TÜRKĠYE’DE AĠLE EĞĠTĠMĠ SÜRECĠ

Çocuk yetiĢtirmek gittikçe zor bir hal almaktadır. DeğiĢen yaĢam koĢulları ile birlikte aileler nasıl iyi bir çocuk yetiĢtirilir konusunda çok fazla söylevle karĢılaĢmaktadırlar. Ancak edindikleri bilgileri nasıl ne Ģekilde uygulayabilecekleri konusunda rehberliğe ihtiyaç duymaktadırlar. Ülkemizde de ailelerin rehberlik ve danıĢma ihtiyaçlarına cevap verme, onları çocuk yetiĢtirme ve aile yaĢamı hakkında donanımlı hale getirmek amacıyla farklı birimlerce geçmiĢten günümüze aile eğitimi üzerine çalıĢmalar yapılmaktadır.

Anne-baba eğitimi programları çocukların yetiștirilmesi, aile iliĢkileri, ailede ve toplumda anne babaya düșen yükümlülüklerin yerine getirilmesi için gerekli bilgi, tutum ve becerilerin sistemli biçimde geliștirilmesidir. Anne-baba eğitiminin temel amacı anne ve babalarının özgüvenini güçlendirerek, çocuklarının fiziksel, zihinsel, sosyal ve duygusal gelișimi için anne-babalık becerilerini geliștirecek șekilde anne babalara rehberlik etmektir. Uygulanmakta olan programların bir kısmı doğrudan çocuğa, yakın çevresine, bir kısmı ise hem çocuğa hem anne babaya hizmet götürmeyi amaçlamaktadır (Arkan ve Üstün, 2009: 158).

Ġlk örgütlü çaba olarak değerlendirilen 1962–1963 yıllarında Ġstanbul‟da Ord. Prof.Dr. Ġhsan ġükrü Aksel tarafından Akıl Hıfzıssıhha Cemiyeti BaĢkanı olarak, mediko Sosyal merkezi ve Askeri Tıbbiye‟de ana-babalara yönelik kurs, tartıĢma ve konferanslar dizisi olarak çeĢitli etkinliklerde bulunulmuĢtur. Bu etkinliklerde iyi bir ailenin nasıl olması gerektiği, eĢler arasındaki iliĢkiler, çocuklara karĢı davranıĢların özellikleri ve bir takım sağlık konuları üzerinde durulmuĢtur.

1989 yılına dek, ana-babalara yönelik olarak üniversitelerin bazı birimlerince, Halk Eğitimi Merkezleri tarafından, sağlık kurumlarınca dönemlik olarak birçok eğitsel etkinliklerde bulunulduğunu ortaya koymaktadır. Ancak 1989‟da Ġstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Eğitim Bilimleri bölümünce bir grup akademisyen tarafından baĢlatılıp Ġstanbul ve diğer bazı illerde sürdürülen “Ana-Baba Okulu” ilk ve kapsamlı bir deneme olması açısından özgün bir yere sahiptir (Özel, 1996: 33).Bu programda 33 saatlik bir eğitim dönemi içinde anne-babalar; Bebeklik Dönemi (0–2 yaĢ),Okul Öncesi Dönem, Temel ihtiyaçların kazanılmasında Ailenin Rolü, Son Çocukluk Dönemi (6–12 yaĢ),Ergenlik Dönemi, Çocuğun Cinsel Eğitimi, Yaygın Anne Baba Tutumları, Çocuklarla ĠletiĢim Nasıl Kurulur, Çocuklarda Uyum ve DavranıĢ Bozuklukları, Eğitim BaĢarısını Yükseltmede, Sağlıklı ve Mutlu Ġnsanlar YetiĢtirmede Ailenin Rolü, Karıkoca ĠliĢkilerinden Doğan

Sorunlar, EĢlerde Problem Çözme, ÇalıĢan Anne ve Çocuğu, Baba Çocuk ĠliĢkisi konularında bilgilendirilmiĢlerdir (Yavuzer, 2010: 17).

