3.2.1. ARAŞTIRMANIN MODELİ VE DEĞİŞKENLERİ 3.2.1.1. Araştırmanın Modeli
Önceki bölümlerde de değinildiği gibi, devlet aygıtının en önemli unsuru olan kamu yönetimi tüm dünyada özellikle 1980’lerden sonra büyük bir reform dalgasına maruz kalmıştır. Farklı siyasal, ekonomik ve kültürel yapıya sahip olsalar dahi birçok ülkede bu kamu yönetimi reform dalgası ortak özellikler taşımaktadır. Gelişmiş veya gelişmekte olsun bu ülkelerin katı, hiyerarşik ve bürokratik örgütlenmeye dayalı kamu yönetimi yapıları, esnek ve piyasa tabanlı bir yapıya dönüştürülmeye çalışılmaktadır. Bu dönüşüme bağlı olarak kamu yönetimleri küçülmekte, yeniden yapılanmakta ve organize olmakta; verimliliklerinin ve üretkenliklerinin artırılabilmesi için yoğun çaba harcanmaktadır. Bu süreçte verimsiz çalışanlar devre dışı kalmakta veya bu durumları daha fazla sorgulanmaktadır. Sonuçta ülkelerin kamu yönetimi pratiğindeki kimi yönetim fonksiyonları ve birimleri birleştirilmekte ve bu yeni yönetim teknikleri kamu yönetimlerine uyumlaştırılmaya çalışılmaktadır.
Birçok faktörün etkisi altında gelişen bu paradigmal dönüşüm doğal ülkelerin kamu yönetimi yapılarını derinden etkilemektedir. Buradaki asıl mesele bu değişimin niteliği, paradigmatik olup olmadığı, değişime yol açan faktörlerin neler olduğu, değişimin çalışanlarca kabullenip kabullenmediği ve değişime karşı direnç gösterilip gösterilmediğidir. Bu direncin nedenleri ve bunların etkisinin derecesi ilk bakışta görülebilecek kadar net ve herkes tarafından kabul edilebilecek kadar kesin değildir.
Etki alanını hızla genişletmesine rağmen birçok açılardan da eleştirilen kamu yönetimindeki bu paradigmal değişim dalgası özellikle 1980’li yılların ilk yarısından itibaren Türkiye’yi de sarmıştır. Ancak, Weberci bürokratik yapılanmanın yapısı gereği, Türk kamu yönetimi sistemi, kimi açılardan bu reformları engelleyici unsurları da bünyesinde taşımakta ve bu yeni anlayış farklı derecelerde dirençle karşılaşmaktadır. Ayrıca, geleneksel güç kaynaklarının etkisi de bu direnci artırmaktadır.
Bu çalışmanın birinci ve ikinci bölümlerinde baskın bir şekilde üzerinde durulduğu gibi, kamu yönetimi literatüründe YKY paradigmasının oluşumunda öne çıkan iki çalışma
vardır. Hughes469, Osborne ve Geabler470 tarafından belirlenen ilkeler kimi noktalardan eleştiriler almasına rağmen, YKY’nin temel niteliklerini ve ne olduğunu ortaya koyabilmek açısından önemlidirler. Bu bilim adamlarının YKY alanındaki çalışmaları ve ileri sürdükleri ilkeler odak grup görüşmesi aracılığıyla yargılara dönüştürülmüştür. Başka bir ifadeyle bu görüşler bir ölçek haline getirilmiştir.
Çalışmada literatürden elde edilen bilgiler ışığında bir araştırma modeli geliştirilmiştir. Aşağıda ayrıntıları ile verilen modeldeki değişkenlerin belirlenmesinde, kamu yönetimi konusunda lisansüstü dersler veren dört akademisyen ve uygulamalı araştırmalarda uzman bir kişiden oluşan 5 kişilik bir ekiple odak grup görüşmesi yapılarak Hughes, Osborne ve Geabler’in görüşleri anket formunda kullanılacak şekilde değişken haline getirilmiştir. Yapılan çalışma sonucu elde edilen yargılar, kolayda örnekleme yöntemine göre değişik kurumlardan seçilen ve çeşitli kademelerde çalışan 20 kişilik bir bürokrat grubu üzerinde denenerek son şekli verilmiştir.
