Türk Eğitim-Öğretim Programlarının Kültür ile İlişkisi ve Halk Kültürü

36 verimli kişiler olarak yetişmeleri için okul yönetimi, öğretmenler, rehberlik servisi, veli, okul aile birliği ve ilgili diğer paydaşlarla işbirliği yapması istenir.

bentler ve alt bentlerdeki eğitimde kültüre verilen öneme dikkat çekilmektedir.

Eğitim Kurumları Sosyal Etkinlikler Yönetmeliği’nde ise, öğretim programlarının yanı sıra, öğrencilerde kendine güvenme ve sorumluluk duygusu geliştirmek amacıyla

“millî, manevî, ahlaki, insanî ve kültürel değerleri kazandırmaya yönelik bilimsel, sosyal, kültürel, sanatsal ve sportif alanlarda öğrenci kulübü ve toplum hizmeti kapsamındaki sosyal etkinlikler” (Madde 1) düzenlenmesi amaçlanmaktadır. Bir diğer dikkat çekici madde ise, “millî, manevi ve kültürel değerleri yaşatmak, yaygınlaştırmak ve bu değerlerin yeni nesillere aktarımını sağlamak, öğrencilerde gönüllülük bilincini özendirmek” (Madde 7/1) amacıyla çeşitli alanlarda sosyal etkinlik çalışmaları yapılmasıdır. Bu bağlamda öğrencilere geziler, kulüp hizmetleri ve topluma hizmet çalışmalarının yanı sıra müzik, tiyatro, gösteri, halk oyunları, şenlik, sempozyum, panel gibi etkinler düzenlenebilmekte ve çeşitli sportif yarışmalar gerçekleştirilmektedir.

Kulüp etkinlikleri düzenlenirken sadece öğrencilerin durumu değil, aynı zamanda sosyal, kültürel ve coğrafi özelliklerin de dikkate alınması gerekmektedir.³²

2.1.2. Türk Eğitim-Öğretim Programlarının Kültür ile İlişkisi ve Halk Kültürü

37 Okul öncesi programının temel özellikleri içerisinde “Günlük Yaşam Deneyimlerinin ve Yakın Çevre Olanaklarının Eğitim Amaçlı Kullanılmasını Teşvik Eder” maddesi ile “Kültürel ve Evrensel Değerleri Dikkate Alır” maddesi yer almaktadır (MEB Okul öncesi Eğitimi Programı, 2013: 16-17). Çocuğun deneyimlerinden ve yakın çevresinden faydalanılması ilk olarak eğitim öğretimi kolaylaştırmakta daha sonra da bu durum eğitimi zenginleştirmektedir. Öğretmenin çocuğun bulunduğu çevrenin kültürünü ve çocuğun yaşam deneyimlerini iyi bilmesi gerekmektedir. Bu noktada çocuğa sahip olduğu kültürel değerleri fark etmesi ile öğretim yapılması sağlanmaktadır. Çocuklar böylece yaşadığı toplumu tanımakta, değerlerini bilmekte ve bu kültürel değerleri benimsemektedir. Başka kültürleri fark ederek ve bu farklılıklara saygı duyarak bir arada yaşamayı öğrenmektedir. MEB, Okul öncesi eğitimi programında 36-72 aylık çocukların sosyal ve duygusal gelişim özelliklerinde yer alan 8 ve 9. kazanımları ile yukarıdaki açıklamaları destekler niteliktedir. Ayrıca Kazanım 12’de “Değişik ortamlardaki kurallara uyar” (2013: 29) maddesi ile çocukların toplumsal yaşamda yer alan görgü kurallara uymasının gerekliliğinden bahseder. Kazanım 14, “Sanat eserlerinin değerini fark eder” (2013: 30) maddesi ile çocuğun çok küçük yaşlarda sanat ile tanışması sağlanmaktadır. Böylece çocuk sanatın ve sanatçının değerini fark etmektedir. Ayrıca sanat etkinlikleri ile kendi kültürünü ve başka kültürleri tanıyarak, farklılıklara saygı duyması sağlanmaktadır. 36-72 aylık çocukların motor gelişim özellikleri içerisinde yer alan 5. kazanım “Müzik ve ritim eşliğinde hareket eder” (2013: 33) ile geleneksel müziklerden, çalgı aletlerinden faydalanılarak çocuğun kültürel unsurları fark etmesi sağlanabilir. Türkçe etkinlikleri kapsamında tekerleme söyleme, şiir okuma, bilmece sorma, öykü anlatma gibi etkinliklerde önce çocuğun kendi kültürüne ait unsurlardan faydalanılır daha sonra ise diğer kültürlerde yer alan unsurlara dikkat çekilmektedir (2013: 46). Hareket etkinliği çerçevesinde geleneksel çocuk oyunlarına yer verilmektedir (2013: 49). Böylece yöresel

38 kültürel unsurların sürdürülebilirliği sağlanabilir. Alan gezileri ile yakından uzağa ilkesi göz önünde bulundurularak kültürel, yöresel değerleri içeren Tarihî bir alan, müze veya park gibi yerlere geziler düzenleyerek hem çocuklar için ilgi çekici, kalıcı bir öğrenme gerçekleşmiş olur hem de kültürel unsurları tanımaları sağlanmaktadır (2013: 50).