1982–1991 yıllarında ise Erken Destek Projesi; Prof. Dr. Çiğdem KağıtçıbaĢı, Prof. Dr. Sevda Bekman ve Prof. Dr. Diane Sunar tarafından tasarlanmıĢ ve Ġstanbul‟da düĢük gelirli çocukların annelerinin eğitimi yoluyla çocuklarının çok yönlü geliĢimi hedeflenmiĢtir. Programın içeriği, çocuğun biliĢsel geliĢimine yardımcı olmak ve anneyi çocuğun geliĢimine duyarlı kılarak çocuğun tüm geliĢimini desteklemeyi amaçlamıĢtır. (http://www.aep.gov.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=123&Itemid=167).

Anne-Çocuk Eğitim Programı, 1982–1991 yılları arasında uygulanan Erken Destek

AraĢtırma Projesi‟nin verileri ıĢığında; Prof. Dr. Çiğdem KağıtçıbaĢı, Prof. Dr. Diane Sunar, Prof. Dr. Sevda Bekman ve Anne-Çocuk Eğitim Vakfı uzmanları tarafından geliĢtirilmiĢtir (Kartal, 2007:238). Milli Eğitim Bakanlığı Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü ve Anne Çocuk Eğitim Vakfı (AÇEV) iĢbirliği ile yürütülen AÇEP, 1991–1993 yılları arasında Milli Eğitim Bakanlığı, UNICEF iĢbirliği ile, 1993 yılından bu yana da Anne Çocuk Eğitim Vakfının (AÇEV) destekleriyle Milli Eğitim Bakanlığı ve Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) iĢbirliğinde uygulanmıĢtır. Anne-Çocuk Eğitim Vakfı, Anne-Çocuk Eğitim Programı‟nın uygulanmasını Milli Eğitim Bakanlığı Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü ile iĢbirliğinde 1993'ten bugüne kadar yürütmüĢtür.

Anne Çocuk Eğitim Programının Türkiye genelinde yürütülmesinden sorumlu Milli Eğitim Bakanlığı Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü ve Anne Çocuk Eğitim Vakfı (AÇEV) iĢleyiĢi, Halk Eğitim Merkezlerinde 3 bölüm Ģeklinde yapılan grup toplantıları ile düzenlenmiĢtir. Birinci bölüm “Anne Destek Programı”, ikinci bölüm “Üreme Sağlığı ve Aile Planlaması”, son bölümü ise “Zihinsel Eğitim Programı (ZEP)” oluĢturmaktadır. (Özkök ve Sucuka, 1994: 302; KağıtçıbaĢı ve diğ., 1995: 22).

Anne-Çocuk Eğitim Programı, Türkiye‟deki erken çocukluk eğitimi sorununa bir çözüm olarak geliĢtirilen ve bilimsel temelli bir okulöncesi eğitim programıdır. Anne-Çocuk Eğitim Programı‟nda doğrudan annelere ulaĢılarak, annenin eğitici potansiyelini geliĢtirmesi için eğitim desteği verilmekte, böylelikle hem kadının birey olarak güçlenmesi hem anne olarak eğitici rolünün geliĢmesi mümkün olmakta hem de çocuğunun geliĢim ihtiyaçları ev ortamında karĢılanmaktadır (Bekman, 1998: 7). Bu program 2010 itibariyle yerini benzer amaçlarla oluĢturulmuĢ ve kapsamlı hale getirilmiĢ olan Aile Eğitimi Programına bırakmıĢtır.

Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Çocuk GeliĢimi ve Okulöncesi Eğitimi Anabilim Dalı, Milli Eğitim Bakanlığı Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü, UNICEF ĠĢbirliği ile yürütülen 0–4 YaĢ Erken Çocukluk GeliĢimi Anne Eğitimi Programı 1988 yılında yürütülen bir araĢtırmanın ilk sonuçlarına dayanmaktadır. 1993 yılından bu yana ise halk eğitim merkezlerinde “Anne Eğitim Kursları” Ģeklinde yürütülmektedir. Anne Eğitim Programı (AEP) ve GeliĢimsel Eğitim Programı (GEP) Ģeklinde iki bölümden oluĢmaktadır (Turan ve ark., 1996) CYGM tarafınca koordine edilen Aile Eğitim Programının da özünü oluĢturmaktadır.