Araştırma esas itibariyle tanımlayıcı ve kısmen de keşfedici niteliktedir. Araştırma modeli üç ana değişken grubundan oluşmaktadır. Kamu yöneticilerinin YKY reformlarını ve kamu yönetimindeki değişimi algılamasında etkili olan ilk grup değişkenler kişisel özelliklerle ilgili değişkenlerdir. Daha sonra sırasıyla, Hughes’in YKY ilkelerinden yola çıkılarak, YKY stratejilerinin Türk Kamu Yönetiminde uygulanabilirliğine dair bürokratların bakışlarına ilişkin değişkenler, Osborne ve Gaebler’in görüşlerinden hareketle, bürokratların kamu hizmetlerinin sunumunda YKY stratejilerinin geçerliliğine ilişkin tutumlarının ölçülmesi, YKY öngörüleri çerçevesinde bürokratların rol algılamaları ve son olarak da Hughes’in Geleneksel Kamu Yönetimi modeline getirdiği eleştiriler çerçevesinde oluşturulan Yeni Kamu Yönetimi ve Geleneksel Kamu Yönetimi öngörülerinin bürokratlar üzerindeki etkisine ilişkin değişkenler modelde yer almaktadır.
469 Hughes, a.g.e., s. 2.
Şekil 3.1. Araştırma Modeli
Şekil 3.1.’de görülen araştırma modeli incelenecek olunursa, bürokratların sosyo- demografik özellikleri ve Yeni Kamu Yönetimi anlayışları, YKY öngörüleri çerçevesinde bürokratların rol algılamalarını etkilemekte, aynı zamanda sayılan bu üç olgu birlikte bürokratların kamu yönetimi reformlarına bakışlarını ortaya koymaktadır. Bürokratların Kamu yönetimi reformlarına bakışları da Türkiye’deki kamu reformlarının algılanan gerçekleşme derecesini belirlemektedir.
Türkiye’deki Kamu Reformlarının Algılanan Gerçekleşme Derecesi
Bürokratların Yeni Kamu Yönetimini Anlayışları YKY Öngörüleri Çerçevesinde Bürokratların Rol Algılamaları Bürokratların Sosyo- Demografik Özellikleri Bürokratların Kamu Yönetimi Reformlarına Bakışları
3.2.1.2. Modelde Bulunan Değişkenler
Araştırma modelinde bulunan değişkenlerin büyük bir kısmı, bu çalışmanın daha önceki bölümlerinde kullanılan literatür kaynaklarından elde edilen değişkenlerdir. Bunların dışında kalan değişkenler ise, veri toplama bölümünde de açıklandığı gibi, odak grup görüşmesi ile belirlenmiş değişkenlerdir. Araştırmada kullanılan değişkenlerin kimlerden alındığı, ölçmede kullanılan ölçeklere ilişkin açıklamalar, aşağıda ayrıntıları ile verilmiştir. Kamu yönetimi reformlarına bakış ve tutumlar statüler açısından farklılık göstereceğinden, değişkenlerin belirlenmesinde bu hususlarda dikkate alınmıştır.
Tablo 3.5. Araştırmada Kullanılan Ölçekler ve Kodları
ARAŞTIRMADA KULLANILAN ÖLÇEKLER KODLAR
Etkinlik Derecesi ED
Geleneksel Kamu Yönetimi Yönelimlilik GKYY Geleneksel Yönetimin Eleştirisi GYE Geleneksel Yönetimin Eleştirisinin Ortalaması GYEO
Girişimci Yönetim GY
Hizmet Sunumunda Bürokratların Tutumları HSBT Kamu Sektörünün Birincil Sorumluluğu KSBS
Katılımcı Yönetim KY
Kural Odaklılık Derecesi KOD
Müşteri Odaklı Yönetim MOY
Piyasa Odaklı Yönetim POY
Rekabet Derecesi RD
Rekabetçi Yönetim RY
Sonuç Odaklılık Derecesi SOD
Yeni Kamu Yönetimi İlkeleri Ortalaması YKYİO
Yeni Kamu Yönetimi Odaklılık YKYO
Yeni Kamu Yönetimi Yönelimlilik YKYY
Yetki Devreden Yönetim YDY
Yöneticilerin Kamunun Hizmet Sunumuna
Bakışının Ortalaması YKHSBO
Yöneticilerin Rol Algılamaları YRA Yöneticilerin Rol Algılarının Ortalaması YRAO
YKY paradigmasının temel öngörülerinin belirlenmesinde önemli görülen ve literatür kaynaklı bu boyutlar, Osborne ve Gaebler’in471 YKY ile ilgili öne sürdükleri ve bu çalışmanın önceki bölümünde de belirtilen Yeni Kamu Yönetimi İlkelerinin (YKYİ) POY, RY, YY, GY, KY, MOY, YDY şeklinde sınıflandırılmasından oluşmaktadır. YRA (Yöneticilerin Rol Algılamaları) ise yöneticilerin pozisyonlarıyla ilgili rol algılamalarını YKY öngörüleri doğrultusunda sorgulamaktadır. GYE (Geleneksel Yönetimin Eleştirisi) ise Hughes’in472 Geleneksel Kamu Yönetimine (GKY) karşı öne sürdüğü eleştiriler temel alınarak geliştirilen yargılardan oluşmakta ve yönetici davranışlarının GKY yönelimli mi yoksa YKY yönelimli mi olduğunu sorgulamaktadır. KSBS, HSBT, RD, KOD, SOD, ED şeklinde kodlanan yargılar da yine Hughes tarafından YKY ile ilgili öne sürülen ilkelerden oluşmakta ve Yöneticilerin Kamunun Hizmet Sunumuna Bakışları (YKHSB) bu ilkeler doğrultusunda sorgulanmaktadır.