Bahsedilen bu kazanım ve etkinlikler ile çocuklar çok küçük yaşlardan itibaren kültürel miras unsurları ile tanışmakta ve bu unsurların sürdürülmesinde rol almaktadır.

Temel eğitimde dersler zorunlu ve seçmeli olarak ikiye ayrılmaktadır. Seçmeli dersler Bakanlık tarafından belirlenir, her okul yönetimi kendi imkan ve şartlarına göre seçmeli dersleri oluşturur. Öğrenciler ise yönetim tarafından oluşturulan bu dersler içerisinden kendi ilgilerine göre ders seçer.³³ Haftalık ders çizelgesinin açıklamalar kısmında belirtildiği üzere, seçmeli derslerin yanında parantez içinde bulunan rakamlar o dersin kaç kere alınabileceğini göstermektedir. Zorunlu dersler ise öğrencilerin temel eğitim süresince almak zorunda olduğu derslerdir. Aşağıda MEB, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından 12/09/2018 tarihinde alınan kararla belirlenen haftalık ders çizelgesi yer almaktadır:

33 Detaylı bilgi için bkz.: http://ttkb.meb.gov.tr/www/haftalik-ders-cizelgeleri/kategori/7 (Erişim Tarihi: 11.04.2021)

39 Tablo 2: 2018-2019 Eğitim Öğretim Yılı Haftalık Ders Çizelgesi

(https://ttkb.meb.gov.tr/www/haftalik-ders-cizelgeleri/dosya/6 Erişim Tarihi: 11.04.2021) MEB öğretim programları genel açıklamalarında bilim ve teknolojideki hızlı değişim ve dolayısıyla toplumsal ihtiyaçların farklılaşması üzerinde durmuştur. Bu değişim ile birlikte bireyleri, bilgiyi üreten ve bilgiyi hayatında işlevsel olarak kullanabilen girişimci, eleştirel, problem çözebilen, sosyal, topluma ve kültüre katkı

40 sağlayanlar, olarak tanımlamaktadır (MEB Öğretim Programları, 2018). MEB, öğretim programlarında yer alan ders kazanımlarının güncel ve eğitim öğretim sürecinde hayatla ilişkilendirilecek şekilde sarmal bir yaklaşımla ele alındığını belirtmektedir. Öğretim programları perspektifinde değerler, toplumun millî ve manevi kaynaklarından bugüne ulaşmış, yarınlara aktarılacak miras olarak tanımlanırken; yetkinlikler bu mirasın hayata aktarılmasına katkı sağlayan eylemlerin bütünü olarak değerlendirilmektedir. Ancak

“değerlerimiz” içerisinde yer alan kültürel miras unsurlarına öğretim programlarında ayrı bir ünite veya konu olarak yer verilmemiş, bütün eğitim sürecinde öğretim programlarının her bir birimine dağıtılmıştır (MEB Öğretim Programları, 2018).

Öğretim programları incelendiğinde bütün derslerde eğitim öğretim gerçekleştirilirken yakından-uzağa, bilinenden-bilinmeyene felsefesi ile konuların işlenmesi ön plandadır. Bu bağlamda öğrenciler önce kendi yaşadıkları yere ait kültürel miras unsurlarını fark ederken daha sonra diğer kültürlerin unsurlarını fark etmektedir.

Dersler incelendiğinde 1. sınıftan 8. sınıfa kadar zorunlu olan Türkçe dersinin tema ve konularında “Millî Kültürümüz” , “Birey ve Toplum” başlıkları yer almaktadır. Bu başlıkların içerisinde aile, bayrak, bayramlar, gelenekler, Tarihî eserler gibi konuların yanı sıra kültürel miras unsurları, çok kültürlülük, kültürel farklılıklar, sosyokültürel farkındalık gibi konulara da yer verildiğini görmekteyiz. Ayrıca “Çocuk Dünyası”

başlığı içerisinde çocuk kültürü, çocuk müzesi, geleneksel çocuk oyunları gibi kültürel unsurların sürdürülebilirliğine yardımcı konular da yer almaktadır (Türkçe Dersi Öğretim Programı, 2019: 15-16). Öğretim programında her sınıf düzeyinde 8 serbest okuma metnine yer verilmekte ve bu metinlerle birlikte Türkçe dersinde toplam 40 metin yer almaktadır. Bu metin türleri incelendiğinde hikaye, masal/efsane/destan, şarkı/türkü ve şiir türlerine tüm temel eğitim kademelerinde yer verilirken 1. sınıftan 4.

sınıfa kadar mani/ninni ve tekerleme/sayışmaca/bilmece türlerine yer verilmektedir (2019: 17). Bu metin türleri dili geliştirmek adına kullanılıyor olsa da kültürel