1991 yılında da Ġstanbul‟da Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi bünyesinde bir “Aile Okulu” denemesine girilmiĢtir. Bu Aile Okulunda, ailelere yönelik olarak yetiĢkinlik dönemi, geliĢim dönemleri, televizyon ve aile, çocuk eğitimi ve aile içi iletiĢim gibi konular ele alınmıĢtır. Kurs üç dönem halinde ailelere hizmeti gerçekleĢtirmiĢtir.1992 yılına gelindiğinde ise, Ankara Çankaya Belediyesi öncülüğünde “Ana-Baba Okulu” baĢlatılmıĢ ve 1995 yılına değin hizmet vermiĢtir. Bu okulun kuruculuğunu Dr. Ergin Atasu üstlenmiĢtir. Bu okulda, güncel sorunlar, ailenin ekonomik sorunları, çocuk yetiĢtirme, çocuğun eğitimi, cinsel eğitim, eĢ seçimi, iĢ seçimi ve ekonomik sorunların üstesinden nasıl gelinebileceği hakkında konular iĢlenmiĢ ve bu okul daha sonralarında ev kadınlarına yönelik kurslar olarak çeĢitlendirilmiĢtir. (Özel, 1996: 44).

Aile eğitimi ile ilgili olarak bir baĢka çalıĢma da, BaĢbakanlık Aile ve Sosyal AraĢtırmalar Genel Müdürlüğü Tarafından gerçekleĢtirilen “Aile Okulu Projesi” olmuĢtur. Program toplam 16 modülden oluĢturulmuĢ ve 2004 yılından itibaren tüm valilikler ve belediyelerin kullanıma sunulmuĢtur. Aile okulu programının, valilikler, yerel yönetimler ve sivil toplum örgütleri aracılığıyla ülke genelinde daha yaygın ve etkili bir biçimde uygulanması hedeflenmiĢtir. Programın uygulanmasında; Genel Müdürlük, aile konusundaki bilgi birikimi ile aile okulu, ana-baba okulu uygulamaları arasında deneyimlerin paylaĢılması, eğitim programlarının oluĢturulması konularında destek sağlaması düĢünülmüĢtür. Programlar, ailelerin yoğun katılımının sağlanması amacıyla hafta içi ve hafta sonu seçenekleriyle 25 saatlik programı kapsamıĢtır.

BaĢlıca görev alanlarından biri aile eğitimi olan Aile ve Sosyal AraĢtırmalar Genel Müdürlüğü (ASAGEM), ülke genelinde farklı kurum ve kuruluĢlar tarafından ve farklı yöntemlerle yürütülen aile eğitimi faaliyetlerinin etkili, verimli ve standartlara uygun hale getirilmesi amacıyla üç aĢamalı yeni bir proje baĢlatmıĢtır. Bu kapsamda ilk adım olarak aile eğitiminde ihtiyaçların belirlenmesi için ülke genelinde bir saha araĢtırması yapılarak genel

durum tespiti yapılmıĢtır. Ġkinci aĢamada aile eğitim müfredatı belirlenmiĢtir. Üçüncü aĢamada ise belirlenen müfredat doğrultusunda eğitim materyalleri geliĢtirilmiĢtir.

Aile ve Sosyal AraĢtırmalar Genel Müdürlüğü tarafından 2011 yılı içinde tamamlanması hedeflenen “Aile Eğitim Programının Tanıtılması ve Eğitimcilerin Eğitimi Projesi”nin amacı AEP‟in ülke genelinde tanıtılması, programı uygulayacak eğitimcilerin program hakkında bilgi sahibi olması ve uygulama yeterliliği kazanmasıdır. AEP programı için site oluĢturulmuĢ ve modül ve programla ilgili bilgilere yer verilmiĢtir (http://www.aep.gov.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=80:daha-mutlu- aileler-icin).

