Türk Firmalarının Makedonya’daki yatırımları

Makedonya Cumhuriyeti, bağımsızlığının ilan ettikten sonra Yugoslavya’dan kalma kamuya ait çoğu ekonomik işletmeleri özelleştirmiştir. Ancak, özelleştirilen şirketlern bir kısmı doğru yönetilemediğinden iflas etmiş, bir kısmı da devralan şirketler tarafından üretim dışı amaçlarla kullanılmıştır (o dönemlerde petrol rafinerisi çalıştırılmamış, petrol Yunanistan’dan ithal edilmeye başlanılmıştır. Bunun dışında bazı tesisler depo, vb. şekillerde kiralanmıştır). Bu nedenle Makedonyada bulunan çogu çalışma yeri kapanmış ve ülke işsizlik sorunuyla karşılaşmıştır.

Makedonya Cumhuriyeti ekonomik büyüme, sermaye birikimi yetersizliği ve işsizlik gibi sorunlardan yabancı yatırımlara olan bağımlılığı yüksektir. Bu nedenle, vergi oranlarının düşük olması, bürokrasi sorunlarının düzenlenmesi, serbest bölge teşvikleri, mevzuatın AB ile uyumlulaştırılması vb. politikalar uygulanmaktadır. Ayrıca, çift taraflı imzalanan STA’lar ve buna benzer ticaret anlaşmalarla 650 milyonluk bir pazara gümrük vergisiz olarak giriş imkanı sağlanması yabancı yatırımlar için cazip bir ortam oluşturmaktadır.

Temelleri ozaman atılmış bu altyapılar sayesinde son 5 yıllık ortalama 200 milyon Avroluk yabancı sermaye yatırımı gerçekleşmiştir.

Makedonya’ya yapılan yabancı yatırımlara baktığımızda, Avusturya, Yunanistan, Hollanda, Slovenya ve Macaristan’ın banka, rafineri, telekom, enerji şirketlerini ilk yıllardaki özelleştirmelerle satın alarak Makedonya’ya girdikleri ve Türkiye’nin son yıllarda artan şekilde Makedonya’da yatırım yaptıkları görülmektedir.

Tablo39: Ülkelere Göre Doğrudan Yabancı Yatırımlar (Stok, Milyon Avro)

Kaynak: Makedonya Merkez Bankası 2016

Türk firmalarının bankacılık, eğitim, sağlık, inşaat, tarım, tekstil, perakende ticaret ve turizm gibi çok farklı sektörlerde yatırımları bulunmaktadır.

İkili ekonomik ve ticari iş birliğinin geliştirilmesine yönelik son yıllardaki yoğun çabalar sonucu Makedonya’daki Türk yatırımları son 13 yılda hızla artmıştır. Makedonya’da Türkiye sermayeli yaklaşık 200 yatırımcı bulunmaktadır.129

Makedonya’da faaliyet gösteren bazı Türk firmaların faaliyetleri aşağıda özetlenmektedir:

Halk Bankası: Makedonya’daki en önemli Türk yatırımları arasında

bankacılık sektöründe 1999’dan 2008’e kadar faaliyetlerini şube olarak sürdüren, ancak 2008 yılında Makedonya’da Genel Müdürlük olarak Ziraat Banka AD olarak 129 _{Ekoavrasya, A.G.E. , S.24} Ülke 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Avusturya 365,0 396,8 484,3 516,3 524,9 567,5 İngiltere 48,1 39,0 111,6 141,5 134,9 519,4 Yunanistan 442,9 436,2 433,4 429,2 477,3 463,4 Hollanda 740,4 783,0 815,1 869,7 960,0 423,3 Slovenya 380,2 48,8 396,7 387,6 375,0 374,5 Almanya 86,3 83,5 111,3 154,5 190,7 248,2 Türkiye 117,2 145,3 168,1 182,1 214,6 247,8 Macaristan 346,6 346,4 324,6 227,3 226,5 209,5 İsviçre 124,2 88,4 72,0 173,8 52,1 79,6 TOPLAM 3.615 3.685 3.980 4.023 4.400 4.657

varlığına devam eden Ziraat Bankası tüm aktif ve pasifi, şubeleri ve personeliyle (17,5 milyon Avro sermayesi, 4 şubesi, 65 çalışanı) birlikte 01 Ekim 2012 tarihinde Halk Bankası tarafından satın alınmış ve ismi Halk Bank AD’ olarak değişmiştir. Bu tarihten itibaren bankacılık işlemleri Halkbank AD Skopje adıyla yapılmaktadır. Halkbank hızla büyüyerek Makedonya’nın 4. büyük bankası konumuna gelmiş ve 2018 yılında 10,6 milyon Euro kar sağlamıştır.130

TAV Havalimanları: TAV şirketi, Makedonya'nın Üsküp’de bulunan

Uluslararası hava alanı (eski ismi ile "Üsküp Büyük İskender Havaalanı") ile Ohri’de bulunan Aziz Pavlus Havaalanı’nın onarım ve yönetme hakkını 1 Mart 2011 yılında devralmıştır. Onarma ve düzeltmeler neticesinde Ohrid hava alanı 2011 yılı yaz sezonuna, Üsküp hava alanı ise 8 Eylül 2011 tarihinde (Makedonyanın bağımsızlık gününde) faliyete geçmiştir. Üsküp Havaalanı, son yıllarda hem kendi alanında hem Avrupa’nın kategorisinde en başarılı havalimanı ödülünü almış hem de yolcu kapasitesini hızla artırarak 2017 yılında 2 milyon yolcu kapasitesine ulaştırmıştır.