41 unsurların aktarımında önem arz etmektedir. Ders kitaplarındaki metinlerde ise daha çok kültürel ve edebi değer taşıyan metinlere yer verilmektedir. 1. sınıfta İstiklal Marşı’na, öncelikle “Şiir okur” kazanımı içerisinde yer verilirken 2, 3 ve 4. sınıfa geldiklerinde kademeli olarak millî marşın on kıtasının da bilinmesi ve okunması beklenmektedir. Böylece öğrencilerde millî benlik ve millî duyguların ön plana çıkması sağlanmaktadır. Deyim ve atasözlerini öğrenen çocuklar 6. sınıfa geldiklerinde deyim ve atasözlerinin metne katkısını belirleyebilir hâle gelmektedir. 8. sınıfa geldiklerinde öğrenciler söz sanatlarını tespit edebilmektedir. Türkçe dersinin kültür ile ilişkili konu ve kazanımları haricinde de kültürel miras unsurlarının dersin birçok aşamasında kullanılabilir olduğu görülmektedir. 5 ve 6. sınıfta yer alan seçmeli okuma becerileri dersi ile öğrencilerin millî, manevi ve evrensel değerlere önem vermeleri Türk ve dünya kültür, sanatına ait eserlerle sağlamak amaçlanmaktadır. Türkçe dersinde olduğu gibi hikaye, masal, fabl, destan, roman ve tiyatro türlerinden faydalanılmaktadır (Okuma Becerileri Öğretim Programı, 2018). 7 ve 8. sınıfta seçilebilecek iletişim becerileri dersi ile görgü kurallarının, toplumsal rol ve statülerin kavranması beklenmektedir (İletişim Becerileri Dersi Öğretim Programı, 2018). Medya okuryazarlığı dersi ise yine 7 ve 8.

sınıfta seçilebilen bir derstir. Bu ders ile birlikte öğrencilerden kültürel ve dini değerlere duyarlı olmaları beklenmektedir. Öğrenciler medyanın kültürü korumak için bir araç olduğunu kavrayarak küreselleşme sürecinde millî kültürü öne çıkaracak içerikler tasarlamaktadır (Medya Okuryazarlığı Dersi Öğretim Programı, 2018). Drama dersi 5 ve 6. sınıflarda seçilebilmektedir. Bu ders kapsamında diğer derslerle de etkileşimli olarak öğrenciler canlandırma yapmakta, içinde bulunduğu durum gerçekmiş gibi davranmakta ve o zamanı yaşamaktadır (Drama Dersi Öğretim Programı, 2018).

Böylece öğrenci rolüne büründüğü dönem ile günümüzü karşılaştırarak, o zamanı, kişiyi ya da durumu daha iyi anlama sağlanmaktadır.

42 1-8. sınıf matematik dersi öğretim programı incelendiğinde ise 5. sınıfta yer alan

“Kuralı verilen sayı ve şekil örüntülerinin istenen adımlarını oluşturur” kazanımı içerisinde şekil örüntülerine mimari yapılar, halı süslemeleri gibi Tarihî ve kültürel örnekler üzerinden örnek verilerek öğrencide matematik dersi üzerinden kültürel bir farkındalık oluşturulabilir (2018: 51).

Fen Bilimleri dersi 3. sınıftan itibaren başlar ve 8. sınıfa kadar devam eder. Dersin öğretim programında yer alan özel amaçları arasındaki “Evrensel ahlak değerleri, millî ve kültürel değerler ile bilimsel etik ilkelerinin benimsenmesini sağlamak” ifadesi dikkat çekmektedir. 3. sınıfta “Ben ve Çevrem” ünitesi çerçevesinde öğrenciden yaşadığı çevreyi tanıması beklenmektedir (2018: 19). Bu kapsamda çevresinde bulunan millî parklara, doğal alanlara değinilebilir, ziyaret edilebilir ve gidilen yerler tanıtılırken somut ve somut olmayan kültürel miras unsurlarına değinilebilir. 5-8. sınıflarda seçmeli bilim uygulamaları dersi yer almaktadır. Bu ders ile birlikte “Bilimin Diğer Disiplinlere İlişkisi” konu başlığı altında bilimsel bilgi üzerindeki farklı toplum ve kültürlerin etkilerine yer verilmektedir (Bilim Uygulamaları Dersi Öğretim Programı, 2018).

2. sınıftan itibaren başlayan yabancı dil derslerinin öğretim programında otantik materyal kullanımından bahsedilmektedir (2018: 4). Öğrencinin günlük hayatına dokunan, öğrenenlerin yaşına ve yasadığı sosyal çevreye uygun olarak otantik materyal kullanımı ile kültürel miras unsurlarına değinilebilir. Öğrencilerin kendi kültürü ile öğrendiği dilin kültürel unsurlarına değinilerek farkındalık oluşturulabilir. Öğretim programında yer alan konular ise kültürel farkındalık oluşturmak ve içinde bulunulan kültürü aktarmak adına iyi bir fırsat oluşturabilir.