1993 yılından bu yana, 0–6 yaĢ grubunda çocuğu bulunan ailelere yönelik, anne-baba ve çocuğu eğiterek çocuğun zihinsel, duygusal, fiziksel ve toplumsal olarak çok yönlü geliĢimleri için çalıĢılmaktadır. Halk eğitim merkezlerinde gerçekleĢtirilmiĢ olan; Anne- Çocuk eğitimi,0–6 YaĢ Benim Ailem,0–6 YaĢ Aile Ġçi Temel Eğitim (AĠTEP),2–10 YaĢ Baba Destek Eğitim Programı (BADEP) eğitim programları revize edilip güncellenerek,”Program GeliĢtirme Komisyonu” ve Üniversitelerin ilgili bölümlerinden seçilen “Bilim Kurulu” desteği ile Aile Eğitimi Programı (AEP) 0–18 yaĢ programı hazırlanmıĢtır. Daha önceleri STK veya bağımsız olarak halk eğitim merkezlerinde uygulanmıĢ olan anne-çocuk eğitimi programları uygulamadan kaldırılarak 02.03.2010 tarih ve 16 sayılı kararı ile Çıraklık ve Yaygın Eğitim genel Müdürlüğü tarafınca Aile Eğitimi Programı uygulamaya konulmuĢtur. YaklaĢık üç yıl süren çalıĢmalar sonucunda beĢ alandan oluĢan Aile Eğitim Programı (AEP) ortaya konulmuĢtur. AEP, yaĢam döngüsü aile bireylerinin karĢılaĢabileceği her türlü soruna cevap verecek Ģekilde 0–18 yaĢ tüm çocukluk dönemini temel alacak Ģekilde tek bir isimle birleĢtirilmiĢ ve 7 farklı modüle ayrılmıĢtır.

 0–3 YaĢ Aile Eğitimi Kurs Programı  3–6 YaĢ Aile Eğitimi Kurs Programı  7–11 YaĢ Aile Eğitimi Kurs Programı  12–18 YaĢ Aile Eğitimi Kurs Programı  3–6 YaĢ Baba Destek Eğitimi Kurs Programı  6–12 YaĢ Baba Destek Eğitimi Kurs Programı

1993 Tarihinden Bu

ġekil 3: Türkiye‟de 1993 Yılından Bugüne Aile Eğitimi Programları

Ülkemizde aile eğitimini üstlenen birçok kurum olmakla birlikte en yaygın olarak bilineni ve katılımın en yoğun olduğu Halk Eğitim Merkezlerinden sorunlu olan Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü‟ne T.C. Hükümeti-UNICEF 2006–2010 Ülke Programı Eylem Planı çerçevesinde; Aile Eğitimlerinin koordinatörlüğü verilmiĢtir.

2.2.1. AĠLE EĞĠTĠMĠ PROGRAMI (AEP)

YaĢam boyu eğitim anlayıĢıyla; zor koĢullardakiler öncelikli olmak üzere, 0–18 yaĢ çocukların bakımından sorumlu kiĢi ve ailelere, değiĢen ihtiyaçlara yönelik olarak hazırlanan, koruma, önleme ve geliĢtirme amaçlı, kurumsallaĢmıĢ aile eğitimi programları yolu ile çocuk bakımı, geliĢimi ve eğitimi konularında bilgi, beceri ve tutum kazandırmaktır.

AÇEP: Bir bilimsel araĢtırma çerçevesinde Boğaziçi Üniversitesi bünyesinde 1982 yılında geliĢtirildi.1993 yılında MEB tarafından uygulanmaya baĢlandı.

0–4 YaĢ AÇEP: Gazi Üniversitesi –MEB tarafından UNICEF‟in teknik desteğiyle 1993 yılında geliĢtirildi.

0–6 YaĢ Aile ve Çocuk Eğitimi: Gazi Üniversitesi tarafından UNICEF‟in teknik desteğiyle 2003 yılında geliĢtirildi. 2003–2005 Yılları arasında uygulandı.

0–6 YaĢ BENĠM AĠLEM: 0–6 yaĢ Aile ve Çocuk Eğitimi programı UNĠCEF iĢbirliğinde Nisan 2005 yılında alandan gelen geribildirimler doğrultusunda revize edilerek „Benim Ailem Programı‟ adını aldı.