Ramstore: 2005 yılından bu yana faaliyette bulunan ve ilk Türk

yatırımlarından olan Ramstore, başlangıçta Üsküpte faliyete başlayarak yıllar itibariyla market sayısı artarak ve 2017 yılında en son açılan marketlerle birlikte toplam 23 süpermarkete sahiptir. Ramstore, modern alışveriş kültürünün Makedonya’da öncülerinden olmuştur.

Cevahir Holding: Cevahir Holding tarafından başkent Üsküp’de inşa

edilen ‘Sky City’ projesi toplamda dört kule şeklinde yaklaşık 1380 daire ve AVM’yi içermektedir. Tüm blokların inşaatı sona ermiştir. 1 ve 2. blokları satışa çıkarılmış olup şimdilik 1 blok kullanima açık durumdadır. Fakat AVM inşaatına 2018 yılında başlannıp Projenin 2019 yılının sonunda tümüyle tamamlanması hedeflenmektedir.

Tablo40: Makedonya’da Yatırımı Yapılan Türk Firmaları (milyon Avro)

Şirket Proje İstihdam Tutar

Halk Bank

Başlangıçta Ziraat Bankası olarak kurulan ve 2011 yılında devralınan

Bankacılık Yatırımı

491 65

Tav Üsküp ve Ohrid Havaalanı inşaatı 650 200

Rasmtore AVM İnşaatı 575 50

Acıbadem Sistina Hastane Yatırımı / /

Avrupa Göz Hastanesi

Hastane Yatırımı 52 12

Cevahir Konutlar İnşaat Projesi 450 450

Limak Holding AVM Ve konut İnşaatı 25 250

Haznedar Refakter

Vardar Dolomit şirketine yatırımı 250 5

Sütaş Sweed Milk Firma devralımı 70 13

Levidagro Pirinç Fabrikası 100 4

Kaynak: Bir çok yazarların kaynaklarından elde edilmiştir

Limak İnşaat: Yine Makedonya’nın başkenti Üsküp’de Karma Kullanımlı

Proje, kent merkezinde yer almaktadır. Proje çerçevesinde mevcut konumdaki Bulvar alt geçit olarak düzenlenmiş, geçit üzerinde AVM, otel, ofis gibi blokları tasarlanmıştır. Oratlama 300 milyon Avro yatırımı olan Pojenin en az 1 milyar Avroluk pozitif dışsal ekonomi oluşturması beklenmektedir.

Avrupa Göz Hastanesi: Makedonya ve Balkan ülkelerinin en modern tesisi

hastanesi (başkent Üsküp’de European Eye Hospital) 2011 yılında faaliyete geçmiştir. Aralarında Türk doktorlarının da bulunduğu 54 personelle hizmet vermektedir. Makedonya dışında komşu ülkelerden de hastalara hizmet vermektedir.

Acıbadem Sistina: Türkiye’nin Acıbadem Hastaneleri, 2013 yılında

Üsküp’de bulunan Sistina Grup’a hastanesine %50 ortak olarak Makedonya sağlık sektörüne girmiştir. Ortaklık sonrasında ek üniteler açılması ve işletme sisteminin Acıbadem kurallarına göre geliştirilmesi ile Makedonya’nın genel nitelikli en modern hastanesi konumuna gelinmiştir.

Sütaş: 2012 yılında Üsküp’de bulunan Swedmilk süt fabrikasını satın almış

ve modernleştirme yatırımları ile süt, ayran, beyaz peynir üretimine başlamıştır. Pazar payını arttırabilmek için yerel ve bölgesel rakiplerle yoğun bir rekabet içerisindedir.

Söz konusu yatırımlar dışında 2017 yılında Makedonya’da yeni Türk yatırımları otomotiv kablo üretimi yapacak olan Çağatay Kablo ve Murat Ticaret Kablo, Üsküp’de fabrika inşaatına başlamıştır. Her iki fabrikanın 2019 yılı sonunda faaliyete geçmesi beklenmektedir.

Makedonya’da ki diğer Türk yatırımları ise; Haznedar Holding tarafından satın alınan ve işletilen, refrakter malzemesi üreten Gostivar'daki "Vardar Dolomit" fabrikası, Zorlu Holding tarafından Mayıs 2007'de Üsküp'teki Ohis Sanayi Bölgesi'nde yerel bir ortakla açılan ev tekstili üretim tesisi, ve Yağyemezler Kumaşçılık Ltd.Şti.'nin İştip'teki kumaş üretim fabrikası faliyette bulunan firmalardır.

Bunun dışında, bir çok Türk girişimci; enerji üretim ve dağıtımı, tarım, hayvancılık, otelcilik, hastane vb. farklı sektörlerer için ön araştırma ve fizibilite çalışmaları devam etmektedir.

3.4.2.

Makedon Firmalarının Türiye’de ki