Sosyal bilgiler dersi 4-7. sınıflarda yer almaktadır. Öğretim programındaki özel amaçları arasında “Atatürk ilke ve inkılaplarının, Türkiye Cumhuriyeti’nin sosyal, kültürel ve ekonomik kalkınmasındaki yerini kavrayıp demokratik, laik, millî ve çağdaş değerleri yaşatmaya istekli olmaları” ve “Türk kültürünü ve tarihini oluşturan temel öge

43 ve süreçleri kavrayarak millî bilincin oluşmasını sağlayan kültürel mirasın korunması ve geliştirilmesi gerektiğini kabul etmeleri” maddelerine yer verilmiştir (2018: 8). Bu maddeler kültürel miras unsurlarının sürdürülebilirliği açısından önemlidir. Öğretim programının yapısında ise tarih odaklı bir ders olmasına rağmen kültür ve kültürel mirası ön plana çıkaran kültürün korunması ve gelişmesini sağlayacak millî bilincin oluşturmasını sağlayacak bir ders olduğundan bahsedilmektedir (2018: 11). “Kültür ve Miras” öğrenme alanı ise tüm sınıf seviyelerinde yer almaktadır. Bu öğrenme alanı altında 4. sınıfta sözlü, yazılı ve görsel kaynaklar, millî kültürü yansıtan unsurlar, geleneksel çocuk oyunları ve bu oyunların tarih içindeki değişimi ile ilgili kazanımlar yer almaktadır. 5. sınıfta öğrencilerden yaşadığı yer ile ülkedeki diğer kültürel miras unsurlarını karşılaştırması, farklılık ya da benzerliklerin neler olduğunu belirlemesi beklenmektedir. Diğer kademelerde öğrenciler daha de derine inmekte ve popüler kültür ile karşılaştırmalar yapmaya, sosyal medyanın kültür üzerinde etkilerini sorgulamaya başlamaktadır. “Küresel Bağlantılar” öğrenim alanı içerisinde ise, farklı ülkelerin kültürel unsurları ile kendi ülkesini karşılaştırabilmekte ve farklı kültürlere saygı duymayı öğrenmektedir. Ayrıca farklı kültürlere yönelik önyargıları sorgular hâle gelmektedir (Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı, 2018). 8. sınıfta sosyal bilgiler dersinin devamı niteliğindeki T.C. İnkılap Tarihî ve Atatürkçülük dersi yer almaktadır.

Sosyal bilgiler dersinde olduğu gibi öğrencilerden millî, manevi ve evrensel değerleri pekiştirmeleri beklenmektedir (T.C. İnkılap Tarihî ve Atatürkçülük Öğretim Programı, 2018). Şehrimiz … seçmeli dersi 5-8. sınıflarda yer almaktadır. Bu ders ile birlikte öğrencilerden kültürel çeşitliliğe karşı farkındalık düzeyinin artması ve kültürel mirası koruma bilincinin oluşması beklenmektedir. Öğrenciler kendi şehirleri ile ilgili birçok konuda bilgi sahibi olmaktadır. Öğrenciler yaşadığı şehrin kültür ve sanat imkanlarını, mekanlarını, SOKÜM varlıklarını, şehre özgü dili, müzik kültürünü, önemli günlerini

44 ve turizme olan katkısını öğrenmektedir (Şehrimiz … Dersi Öğretim Programları, 2017).

Görsel sanatlar dersi her kademede olan zorunlu derslerdendir. 1-4. sınıflarda görsel sanatlar dersi daha çok hayal dünyası, duygu ve düşünceler ile ilgilidir. Derste duygu ve düşüncelerin sanat ile nasıl ifade edilebileceği üzerinde durulurken 5-8.

sınıflarda öğrenilenlerin özümsenmesi, değerlendirilmesi beklenmektedir (Görsel Sanatlar Öğretim Programı, 2018: 9). İlk başta öğrencilerden kendi kültürlerinden ve diğer kültürlerden fikirler oluşturmaları, ilerleyen kademelerde ise geleneksel ve modern sanat materyalleri kullanmaları ve tasarım yapmaları beklenmektedir.

Programın uygulanmasında dikkat edilecek hususlar kısmında yer alan “Kültürel Miras alanı ile ilgili konular, müze eğitimi ve sanat tarihi ile ilişkilendirilmelidir” maddesi dikkat çekicidir (2018: 10). Ayrıca “sanatçı ve zanaatkarların okula davet edilmesi”

(2018: 10) maddesi ile kültür aktarıcılarından birebir kültürel miras unsurlarını öğrenmek kültürel aktarımın daha kalıcı olmasını sağlar diyebiliriz. Kültürel mirasın programın öğrenme alanları içerisinde olması ile öğrencilerin kendi kültüründeki sanatçı ve sanat eserler ile farklı toplumunkileri incelemeleri, sanat ile kültür ilişkisini kavramaları, çeşitli mekanlardaki kültür-sanat eserlerini incelemeleri, sanatın inanışları da ileten bir araç olduğunu öğrenmeleri, görsel sanatların dünü ve yarını birbirine bağlayan bir köprü olduğunu kavramaları, ayrıca somut ya da soyut kültüre dair birçok şeyi incelemeleri, analiz etmeleri ve yorumlamaları sağlanmaktadır (2018: 13). 1. sınıfta öğrenci sanatın kültürün bir parçası olduğunu fark ederek ve müze, sanat galerisi gibi yerler ile ilgili ilk izlenimlerini dile getirmektedir. Öğrenciler 2. sınıfa geldiğinde ise Türk kültürüne ait mimari unsurlarını açıklarken, sanat eserlerindeki kültürel motifleri inceler ve diğer kültürlerle karşılaştırma yapabilir hâle gelmektedir. 3. sınıfta sanat eserlerini ve kültürel unsurları derinlemesine incelemektedir. 4. sınıfta sanatçı ve zanaatkarların rollerini söylemekte, görsel sanat alanındaki meslekleri bilmektedir. 5.