0–6 YaĢ AĠTEP: UNICEF in teknik desteğiyle, daha fazla aileye ulaĢmak için 2007 yılında “Benim Ailem” Programı‟ndan yararlanılarak geliĢtirildi.

CYGM, Aile Eğitimlerini Bilimsel, disiplinler arası ve çok sektörlü bir yaklaĢımla ele alarak, değiĢen ihtiyaçlara cevap verebilecek nitelikte, sürdürülebilir programlarla, toplumun tüm kesimlerine yaygınlaĢtırmayı hedeflemektedir (http://www.unicef.org.tr/ecd/pdf/ozer.pdf) Bu hedefi gerçekleĢtirmek için disiplinler arası bir çalıĢmaya gidilmiĢtir.Programın tüm aĢamalarında iĢbirliğini görülmektedir.

ÇalıĢma Grubu/Eylem Planı Hazırlıkları:

 MEB:

Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü Okulöncesi Eğitimi Genel Müdürlüğü

Kız Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü

Özel Eğitim Rehberlik ve DanıĢma Hizmetleri Genel Müdürlüğü Ġlköğretim Genel Müdürlüğü

MEB Projeler Koordinasyon Merkezi BaĢkanlığı EĞĠTEK, EARGED

 Sosyal YardımlaĢma ve DayanıĢma Genel Müdürlüğü  Aile ve Sosyal AraĢtırmalar Genel Müdürlüğü

 SHÇEK

 Sağlık Bakanlığı

 Anne Çocuk Eğitimi Vakfı

 Tarım Bakanlığı, GAP Ġdaresi BaĢkanlığı  TUĠK

 TRT  DPT

 UNICEF EÇG Bölümü

Ayrıca çalıĢma Bilim Kurulunda 6 farklı üniversiteden 8 bilim adamı 0–18 YaĢ Aile Eğitimi Programı danıĢman ve yazarlarına danıĢmanlık yaparak destek olmuĢtur. Programların geliĢtirilmesi ve yazımında 4 farklı üniversiteden ve STK‟lardan 8 danıĢman ve MEB Program GeliĢtirme Komisyonu görev almıĢtır.

Aile Eğitimi GeliĢme Süreci

 Aile Eğitimi Kurs Programı MEB Talim Terbiye Kurulu BaĢkanlığınca 02.03.2010 tarih ve 16 sayılı kararı ile onaylanmıĢtır.

 Aile Eğitimlerinde çalıĢacak eğitimci niteliklerine ve eğitimcilerin eğitimini içeren hizmet içi çerçeve programına iliĢkin Talim Terbiye Kurulundan görüĢ alınmıĢtır (26.08.2010/5996).

 Aile Eğitimi Kurs Programı uygulamalarına iliĢkin Genelge hazırlanmıĢ ve Milli Eğitim Bakanının imzası ile 81 il müdürlüklerine, ilgili kamu kurum kuruĢları ve sosyal ortaklara gönderilmiĢtir.

 SHÇEK, Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkif evleri ile ÇYGM arasında Aile Eğitimlerinin Uygulanmasına ve Veri Tabanı oluĢturulmasına iliĢkin 23 Kasım 2009 tarihinde iĢbirliği protokolü imzalanmıĢtır.

 Eğitici Eğitimleri yapılmıĢtır. 0–18 YaĢ Aile Eğitim Programı formatör/eğitici eğitimleri sosyal ortakların / uygulayıcı kurumların formatörlerinkinde yer aldığı toplam 54 kiĢilik Formatör Eğitimi ve 2010 yılı itibarıyla 8‟i Hizmet içi,5‟i projeden olmak üzere 13 eğitici eğitimi planlanmıĢ olup Ekim 2010 Tarihine kadar toplam 12 Eğitici Eğitimi yapılmıĢtır.

 MEB ÇYGM Stratejik Planında (2010–2014) 0–18 YaĢ AEP 7. Stratejik amaç olarak belirtilmiĢtir.

 0–18 yaĢ aile eğitimleri ile 2014 yılına kadar 171.400 aileye ulaĢmak stratejik hedeflenmiĢtir.

