26
27 Tablo 1: ICH-10 Formunun Nasıl Doldurulacağını Açıklayan Bilgi Tablosu
(https://ich.unesco.org/en/forms Erişim Tarihi: 03.02.2021)
Taraf Devletler, Sözleşme’nin ulusal düzeyde uygulanması için alınan yasal, düzenleyici ve diğer tedbirler hakkında rapor verir. Bu raporlar, Sözleşme’nin 11. ve 12.
maddelerinde yer alan kendi toprakları içerisinde bulunan SOKÜM envanterlerinin hazırlanmasını, mirasın toplumdaki işlevini teşvik etmeyi ve mirası korumayı planlama programlarıyla bütünleştirmeyi amaçlayan genel bir politika benimsemektedir. Bu raporlarla etkili bir koruma sağlamak amacıyla bilimsel, teknik ve sanatsal çalışmaları teşvik etmeyi ve geleneksel uygulamalara saygı göstererek mirasa ilişkin bilgilere ulaşmayı kolaylaştıran, aynı zamanda belli yönleriyle erişimi yönetmeyi içeren Sözleşme’nin 11. ve 13. maddelerindeki koruma önlemleri bilgisi elde edilmektedir.
(2018 Uygulama Yönergesi 151-153). Sözleşme’de 13. maddede de belirtildiği üzere;
Taraf Devletlerin SOKÜM’ün korunması için bir veya daha fazla yetkili organ kurması ve belirlemesi, miras yönetimi ve bu mirasın aktarılması konusunda eğitim için kurumların güçlendirilmesi, belgelendirme kurumlarının kurulması ve mümkün olduğu ölçüde bunlara erişimi kolaylaştırması gerekmektedir. Sözleşme’nin 14. maddesinde belirlenen ve Uygulama Yönergesinde yer alan; eğitim, bilinçlendirme ve bilgilendirme
28 programları, ilgili topluluklar ve gruplar içindeki eğitim ve öğretim programları, SOKÜM’ün korunması için kapasite geliştirme faaliyetleri, yaygın eğitimde bilgi aktarmanın yolları, doğal alanların ve hafıza mekanlarının korunması için eğitim gibi faaliyetleri Taraf Devletlerin periyodik raporda sunması gerekmektedir. Taraf Devlet, bilgi ve deneyim alışverişi gibi uluslararası işbirliği önlemleri ve diğer ortak girişimler de dahil olmak üzere, Sözleşme’nin uygulanması için ikili, alt-bölgesel, bölgesel ve uluslararası düzeylerde aldığı önlemleri rapor eder. Taraf Devletler, İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirasının Temsilî Listesi’ne kaydedilmiş olan ve topraklarında bulunan SOKÜM’ün tüm unsurlarının mevcut durumu hakkında rapor verir. Ayrıca toplumsal cinsiyete önem verir ve bu tür raporların hazırlanması sürecinde toplumların, grupların ve sivil toplum örgütlerinin katılım göstermesini sağlar. Bu durum için Taraf Devletlerin raporda, unsurun sosyal ve kültürel işlevlerinin, eğer varsa sürdürülebilirliği ve karşı karşıya olduğu mevcut risklerin, Temsilî Liste’nin amaçlarına katkısının neler olduğu bilgisini vermesi gerekmektedir. Bunlara ek olarak, unsuru teşvik etme veya pekiştirme çabalarının neler olduğu bilgisi, tedbir olarak gerekli olabilecek herhangi bir önlemin uygulanmasının sonucu, unsurun korunmasına toplulukların, grupların ve bireylerin yanı sıra ilgili sivil toplum örgütlerinin katılımı ve bu toplulukların unsurun daha fazla korunmasına yönelik devamlılık içeren sözlerini ele almaları gerekmektedir.
Taraf Devletler, Temsilî Liste’de yazılı unsurun yönetimi ve korunmasına dahil olan yetkili organlar, unsur ve korunmasıyla ilgili topluluk veya gruplar hakkında rapor vermektedir. Ayrıca Taraf Devletlerin bölgesel döngüden bağımsız olarak Komite tarafından kendilerine yöneltilen ek bilgi taleplerine zamanında yanıt vermeleri gerekmektedir. 2018 Uygulama Yönergesinde, Acil Korunmaya İhtiyaç Duyan Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi’nde yer alan unsurlar hakkında Taraf Devletlerin raporları için alt bir başlık açılmıştır. Bu başlığa göre: Taraf Devletler, talepleri üzerine veya çok acil durumlarda, kendi topraklarında bulunan ve Acil Korunmaya İhtiyaç
29 Duyan Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi’ne kaydedilmiş olan SOKÜM unsurlarının durumuna ilişkin raporları Komiteye sunmaları gerekmektedir. Bu raporun hazırlanması sürecindeki toplulukları, grupları ve sivil toplum örgütlerini de olabildiğince fazla sürece dahil etmeleri gerekmektedir. Hazırlanan bu raporların ise unsurun kaydedildiği yılı takiben her dört yılda bir Aralık ayının 15’ine kadar Komiteye sunulması gerekmektedir. Bu tür raporlar için taraf devletler https://ich.unesco.org adresinde yer alan ICH-11 formunu kullanmaktadır. Kayıt sırasında Komite vaka bazında raporlama için özel bir zaman çizelgesi belirleyebilir ve bu normal dört yıllık döngüden farklı olabilir. Temsilî Liste raporlarında olduğu gibi bu listede de toplumsal cinsiyete ayrıca dikkat edilmesi gerekmektedir.