45 sınıfta yerel kültür motiflerini açıklar hâle gelmektedir. Ayrıca müzelerin kültürel mirasa katkılarının neler olduğunu bilmektedir. 6.sınıfta geleneksel kültüre ve sanatlara sahip çıkmanın bir sorumluluk olduğunu bilmektedir. 7. sınıfta sanat eserlerin üsluplarını açıklar ve aynı zamanda Tarihî olayların sanat üzerindeki etkisini de inceler hâle gelmektedir. 8. sınıftaki öğrenciler ise müzede yer alan eserlerin korunmasının önemini açıklayabilmektedir. Uzmanlaşmak adına 5 ve 8. sınıflardaki öğrenciler seçmeli olarak da görsel sanatlar dersini seçebilmektedir. Bu ders içerisinde ebru, tezhip, minyatür, seramik gibi sanatları tanıyıp öğrenip ve yapmaktadır (Seçmeli Görsel Sanatlar Öğretim Programı, 2019). Bu tarz kültürel unsurların öğrenilmesi ile bu unsurların gelecek nesillere aktarılması sağlanmaktadır.

Beden eğitimi dersi 1-4. sınıflarda “Beden Eğitimi ve Oyun” adı altında öğretim programlarında yer alırken 5-8. sınıflarda “Beden Eğitimi ve Spor” adı altında yer almaktadır. Öğretim programlarındaki dersin özel amaçları arasında öğrencinin kültürel birikimleri ve değerleri tanıyıp kavramasının yanı sıra başka kültürlere ait değerleri tanıyıp uygulaması yer almaktadır (2018: 9). “Aktif ve Sağlıklı Hayat” öğrenme alanının alt öğrenme alanında “Kültürel birikimlerimiz ve değerlerimiz” konusuna yer verilmiştir. Bu derste kullanılmak üzere hazırlanan Fiziksel Etkinlik Kartları (FEK)³⁴ dersin işleyişinde kolaylık sağlamakta ve kazanıma uygun oyunlar içermektedir.

Bayram, kutlama ve törenlere katılım, dersin ilk kazanımıdır ve “Kültürümü Tanıyorum” FEK’lerinde yer alan etkinlikler bu kazanım kapsamında kullanılabilmektedir. Bu etkinlikler, çocuk oyunları için yedi kale, hamam kubbe ve çember çevirme/ayakkabı saklama oyunlarını, halk dansları için ise Kafkas, Zeybek ve Atabarı yöresel halk danslarını içermektedir.³⁵ 1. ve 2. sınıfta halk dansları, geleneksel çocuk oyunları temel bir şekilde öğrenilip oynanırken, 3. sınıfta öğrenciler geleneksel

34 Buradan itibaren FEK denilecektir.

35Detaylı bilgi için bkz.: http://www.mku.edu.tr/files/6-9e29d7d6-8c06-42d5-bd81-0a2164caa6f6.pdf (Erişim Tarihi: 16.04.2021)

46 çocuk oyunlarını arkadaşlarına yaptırıp, basit ritimle halk oyunlarını oynayabilir hâle gelmektedir. Öğrenciler 4. sınıfa geldiğinde kendi kültürüne ve başka kültürlere ait halk oyunlarını ve çocuk oyunlarını oynayabilmektedir (Beden Eğitimi ve Oyun, 2018). 5.

sınıfta daha önce öğrendiklerine ek olarak öğrenciler yakın çevredeki halk oyunlarını ve geleneksel çocuk oyunlarını tanımaktadır. Öğrenciler 6-7 ve 8. sınıfa geçtiklerinde halk oyunlarını ve geleneksel çocuk oyunlarını araştırmaya başlamaktadır. Sadece kendi kültürüne ait olanları değil başka kültürlerin oyunlarını da araştırmaktadır. Öğretmenler kültürümü tanıyorum öğrenme alanı haricinde diğer öğrenme alanlarında da FEK kartlarından yararlanılabilmektedir (Beden Eğitimi ve Spor, 2018).

1. sınıftan itibaren öğrenciler müzik dersi görmektedir. Müzik dersi de kültürel miras unsurlarının öğrenilip, aktarılabileceği en önemli derslerden biri diyebiliriz.