Araştırmanın esas ölçeklerini de oluşturan bu değişkenler, araştırmada faktör analizi yardımıyla ortaya çıkan boyutlarla paralel niteliktedir.
Tablo 3.6. Araştırmada Kullanılan Değişkenlerin Kodları ve Açık İfadesi
Değişken
Kodları Değişkenlerin Açık İfadesi
ED Kamu hizmetlerinin etkin ve verimli sunulma derecesi GKY Geleneksel Kamu Yönetimi
GKYO Geleneksel Kamu Yönetimi Odaklılık
GKYY Geleneksel Kamu Yönetimi Yönelimlilik
GY1 Kamu kurumlarını yönetmenin özel şirketleri yönetmekten hiçbir farkı yoktur. GY2 Kamu kurumları şirket mantığı ile yönetilmelidir.
GY3 Kamuda performans değerleme özel şirketlerdeki gibi yapılmalıdır GY4 Özel sektör deneyimlerinden kamu sektöründe de yararlanılmalıdır GYE1 Bürokratlar kurallara (mevzuata) veya süreçlere kesinlikle bağlı kalmalıdırlar.
GYE2 Bir işin yapılmasındaki en iyi yöntem önceden belirlenmiş süreç ve metotları uygulamaktır.
GYE3 Vatandaşın ihtiyacı olan mal ve hizmetlerin sunumunu en iyi kamu sektörü sağlar. GYE4 Kamu hizmet tercihlerinin belirlenmesinde asıl karar verici
471 Osborne ve Gaebler, a.g.e., s. 107. 472 Hughes, a.g.e., s. 2.
siyasetçilerdir. Bürokratlar sadece yürütücüdür
GYE5 Kurumun çıkarları bürokratların bireysel çıkarlardan daha önce gelir.
GYE6 Kamu yönetimi profesyonelleşmiş bir bürokrasi tarafından yürütülmelidir
GYE7 Uygulama sonuçlarının asıl sorumlusu karar alıcı olarak siyasetçilerdir. Bürokratların sorumluluğu daha azdır. GYEO Geleneksel Yönetimin Eleştirisinin Ortalaması
HSBT Hizmet Sunumunda Bürokratların Tutumları
KOD Kamu hizmetlerinin sunumunda kural odaklı olunma derecesi KSBS Kamu sektörünün devletin birincil işleriyle ilgilenme derecesi KY1 Vatandaşın kamu hizmetlerinin üretimi ile ilgili kararlara katılımı daha demokratiktir
KY2 Vatandaşın kamu hizmetlerinin üretimi ile ilgili kararlara katılımı hizmet sunumunda etkinliği artırır
KY3 Kamusal kararların alımında sivil toplum örgütlerinin ağırlığı artırılmalıdır
KY4 Bürokratlar siyasetçilere değil vatandaşa hesap verebilir hale getirilmelidir
KY5 Bürokratik etkinsizliğin en önemli sebeplerinden biri de idarenin şeffaf olmamasıdır.
MOY1 Kamuda hizmet alan vatandaşın müşteri olarak tanımlanmasında hiçbir sakınca görmüyorum
MOY2 Kamu hizmetlerinin sunumunda vatandaş / müşteri memnuniyeti esas alınmalıdır MOY3 Vatandaş / Müşteri şikayetleri mutlaka cevaplandırılmalıdır
MOY4 Kamu hizmetleri sunulurken özel sektörün müşteriye yaklaştığı gibi vatandaşa yaklaşılmalıdır
MOY5 Kamu hizmetlerinin ne kadar, nasıl ve ne şekilde üretileceğinin temel karar mercii vatandaştır.
POY1 Eğitim sağlık gibi faaliyetlerin tek üretildiği yer kamu sektörü olmamalıdır.
POY2 Özel sektör eğitim, sağlık, sosyal güvenlik gibi hizmetleri etkin şekilde sunabilir.
POY3 Kamu sektörü tarafından gerçekleştirilen bazı hizmetlerin sunumu özel sektöre ihale edilmelidir
POY4 Kurumunuzun servis, yemek, güvenlik gibi hizmetleri özel sektöre ihale edilirse daha etkin sunulur
POY5 Kamunun sunduğu ama piyasadan satın alınabilecek tüm hizmetler özel sektöre ihale edilmelidir. POY6 Özelleştirme etkinlik sağlamanın olmazsa olmaz koşuludur.