Raporların alınması ve işlenmesi sırasında ise Taraf Devlet, Sekreterliğe raporu teslim edip, kaydettirecek ve eğer raporda herhangi bir eksiklik varsa Taraf Devlete nasıl doldurması gerektiği Sekreterlik tarafından bildirilecektir. Sekreterlik tüm raporların bir özetini, toplantıdan dört hafta önce Komiteye iletir, Komite aksi yönde bir karar vermediği sürece raporun özeti sunulduğu dilde çevrimiçi olarak yayınlanmaktadır. Bu direktifler, İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirasının Temsilî Listesi’nde yer alan Başyapıtlar olarak ilan edilen ve bunlara ilişkin hak ve yükümlülükleri kabul etmeye rıza gösteren Sözleşme’ye taraf olmayan Devletlere de uygulanmaktadır. Bu tür raporlar, taraf olmayan Devletler tarafından 15 Aralık tarihine kadar ve daha sonra her altı yılda bir ICH-10 formu kullanılarak Komiteye sunulması gerekmektedir.
Komite, Taraf Devletler tarafından sunulan periyodik raporlara ilişkin tematik ve derinlemesine analizler yapmaktadır. UNESCO’ya 2011 yılından 2019 yılına kadar teslim edilen 183 raporun analiz çalışmalarını içeren 9 oturum gerçekleştirmiştir. 2014 yılında gerçekleştirilen 9.oturum “İletişim ve Eğitim” konusunu içermekte olup detaylı bir şekilde incelenmiştir (https://ich.unesco.org/en/9com Erişim Tarihi:03.02.2021).
30 SOKÜM Sözleşmesi’ni kabul ettikten 6 yıl sonra, Sözleşme’ye uygun olarak periyodik rapor hazırlamış ve sonraki hazırlayacakları periyodik raporların tarihi belirtilmiş ülkelerin isimleri sıralı bir şekilde UNESCO’nun resmî web sitesinde liste halinde yer almaktadır (https://ich.unesco.org/en/submissions-and-deadlines-00861 Erişim Tarihi: 03.02.2021).
ICH-10 formu belirli aralıklarla güncellenmektedir ve en son 2020 yılının Temmuz ayında güncellenmiştir. Bu durumda güncel form incelenecek olan ilgili ülke raporlarından farklıdır. Güncel formda eğitimle ilgili olan maddeler daha da detaylandırılmış ve SOKÜM eğitimiyle ilgili çalışmalar eski forma göre daha fazla desteklenir hale getirilmiştir. Böylece diğer SOKÜM faaliyetleri arasında kaybolan eğitimde farkındalık artırma faaliyetleri güncel form ile düzenlenmiştir. Ancak ilgili ülke raporlarında bu alt maddeler yer almadığından dolayı bu çalışmada da bu maddeler detaylandırılmamıştır. 27
Periyodik raporda doldurulması gereken ICH-10 formu A, B28 ve C bölümlerinden oluşmaktadır. A bölümünde Taraf Devletler hakkında “Genel bilgiler”
kısmı yer alırken, B bölümünde “Temel göstergelere karşı raporlama” ve C bölümünde ise “Temsilî Liste’ye kaydedilen unsurların durumu” hakkında detaylı bilgilendirme alt maddeleri yer almaktadır. ICH-10 formunda Taraf Devletlerin kendi ülkelerinde nasıl bir çalışma yaptıklarının anlattıkları periyodik raporların SOKÜM Sözleşmesi’nin A bölümünde yer alan özeti, 14. maddesinde yer alan, örgün ve yaygın eğitimi kapsayan B bölümünün alt maddelerinden olan B.4 maddesi ve rapor genelinde örgün eğitim ile ilgili gerçekleştirilen projeler incelenmiştir. B.4 maddesinde yer alan örgün eğitim sınırları içerisinde Taraf Devletler tarafından gerçekleştirilen çalışmalar ve raporun geri
27 Güncel ICH-10 formuna Forms to be used for nominations, proposals, assistance requests, accreditation requests and periodic reporting - intangible heritage - Culture Sector - UNESCO internet sitesinden ulaşılabilir. (Erişim Tarihi: 30.01.2021)
28Bknz.: EK 1 ICH-10 Formu A ve B Bölümleri.
31 kalanında varsa örgün eğitimle ilgili diğer çalışmalar tespit edilmiştir. B.4 maddesinde
“hem örgün hem de yaygın eğitimin SOKÜM’ün aktarımını güçlendirdiği ve SOKÜM’e saygıyı artırma derecesi” bilgileri yer almaktadır. Ayrıca periyodik rapor içerisinde örgün eğitimle ilgili yer alan kısımlara da yer verilmiştir.
UNESCO resmî sitesinde yer alan listedeki 2010-2021 yılları arasında Japonya ve Türkiye tarafından Komiteye teslim edilen raporlar incelenmiştir. 2006 yılında Türkiye’nin Sözleşme’ye dahil olmasıyla birlikte 15/12/2012 tarihinde sunulan ve 2013 yılında komite tarafından incelenen 1 rapor ve 2004 yılında Japonya’nın Sözleşme’ye dahil olmasıyla birlikte 15/12/2010 tarihinde sunulan, 2011 yılında komite tarafından incelenen ve 15/12/2016 tarihinde sunulan, 2017 yılında komite tarafından incelenen 2 rapor üzerinde çalışılmıştır. Örgün ve yaygın eğitimi kapsayan B bölümünün örgün eğitimle ilgili kısmı olan B.4 maddesi detaylı bir şekilde bir sonraki bölümde incelenecektir.
32