Doğrudan Yabancı Yatırımlar

Doğrudan yabancı yatırımlar, portföy yatırımlarının dışında kalan, bir ülkede bir şirketi satın alma, bir şirketi yeniden kurmak için yatırım yapmak veya faliyette bulunan bir şirketin sermayesini arttırmak için yapılan yatırımlardır.97 _Yani bir ülkede faliyette bulunan şirketler tarafından diğer bir ülkede bulunan şirketlere yapılan mevcut kaynakların yatırımını ifade etmektedir.

Küçük ve açık bir ekonomi olarak Makedonya yabancı yatırımlarını arttırmak için olumlu adımlar atmaktadır. Ülkede ki yabancı yatırımlarla ilgili düzenlemeleri "Ticari Şirketler Kanunu" ile düzenlenmektedir. Bu neden ile 2005 yılında Makedonya Cumhuriyet’i yatırım akışını daha iyi şekillendirmek için Yabancı Yatırımlar Ajansını kurmuştur. Bunun sayesinde ülkede bulunan yabancı işadamları yerli ortakları ile eşit haklara sahiptir. Bu da dış ülkelerin yatırımcılar göndermesi için önemli bir etkendir.

97 _{Bülent Dervişi, Makedonya - Türkiye Ekonomik İlişkilerinin Yapısal Analizi(Yayınlanmamış}

UNDP'nin Makedonya Daimi Temsilcisi Frode Mauring, ülkedeki yoksulluğun en büyük nedeninin işsizlik olduğunu ve doğrudan dış yatırımların işsizliğin üstesinden gelinmesi ve ekonomik büyümenin hızlandırılması açısından büyük önem taşıdığını belirtmiştir. Bu yüzden yabancı yatırımın artşları ülkedeki işsizliğin önceki yıllara göre düştüğü ve istihdamın 2018 yılında yüzde 45,’e ve işsizliğin ise yüzde 20 gibi bir önce ki yıllarına göre düşük seviyelere ulaşmasına neden olmuştur.98

Makedonya Merkez Bankası’nın yaptığı açıklamaya göre, Makedonya’ya yapılan yabancı yatırım miktarı; 2010 - 2015 yıllarında 1,2 milyar $’ı geçmiştir. Hazırlamış olduğum çalışmamda 2015 - 2017 yılları çerçevesindeki analizimle yabancı yatırımların toplamında artış olduğu görülmektedir. Ancak istatistiksel verilerde artış meydana geldiği görülse de, 2015 yılında Makedonya’nın yabancı yatırım hedeflerin altında bir performans sergilemiştir. Bunun nedeni, ülkede yaşanan siyasal ve ekonomik istikrarsızlığın rolü büyüktür. Her nekadar bazı ülkelerle siyasal sorunlar yaşansada, ilerleyen zamanlarda bu sorunların düzeltilmesi için çalışmalara başlanmıştır. Ülkenin Balkan yarımadasının göbeğinde bulunması, kara yoluyla doğu - batıya ve kuzeyi - güneye birleştirme özelliğine sahip olsada, AB ve buna benzer ekonomik gruplarda yer almaması az da olsa ekonomik verilerine etki etmektedir. Bu yüzden hedeflenen ekonomik politikalarının tam olarak gerçekleştirilememesi, yabancı yatırımcının geleceği görmesine engel olmaktadır. Fakat 2015 yılında muhalefet partinin iktidara geçmesi bir taraftan ekonomik politikalarının şekillenmesi ve dolayısıyla ülkeye fazla yabancı sermaye girişinin sağlanması, diğer taraftan alınan kararlar AB yolundaki engellerin ortadan kalkmasına yardımcı olmuştur.

Tablo 17: Yabancı Yatırımlarn Ülkelere Göre dağılımı 2015-2017 (Milyon dolar) Ülkeler 2015 2016 2017 Avusturya 573.5 598.2 763.6 Almanya 208.3 261.7 327.4 Yunanistan 521.4 488.5 568.3 Italya 102.9 113.4 126.0 Hollanda 1,048.9 446.2 450.0 Slovenya 409.8 394.8 388.4 Türkiye 234.5 261.2 302.6 İsviçre 166.2 189.3 221.2 Diğer ülkeler 0,2 -19,9 -104,1 Toplam 4,807.5 4,909.3 5,634.1