POY7 Devletin özel sektörün yapabileceği işlerle meşgul olması asli vazifelerindeki verimliliğini azaltır. POY8 Bir işi özel sektör mutlaka kamu sektöründen daha iyi yapar RD Kamu sektörünün rekabet derecesi
RY1 Rekabet sadece özel sektöre has bir şey değildir. Kamu kurumları arasında da rekabet sağlanmalıdır.
RY2 Kamu hizmetlerinin üretiminde kamu ve özel sektör kurumları
birbiri ile rekabet edebilmelidir.
RY3 Rekabet kamu hizmetlerinin sunumunda etkinliği ve verimliği
artırır
RY4 Bürokratik tekelin ortadan kaldırılmasının en etkin yolu rekabetin
sağlanmasıdır
SOD Kamu hizmetlerinin sunumunda sonuç odaklı olunma derecesi YDY1 Hizmet sunumunda etkinliği artırabilmek için astlara yetki devredilmelidir.
YDY2 Merkezi idarenin yürüttüğü bir çok fonksiyon (eğitim sağlık gibi) yerel idarelere devredilmelidir
YDY3 Eğitim, sağlık gibi hizmetlerde personel alımları yerel idarelere bırakılmalıdır. YDY4 Merkezi idarenin taşra birimleri güçlendirilmelidir.
YKHSBO Yöneticilerin kamunun hizmet sunumuna bakışlarının ortalaması
YKY Yeni Kamu Yönetimi
YKYİO Yeni Kamu Yönetimi İlkelerinin Ortalaması
YKYO Yeni Kamu Yönetimi Odaklılık
YKYY Yeni Kamu Yönetimi Yönelimlilik
YRA1 İşimde çoğunlukla fikir ya da proje üretirim
YRA2 İş yaparken her zaman farklılık yaratmayı düşünürüm YRA3 Bana sağlanan kaynakları etkin bir şekilde yönetiyorum
YRA4 Bana gelen tüm problemleri çözmeye ve gelen talepleri
karşılamaya çalışırım
YRA5 Günlük rutin iş ve görevler dışında başka bir şey yapamıyorum YRA6 Çevremdeki olayları ve kişileri organize edebilmekteyim
YRA7 Siyasal sonuçlarına aldırmaksızın işimin tüm gereklerini yerine getirebiliyorum YRAO Yöneticilerin Rol Algılarının Ortalaması
YY1 Eğitim hizmetleri devletin birincil sorumluluklarındandır ve devlet eliyle yapılmalıdır.
YY2 Sağlık hizmetleri devletin birincil sorumluluklarındandır ve devlet eliyle yapılmalıdır.
YY3 İç güvenlik hizmetleri devletin birincil sorumluluklarındandır ve devlet eliyle yapılmalıdır.
YY4 Dış güvenlik hizmetleri devletin birincil sorumluluklarındandır ve devlet eliyle yapılmalıdır.
YY5 Sosyal güvenlik hizmetleri devletin birincil sorumluluklarındandır ve devlet eliyle yapılmalıdır.
3.2.1.3. Modelin Değişken Grupları
1. Birinci grupta; bürokratların sosyo-demografik özelliklerine yönelik 9 değişken belirlenmiştir. Kamu yönetimi reformlarına karşı duyarlılığı etkileyebileceği düşünülen ve kişisel özellikleri ölçmeye yönelik bu değişkenler kapalı uçlu soru yöntemiyle sorulmuştur.
• Cinsiyet • Yaş
• Eğitim durumu • Kurumdaki statü • Yabancı dil bilme • Yerleşim merkezi • Yurt dışı tecrübe • Yurt dışında çalışma • Siyasal konumlandırma
2. İkinci grupta; yöneticilerin kamu yönetimi reformlarına bakışlarına yönelik değişkenler iki adet kapalı uçlu soru şeklinde sorulmuştur.
• Reform çabalarını gerekli görüp görmeme
• Kamu hizmetlerinin etkin sunulamamasının sorumlusu
3. Üçüncü grupta; YKY stratejilerinin Türk kamu yönetimine uygulanabilirliğine dair bürokratların bakışları, yöneticilerin kamu hizmetlerinin sunumunda YKY stratejilerinin geçerliliğine ilişkin tutumları, YKY öngörüleri çerçevesinde bürokratların rol algılamaları, ve YKY ve GKY’nin öngörülerinin bürokratlar üzerindeki etkisine ilişkin 56 adet değişken 5’li Likert Ölçeğine göre sorulmuştur.