Öğretim programında dersin özel amaçları arasında yer alan “yerel, bölgesel, ulusal ve uluslararası müzik türlerini tanıyarak farklı kültürlere ait ögeleri zenginlik olarak algılamasını sağlamak” ve “millî birliğimizi, bütünlüğümüzü pekiştiren ve dünya ile bütünleşmemizi kolaylaştıran müzik kültürü ve birikimine sahip olmalarını sağlamak”

maddeleri dikkat çekicidir (2018: 8). Öğrencilerden müzik dersi ile kültür, tarih ve estetik arasında ilişki kurabilmesi, millî ve manevi değerler ile eşleştirmesi, kültürel miras ve kültürel çeşitliliği geliştirebilmesi beklenmektedir. Öğrencilerin 1. sınıftan itibaren belirli gün ve haftalarla ilgili etkinliklere katılmaları, değerlerini ve kültürlerini yansıtan şarkı, türkü ve marş gibi örnekleri öğrenmeleri sağlanarak, öğrenciler kültürel miras unsurlarının yaşatılmasında rol almaktadır. 2. sınıfta geleneksel müzik kültürüne ait örneklerle öğrencilerin müzik beğenisi ve kültürünün gelişmesi beklenmektedir. 3.

sınıfta yine kendi kültürüne ait oyunları oynayıp şarkıları söyleyerek öğrencilerin içinde bulunduğu kültürü fark etmeleri sağlanmaktadır. Ayrıca farklı kültürlere ait halk danslarını ve müziklerini de tanımaktadır. 4. sınıfta öğrencilerin müzik ile millî değerlerle ilgili bilinç kazanmaları amaçlanmaktadır. 5. sınıfta öğrencilerin Türk

47 müziğini fark etmesi sağlanmaktadır. 6. sınıfta öğrencilerden kendi ülkesine ait başlıca müzik çeşitlerini ayırt etmesi, kendi kültürünün ne kadar zengin olduğunu fark etmesi beklenmektedir. Ayrıca Atatürk’ün sevdiği türkü ve şarkıları tanıması sağlanmaktadır.

7. sınıfa geldiklerinde türkülerin yaşanmış öykülerini araştırmaları ve canlandırmaları beklenmektedir. Öğrencilerin dünya müziklerini de tanıması beklenmektedir. Öğrenciler 8. sınıfa geldiklerinde kendi ülkesine ait müzik çeşitlerinden eserler seslendirmeleri ve mahalli sanatçıları araştımaları beklenmektedir (Müzik Dersi Öğretim Programı, 2018).

Genel müzik eğitimi, keman, Türk halk müziği koro, bağlama-saz ve ut modülleri seçmeli dersler arasındadır ve 5-8. sınıflarda seçilebilmektedir. Türk müzik kültürü ve çalgı aletlerinin Türk kültüründeki önemi öncelikli olarak öğretilmekte daha sonra ise dünya müzik kültürüne ve güncel müziklere yer verilmektedir. Bu modüller, alanında uzmanlaşmak isteyen öğrenciler tarafından seçilmektedir. Genel müzik eğitimi modülü ile öğrenciler halk kültüründeki müzikli oyunları tanmaktadır. Öğrenciler sadece halk dansları değil aynı zamanda halk tiyatrosu, dramatik-seyirlik oyunları görsel ve işitsel materyaller ile öğrenmekte, türlerini ayırt etmekte ve sergilemektedir. Ayrıca türkülerin öykülerini canlandırabilir hâle gelmektedir. Sıra gecesi, kürsü başı, yaren sohbetleri gibi geleneksel müzik toplantılarının önemini kavramaktadır. Müzik türlerini dönemlerinin özelliklerine göre bilir hâle gelmektedir. Ozan ve aşıklık geleneğinin önemini bilmektedir. Müziğin toplumsal gelenek ile olan ilişkisini kavrar hâle gelmektedir. Türk halk müziği koro modülü ile öğrenciler farklı yöreler ait türküleri, Türk dünyası halk müziklerini, tasavvuf müziklerini öğrenip ve seslendirmektedir. Seslendirirlerken üslup, ağız ve tavır özelliklerine dikkat etmektedir (Genel Müzik Eğitimi Modülü, Keman Modülü, Ut Modülü, Türk Halk Müziği Modülü, Bağlama-Saz Modülü Öğretim Programı, 2018).

1-3. sınıfta hayat bilgisi dersi öğretim programlarında yer almaktadır. Bu ders ile birlikte öğrencilerden yaşadığı çevreyi tanıması, aile ve toplumun temel değerlerine