Çıraklık ve Yaygın Eğitimi Genel Müdürlüğü tarafınca, yürütülmekte olan AEP; 0–18 yaĢ arası çocuk sahibi anne-babalar, bebek bekleyen anneler, çocuk sahibi olmayı düĢünen ve çocukların bakımı ile sorumlu yetiĢkinlerin eğitimi düĢüncesinden hareketle oluĢturulmuĢtur.0–18 yaĢ AEP; 0–3,3–6 (Erken çocukluk), 0–18 YaĢ Aile Eğitimi Kurs Program_; 0–3, 3–6 (Erken çocukluk), 7–11(okul çağı),12–18 (Ergenlik) dönemlerini kapsayan bölümler halinde ve her bir yaĢ aralığı 14 hafta olarak planlanmıĢtır.0–3,3–6 yaĢ Aile Eğitimi Programında anne-baba eğitimi 4 ders saati, anne-baba eğitimi uygulama süresi 11 ders saati,7–11,12–18 yaĢ Aile Eğitimi kurs programlarında ise anne-baba eğitimi 5 ders saatidir. Dört yaĢ aralığındaki programların temaları çocukların bu dönemlerdeki geliĢimsel özellikleri ve ailelerin ihtiyaçları dikkate alınarak belirlenmiĢtir.

Öğretim Materyalleri:

 0–3, 3–6 YaĢ Aile Eğitimi Programı: Eğitimci ve Ebeveyn Materyali olarak gruplanmaktadır. Eğitimci materyali içerisinde Eğitici kaynak kitabı ve Oturum görseli yer almaktadır. Ebeveyn materyali içerisinde Aile mektupları, Bilgi yaprakları ve Çocuk etkinlik materyallerinden oluĢmaktadır.

 7–11, 12–18 YaĢ Aile Eğitimi Programı: Eğitimci materyali içerisinde Eğitici kaynak kitabı ve Oturum görseli yer almaktadır. Ebeveyn materyalinde de Aile mektupları ve bilgi yaprakları bulunmaktadır.

Aileler, çocuklarının yaĢ gruplarına göre eğitime alınarak, ihtiyaçları bilgileri edinmekte ve aile ortamında uygulayabilmektedirler. Program süresince temalar belirlenen sırayla, haftalık olarak grup içerisinde aktif katılım sağlanarak iĢlenmektedir. Ailelerin öğrendikleri konu ile ilgili grup içerisinde uygulamalar yapmaları ve bir sonraki konuya kadar da öğrendiklerini ev ortamında uygulayabilecekleri Ģekilde düzenlenmiĢtir.

Bilimsel yaklaĢımla ve program geliĢtirme ilkelerine dayalı olarak hazırlanmıĢ olan AEP, tüm ülke düzeyinde ve özellikle de sosyo-ekonomik ve kültürel açıdan olumsuz koĢullarda yaĢayan bölgelerdeki anne-babaların “anne-babalık becerilerini” geliĢtirmeyi, aile içi iliĢki kalitesini arttırmayı ve bu yolla çocuk ve ergenlerin kiĢisel geliĢimlerine uygun ortamlar sağlamak amacıyla hizmet vermektedir (cygm.meb.gov.tr).

ÇYGM‟nin 20 Eylül 2010 tarih ve 4314 sayılı genelgesinde, ailenin toplumun temel yapı taĢı olduğu, çocukların ve toplumun geliĢmesine, hayat Ģartlarının iyileĢtirilmesine yönelik önemli hizmetlerin verildiği dile getirilmiĢtir. Aile eğitimine iliĢkin araĢtırmaların, çocuklara yapılan yatırımların toplumsal faydaya dönüĢtüğünü, bilimsel ve toplumsal kalkınmaya destek sağladığını, aile içi iletiĢimi güçlendirdiğini, Ģiddet, cinsiyet ayrımcılığı, ihmal ve istismarı önlediğini, annelerin/kadınların kendilerine güven kazandığını, çocukların okula devamının ve baĢarısının artmasında etkili bir rol üstlendiğine ve çalıĢmaların da bu yönde önemle üzerinde durulduğu ve hızla devam ettiğini ortaya koymuĢtur.