1. 556 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname Öncesi Dönem
Ülke tarihimizde markalarla ilgili ilk düzenleme 1872 tarihli Alamet-i Farika Nizamnamesi ile yapılmıştır. Bu nizamname daha sonrasında 1888 tarihli “Fabrikalar Mamulatı İle Eşyayı Ticariyeye Mahsus Alameti Farikalara Dair Nizamname” ile yürürlükten kaldırılmıştır122. Devamında yeni nizamnamenin Cumhuriyet Döneminde de
kullanılmasını sağlayan ve 1955 yılında çıkarılan 6591 sayılı Yasa ile önemli ölçüde değiştirilmiş 1928 tarihli Talimatname kullanılmıştır. 1965 yılında 551 sayılı Markalar Kanunu kabul edilerek yürürlüğe girmiş ve 27.06.1995 yılında 556 sayılı Kanun Hükmünde Kararname düzenlenene kadar yürürlükte kalmıştır123.
121 Kaya, s.58.
122 Arkan, Marka I, s.13; Kaya, s.6. 123 Kaya, s.6; Çolak, s.2.
2. 556 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname
Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne üyelik sürecindeki ilişkilerinde birtakım taahhütler verilmiştir. Bu taahhütlerin yerine getirilebilmesi adına 1995 yılında Türkiye ve Avrupa Birliği arasında, Ortaklık Konseyi’nin 1995 tarih ve 1/95 sayılı ortaklık konseyi kararı alınmış ve uluslararası alanda marka korunması standartlarının sağlanabilmesi kapsamında çalışmalar hız kazanmıştır124.
Çalışmaların hızlanması ile birlikte 08.06.1995 tarihinde kabul edilen 4113 sayılı Yetki Kanunuyla Bakanlar Kuruluna, patent, faydalı model, endüstriyel tasarım, markalar ve coğrafi işaretlerin korunmasını sağlamak amacıyla, Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisi verilmiştir125. Verilen bu yetki uyarınca, Bakanlar Kurulu, markalarla
ilgili olarak, “Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnameyi” kabul etmiştir126. 551 sayılı Markalar Kanunu, bu KHK’nın yürürlüğe girmesiyle birlikte
yürürlükten kalkmıştır. Kısa bir zaman sonra kabul edilen 4128 sayılı Kanun ile, 556
124 Kaya, s.7; Arkan, Marka I, s.17-18; Bu kararın 29. maddesi şu şekildedir: “1.Taraflar fikri, sınai ve ticari mülkiyet haklarının uygun ve etkin biçimde korunması ile uygulanmasını sağlamak konusuna verdikleri önemi teyit ederler. 2.Taraflar, fikri mülkiyet haklarına Gümrük Birliğini oluşturan iki tarafta da eş düzeyde verimli koruma sağlanması halinde Gümrük Birliğinin düzgün işleyebileceğini kabul etmektedirler. Bu doğrultuda, bu Kararın Ek 8'de belirlenen yükümlülükleri üstlenmektedirler.” Madde ve kararın tümü için bkz. www.dtm.gov.tr.
125 RG, 24.06.1995, S.22323. (Arkan, Marka I, s.19); Yetki kanununun ilk maddesi; “Bu Kanunun amacı, patent, faydalı model, endüstriyel tasarım, markalar ve coğrafî işaretlerin korunmasını sağlamak, yaş sebze ve meyve ticaretini düzenlemek, yaş sebze ve meyve üretici ve tüketicileri ile bunların ticaretini yapanların çıkarlarını korumak, toptancı hallerini tanzim etmek, Tarım Kredi Kooperatifleri ve Birliklerinin daha etkin bir şekilde çalışmasını kolaylaştırmak, gıda konularının Avrupa Birliği standart ve normlarına uygun olarak düzenlenmesini sağlamak, anonim ve limited şirketlerin kuruluş işlemleri ve denetimleriyle ticaret siciline ilişkin konularda düzenlemeler yapmak ve Türkiye Turistik Otelciler ve Turizm İşletmecileri Birliğinin kuruluşunu düzenlemek, dış ticaretin gelişimine uygun olarak gümrük mevzuatında değişiklik ve düzenlemeler yapmak üzere Bakanlar Kuruluna Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisi vermektir.” hükmünü içermektedir. (Kazancı Bilgi Bankası, Son erişim tarihi: 22.01.2019).