Kaynak: M.C. Merkez Bankası

Tabloda da görüldüğü üzere 2015 yılında ülkede yabancı yatırım miktarı 4,807 milyar dolarlık sermayeyi kapsamaktadır. Hollanda 1,048 milyon dolarla ilk sırada yer almıştır. Bu ülkeyi sırasıyla Avusturya ve Yunanistan izlemiştir. 2016’da yabancı yatırımlarda bir önceki yıla kıyasen artış kaydetmiştir. Avusturya 598 milyon dolarla Makedonya’ya yabancı sermaye gönderen birinci ülke konumunda yer almıştır. Yunanistan 488 milyon dolarla ikinci sırada yer almış, Hollanda ise 446 milyon dolarla Makedonya’ya yabancı sermaye gönderen üçüncü ülke olmuştur. 2015 yılında ise meydana gelen siyasi istikrasizlıktan 4,708 milyar dolar olması ve dış dünya ile sorunların düzeltmesi neticesinde Makedonya yabancı yatırım rakamları 2018 yılında 5,634 milyar dolara ulaşmıştır. 2017 yılında ülkeye en fazla yabancı sermaye göndere ülke 763 milyon dolar ile Avusturya yer almıştır. Yaşanan siyasi istikrarsızlıklardan dolayı Yunanistan yabancı yatırımları azalmış ancak sorunların düzeltilmesi neticesinde 568 milyar dolar ile ikinci sırada yer almıştır. Görüldüğü üzere Makedonya’da yabancı yatırımlar bakımından, Avusturya,

Hollanda ve siyasal sorunları olduğu ancak ekonomik verilerde sorun olmayan komşu ülkesi olan Yunanistan ilk sıraları alan ülkelerdir.

Makedonya Cumhuriyeti’ne yapılan yabancı yatırımların önemli bir kısmı; bankacılık, telekomünikasyon, petrol sanayi, sigortacılık, tütün, tekstil, gıda, ticaret ve hizmet sektöründe görülmektedir. Son dönemde, çeşitli doğrudan yabancı sermaye yatırım yöntemleriyle Makedonya’da yatırım yapan şirketlerin sayısı artmaktadır. Söz konusu şirketler arasında, Avusturya’dan EVN, Fransa’dan Societe Generale, ABD’den Johnson Controls (USA), Yunanistan’dan National Bank of Greece, Hellenic Bottling Company S.A. ve Titan Group, Hollanda’dan Mittal Steel, İsviçre’den Duferco gibi firmalar yer almaktadır. Bunun dışında aşağıda ki tabloda Makedonya Cumhuriyetine yapılmış önemli yabancı yatırımlar yer almaktadır.

Tablo 18: M.C. Yabancı Yatırımlar

FİRMA ÜLKE SEKTÖR YATIRIM (Milyon$) Stonebridge Çok uluslu Telekom Makedonskı

Telekom

346

National Bank of Greece

Yunanistan Bankacılık Stopanska Banka 46

Balkanbrew Holding Yunanistan Gıda Skopje Brewery 34 Hellenic Petroleum Yunanistan Petro kimyasallar OKTA Refinery 32 Titan, Holder bank Yunanistan,

İsviçre

İnşaat Usje cement factory

30

Balkan Steel Lichtenstein Metalurji Ladna Valanica 21 QBE Insturance İngiltere Sigortacılık ADOR Makedonija 15 Duferco İsviçre Metalurji Makstil 11 East West Trade Avusturya Perakende Ticaret Centro 11 KUPP. BALL und

Transthandel

Almanya Metalurji FZC Kumanovo 3

SCMM Fransa Metalurji Feni – Kavadarci 2

Türk firmaları tarafından Makedonya’da doğrudan yabancı yatırımlarını gerçekleştiren firmaların sayısı 100 civarındadır. Yapılan en önemli yabancı yatırımlardan biri, 2008 yılında ihaleyi kazanan TAV, Ohrid ve Üsküp havalimanlarının onarılması ve yönetme hakkına sahip olmasıdır. Diğer bir önemli yatırım ise Bankacılık sektöründe 1993 yılında yapılmıştır. Ziraat Bankası adı altında kurulan banka, hisselerinin Halk Bank ile birleştirerek ve bankanın Halk Bank AD Skopje çatısı altında faliyete devam etmesi ülkenin bankacılık sektöründe 4.cu sırada yer almasına neden olmuştur. Bir diğer önemli yatırımlar Sweedmilk firmasını Sütaş devralması ve Cevahir Holding’in üstlendiği yatırım Üsküp’ün Aerodrom ilçesinde Temmuz 2012’de başlanan proje yer almaktadır.

Konuyu bir bütün olarak ele aldığımızda AB adaylık statüsünün kazanılması ve bu bakımdan AB’den alınan yardımlar sayesinde ülkedeki altyapı eksikikleri giderilmiştir. İkttidara gelen muhalefet partinin hem yabancı yatırımlar hem de ekonomik ve siyasal yönden ülkenin önündeki engellerin kalkacağı vaadinde bulunmaktadır.