48 sahip olmaları, millî, manevi ve insani değerleri yaşamlarının bir parçası haline getirmeleri, ülkesini sevmeleri, Tarihî ve kültürel değerlerini yaşatmaya devam etmeleri beklenmektedir. Dersin işleyişinde çeşitli uygulamalarla (geziler, tanıtım gibi okul dışı etkinlikler) ve kazanımlarla okul ve yaşam arasında bağlantı kurulmaktadır. Diğer derslerde olduğu gibi yakından uzağa ilkesi ile 1. sınıfta öncelikle yakın çevresindeki Tarihî, doğal ve turistik yerleri, daha sonra ise farklı kültürden insanlarla bir arada yaşadığını fark etmesi sağlanmaktadır. Öğrencilerin dini günler, bayramlar gibi kutlamalarda yer alan kültürel unsurları fark etmesi sağlanmaktadır. 2. sınıfa geldiklerinde öğrenciler çevresindeki kültürel miras unsurlarını araştırıp ve farklı yaşam şekillerine saygı duymayı öğrenmektedir. 3. sınıfta farklı kültürdeki insanlar için öğrenciler sosyal sorumluluk projelerine katılmaktadır (Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programı, 2018). 4. sınıfta ise bu dersin devamı niteliğinde “İnsan Hakları, Yurttaşlık ve Demokrasi” zorunlu dersi yer almaktadır. Bu derste ise öğrenciler yazılı ve yazılı olmayan hukuk kuralları öğrenmektedir. Öğrenciler uzlaşma gerektiren durumları gelenek görenek gibi sözlü; kural, yasa gibi yazılı olarak belirlenmiş çerçevede karşılaştırırarak öğrenmektedir. Birlikte yaşamanın gerekliliklerini bilir hâle gelmektedir (İnsan Hakları, Yurttaşlık ve Demokrasi Dersi Öğretim Programı, 2018).

4-8. sınıflarda Din Kültürü ve Ahlak Bilgi dersi yer almaktadır. Yine burada dersin kazanımları içerisinde kültürel unsurları din ile ilişkili bir şekilde görmekteyiz.

Ahlaki değerlerin tanınması ve kabullenilmesi yine bu ders ile sağlanmaktadır. Bu ders çerçevesinde “insana, düşünceye, hürriyete, ahlaki olana ve kültürel mirasa saygı”

işlenmektedir. “Temel Değerler, Ahlaki Davranışlar” dersin üniteleri arasındadır.

Ramazan, muharrem, aşure gibi SOKÜM’e yönelik konulara da yer verilmektedir. Bu konuları öğrencilerin tanımaları sağlanmaktadır. Gelenek ve göreneklerde yer alan dini unsurların fark edilmesi de yine bu ders kapsamında sağlanmaktadır (Din Kültürü Ve Ahlak Bilgi Dersi Öğretim Programı, 2018).

49 5 ve 6. sınıfta yer alan bilişim teknolojileri ve yazılım dersi ile öğrencilerin teknolojinin sosyal ve kültürel hayat üzerinde olumlu ya da olumsuz etkileri hakkında tartışmalarına olanak sağlamaktadır (Bilişim Teknolojileri Ve Yazılım Dersi Öğretim Programı, 2018).

Halk Kültürü Dersi

Seçmeli derslerin çoğu kültürel miras unsurları hakkında farkındalık yaratmak ve sürdürülebilirliğini sağlamak ile yakından ilişkilidir. Kültürel miras unsurları seçmeli derslerin çoğuna entegre edilmiş bir şekilde öğrencilere aktarılmaktadır. Ancak bu noktada dikkati en çok halk kültürü dersi çekmektedir. Kültürel miras unsurları entegre edilmek yerine doğrudan seçmeli ders olarak öğretim programlarında yerini almıştır.

Sözleşme’de ve uygulama yönergesinde yer alan SOKÜM unsurlarının korunması, farkındalık oluşturulması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması bakımından Halk Kültürü dersinin örgün eğitime dahil edilmesi büyük bir adımdır diyebiliriz. Halk Kültürü dersi öğretim programı hazırlık çalışmaları MEB Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından UNESCO Türkiye Millî Komisyonu, Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü katkılarıyla oluşturulmuştur. Komisyon üniversitelerin ilgili bölümlerinden alan uzmanı akademisyenleri, kurul üyeleri ve program geliştirme uzmanlarından oluşmaktadır ve Halk kültürü dersi 2006-2007 eğitim öğretim yılından itibaren kademeli olarak öğretim programına dahil edilmiştir (Kutlu, 2013: 47). İlk olarak ders zorunlu ve haftada 2 saat (40’+ 40’) olarak planlanmış ancak daha sonra uygulamaya geçildiğinde haftada 1 saat (40’) olarak ve 6, 7, ve 8. sınıflarda öğretim programlarına yansıtılmıştır (Kasapoğlu Akyol, 2017: 4). 2018-2019 eğitim öğretim yılından itibaren 5,6,7 ve 8. sınıflarda haftada 2 saat (40’+40’) seçmeli ders olarak yer almaktadır.³⁶ Ayrıca Halk Kültürü dersi ilk olarak her yıl seçilebilecek ders iken 2012-2013 eğitim öğretim yılında yalnızca 6. ve 7. sınıflarda 2 kredi şeklinde 1 kerelik

36 Bknz.: Tablo 2 2018-2019 Eğitim Öğretim Yılı Haftalık Ders Çizelgesi

50 alınabilecek bir ders olmuştur (Kasapoğlu Akyol, 2017: 6). İlk başta Halk Kültürü dersi 6, 7 ve 8. sınıflarda her yıl seçilebiliyorken³⁷, 2012-2013 eğitim öğretim yılında 6 ve 7.

sınıflarda 1 kez³⁸ ve 2017-2018 eğitim öğretim yılından itibaren ise 5,6,7 ve 8.