126 RG, 27.06.1995, S.22326. MarkKHK’nın 83. maddesine göre “Bu Kanun Hükmünde Kararname yayımı tarihinde yürürlüğe girer.” Bu kapsamda 27.06.1995 tarihinde yayımlanan söz konusu KHK aynı tarihte yürürlüğe girmiştir.
sayılı KHK’ya ceza hükümleri de eklenmiştir127.
556 sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’nin kabulünün ardından, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nca “556 sayılı KHK’nın Uygulama Şeklini Gösterir Yönetmelik” hazırlanmış ve kabul edilmiştir128. Ancak bu Yönetmelik
daha sonra “556 Sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Uygulamasına Dair Yönetmelik129”in 40. maddesi ile yürürlükten
kaldırılmıştır130.
556 sayılı KHK’nın Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilen ilk hükümleri marka hakkının ihlali hakkındadır. KHK’nın 61. maddesinin (d) bendi 02.03.2004 tarihli karar ile iptal edilmiştir131. Bu iptal kararının ardından aynı maddenin (a) ve (c) bentleri de
iptal edilmiştir132. Bunun dışında hükümsüzlük hallerine ilişkin 42/1-(c) maddesi133,
markanın devrine ilişkin 16/5 maddesi134, marka tescilinde red için mutlak nedenlere
127 RG, 07.11.1995, S.22456. 128 RG, 05.11.1995, S.22454. 129 RG, 09.04.2005, S.25781.
130 Söz konusu madde kapsamı şöyledir: “5/11/1995 tarihli ve 22454 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 556 sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Uygulama Şeklini Gösterir Yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır.” (Kazancı Bilgi Bankası, Son Erişim Tarihi: 22.01.2019)
131 Bahadır, s.25-26, Anayasa Mahkemesi’nin 02.03.2004, E. 2002/92, K. 2004/25 sayılı iptal kararı 14.05.2004 tarih ve 25462 sayılı resmi gazetede yayınlanmıştır. Anayasa Mahkemesi kararında, iptal edilen 61.maddenin (d) bendinin, Anayasanın 38 ve 91. Maddelerine aykırı olduğuna fakat bendin iptali ile doğacak hukuki boşluğu önlemek için iptal kararının yürürlüğünün bir yıl ertelenmesine karar vermiştir. 132 Bahadır, s.26, Anayasa Mahkemesi’nin 03.01.2008, E. 2005/15, K. 2008/2 sayılı iptal kararı 05.07.2008 tarih ve 26927 sayılı resmi gazetede yayınlanmıştır. Anayasa Mahkemesi kararında, iptal edilen 61.maddenin (a) ve (c) bentlerinin, Anayasanın 38 ve 91. Maddelerine aykırı olduğuna fakat bentlerin iptali ile doğacak hukuki boşluğu önlemek için iptal kararının yürürlüğünün bir yıl ertelenmesine karar vermiştir. 133 Anayasa Mahkemesi’nin 09.04.2014, E. 2013/147, K. 2014/75 sayılı iptal kararı 24.07.2014 tarih ve 29070 sayılı resmi gazetede yayınlanmıştır.
134 Anayasa Mahkemesi’nin 13.05.2015, E. 2015/49, K. 2015/46 sayılı iptal kararı 15.05.2015 tarih ve 29356 sayılı resmi gazetede yayınlanmıştır.
ilişkin 7/1-(ı) maddesi135 ve son olarak markanın kullanılması başlıklı 14. maddesi 136
Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilmiştir137.
3. 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu
556 sayılı KHK’nın kabulünden sonraki süreçte Anayasa Mahkemesi tarafından 556 sayılı KHK’nın iptal edilen hükümlerinin mevzuatta meydana getirdiği boşluğun doldurulması, Türk Marka Hukuku’nu AB mevzuatı ve uluslararası anlaşmalar ile uyumlu hale getirilmesi ve etkin ve nitelikli bir sınai mülkiyet sistemine ulaşılabilmesi amacıyla 22.12.2016 tarihinde 6769 sayılı SMK kabul edilmiş ve bu Kanun 10.01.2017 tarihinde yürürlüğe girmiştir138.
SMK’nın birinci kitabı yalnızca markalara ayrılmıştır. Bunun yanında SMK’nın ilk üç maddesinden oluşan başlangıç hükümleri ile beşinci kitapta yer alan ortak ve diğer hükümler başlıkları markalar açısından dikkate alınmalıdır. Ayrıca Sınai Mülkiyet Kanunu’nun Yayınlanmasına Dair Yönetmelik139 de Kanun’un yürürlüğe girmesinin
akabinde yürürlüğe girmiş hatta bu Yönetmelik’e dair bir değişiklik140 de yapılmıştır141.