sınıflarda 4 kez seçilebilir hâle gelmiştir.³⁹

Öğrenmeyi organize eden yapılar olarak tanımlanan Halk Kültürü dersi öğrenme alanları Kasapoğlu Akyol’un doktora tezi çalışmasında belirttiği gibi önceki yıllarda aşağıdaki gibiyken:

Şekil 1. Halk Kültürü Dersi Öğrenme Alanları (2015: 99)

37 Bknz.: EK 2: 2011-2012 Eğitim Öğretim Yılı Seçmeli Ders Listesi

38 Bknz.: EK 3: 2012-2013 Eğitim Öğretim Yılı Seçmeli Ders Listesi

39 Bknz.: EK 2: 2017-2018 Eğitim Öğretim Yılı Seçmeli Ders Listesi

51 Günümüzde ise Halk Kültürü dersi öğrenme alanları önceki yıllardan farklı olarak Şekil 2 ‘deki gibi öğretim programlarında yer almıştır.

Şekil 2. Halk Kültürü Dersi Öğrenme Alanları⁴⁰

Öğretim programında yer alan kültür ve halk kültürü arasındaki ilişkinin kavranması, kültürün dönem ve mekanlardaki toplumsal uygulamaları, sözlü anlatımlar, halk bilgisi, el sanatları geleneği, gösteri sanatları ve SOKÜM Korunması Sözleşmesi’nde yer alan kültürel mirasın korunması, aktarılması, yaşatılması, geliştirilmesi maddeleri dersin özel amaçları arasındadır (2018: 7). Bu amaçlar dersin öğrenme alanlarını da oluşturmaktadır. Tekerlemeler, bilmece ve bulmacalar, türkü, mani, ve ninniler, masallar, atasözü ve deyimler, geleneksel çocuk oyunları ve oyuncakları, bayramlar, mutfak kültürü, özel gün yemekleri, geleneksel giyim kuşam, halk müziği, aşıklık geleneği, geleneksel çalgılar, halk oyunları, kutlama ve şenlikler, el

40 Bknz.: Halk Kültürü Dersi Öğrenme Alanları tablosu Halk Kültürü Dersi Öğretim Programından yararlanılarak oluşturulmuştur (2018: 9-11)

Öğrenme Alanları

Sözlü Anlatımlar

Gösteri Sanatları

Toplumsal Uygulamalar

Halk Bilgisi El Sanatları

Geleneği Somut Olmayan

Kültürel Miras

52 işi ürünleri, seyirlik oyunlar, yardımlaşma ve dayanışma, halk hukuku, geleneksel meslekler, zanaat ve zanaatkarlar, müzeler dersin konuları arasındadır. Öğrenciler bu konuları sadece öğrenip araştırmakla kalmaz aynı zamanda kimi konuların öykülerini araştırıp öğrenmekte, kimi konuları sergilemekte, söylemektedir. Halk Kültürü dersi diğer derslerle de ilişkilendirilerek çok yönlü bir şekilde işlenmesi mümkündür. Sosyal ve kültürel etkinliklere öğrencilerin katılımı sağlanarak, kültürel geziler bu ders kapsamında düzenlenebilmektedir. Dersin işlendiği çevre ve toplum ön planda tutulmak üzere ülkedeki farklı kültürel miras unsurlarına da önem verilmektedir.

2016-2019 yılları arasında seçmeli ders olarak Halk Kültürü dersini alan öğrenci sayısı giderek artmıştır (Aral, 2020: 180). Halk Kültürü dersinin kültürel mirasa karşı farkındalık ve duyarlılık oluşturulması açısından önemi düşünüldüğünde bu artışın iyi olduğu düşünülebilir. Ancak dersin seçmeli statüde yer alması dersin verimliliği açısından bir takım olumsuzluklar oluşturmaktadır. Pınar Kasapoğlu Akyol’un doktora tezinde gerçekleştirdiği araştırmaya göre Halk Kültürü dersi alanında uzman öğretmenlerden çok başka branş öğretmenleri ile işlenişi sağlamaktadır (2015: 249).

Derse giren diğer branş öğretmenleri ise kendi alanlarına daha fazla ağırlık vererek dersi işlemektedirler (Kasapoğlu Akyol, 2015: 251). Ayrıca öğretmenlerle yapılan görüşmelerde dersin öğretilecek yazılı kaynağının yeterli olmadığı tespit edilmiş ve seçmeli ders olarak öğretim programlarında yer almasından dolayı öğrencilerin not kaygısı taşımamaları derse gerekli değerin verilmemesine sebep olmuştur (Kasapoğlu Akyol, 2015: 252). Ahmet Erman Aral ise gerçekleştirmiş olduğu doktora tezi çalışmasında öğretmenlerle gerçekleştirmiş olduğu görüşmelerde Halk Kültürü ve SOKÜM unsurları hakkında öğretmenlerde ‘bilgi eksikliği’ konusu göze çarpmaktadır (2020: 180-188). Ayrıca Aral, dersin genel olarak “değerler eğitimi” sınırları içerisinde kaldığından bahsetmektedir ve dersin verimliliği konusuna yeniden bakmayı önermektedir (2020: 226).

53