TKHK md. 2/I hükmüne göre, “Bu kanun her türlü tüketici işlemi ile tüketiciye yönelik uygulamaları kapsar.” Dolayısıyla bir hukuki işlemin TKHK kapsamında değerlendirilebilmesi için tüketici işlemi niteliğinde olması
133 Ozanoğlu, a.g.e., s. 80-84; Aslan, a.g.e., s. 393, Atasoy, Taşkın, Acar, a.g.e., s. 129 134
Yavuz, a.g.e., s. 277, d.n. 6’daki yazarlar
135
Demir, a.g.e., s. 8
136
Ünlütepe, a.g.e., s. 31
137
Öksüz, a.g.e., s. 24; Özel, a.g.e., s. 173
gerekmektedir. TKHK md. 3/I hükmünde ise tüketici işlemi, “Mal veya hizmet piyasalarında kamu tüzel kişileri de dâhil olmak üzere ticari veya mesleki amaçlarla hareket eden veya onun adına ya da hesabına hareket eden gerçek veya tüzel kişiler ile tüketiciler arasında kurulan, eser, taşıma, simsarlık, sigorta, vekâlet, bankacılık ve benzeri sözleşmeler de dâhil olmak üzere her türlü sözleşme ve hukuki işlemi” olarak tanımlanmıştır. Bu düzenlemeden hareketle,
TKHK kapsamında bir sözleşmenin tüketici sözleşmesi olarak
değerlendirilebilmesi için, sözleşmede taraflardan birinin tüketici sıfatına haiz olması, sözleşmenin karşı tarafının ticari veya mesleki amaçlarla hareket eden gerçek veya tüzel kişi olması, sözleşme konusunun taşınır eşya, konut veya tatil amaçlı taşınmaz, elektronik ortamda kullanılmak üzere hazırlanan yazılım, ses, görüntü ve benzeri her türlü gayri maddi mal olması gerekir138Kanuni tanımda ek olarak tüketici işlemi sayılacak bazı sözleşme türleri örnek olarak gösterilmiş, ancak bu konuda sınırlayıcı bir düzenleme yapılmamıştır139
TKHK kapsamında olan taksitle satış sözleşmeleri niteliği itibariyle tüketici sözleşmesi olduğundan, bu başlık altında tüketici sözleşmelerinin ayırt edici özellikleri incelenecek, “D. Genel Hükümlere Göre Taksitle Satış Sözleşmelerinin Özellikleri” başlığı altında ise hem TKHK hem TBK kapsamında kalan taksitle satış sözleşmelerinin ortak özellikleri genel hükümlere göre değerlendirilecektir.
2. Sözleşmenin Taraflarından Birinin Tüketici Olması
Bir hukuki işlemin tüketici işlemi olarak değerlendirilebilmesi için, taraflardan birinin tüketici sıfatı taşıması en temel ve mutlaka olması gereken bir şarttır140. Sözleşmenin ismen Kanunda düzenlenmiş olup olmaması önem
taşımaksızın, ticari ve mesleki amaçlarla hareket eden gerçek veya tüzel kişilerle kurulan her türlü sözleşme tüketici işlemi olarak değerlendirilir ve TKHK’nın uygulama alanına girer141
.
138 Ebru Ceylan, “6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Kanunu Kapsamına Giren Tüketici
Sözleşmeleriyle İlgili Değerlendirmeler”, Legal Hukuk Dergisi, C.18, S. 210, Haziran, 2020, s. 2489-2529, s.2493
139 Ceylan, “Tüketici Sözleşmeleriyle İlgili Değerlendirmeler”, s. 2496
140 Çabri, a.g.e., s. 16; Ceylan, “Tüketici Sözleşmeleriyle İlgili Değerlendirmeler”, s. 2495 141
Çabri, a.g.e., s. 18
Tüketici sözleşmesinin karşı tarafını ise “kamu tüzel kişileri de dahil olmak üzere ticari veya mesleki amaçlarla hareket eden veya onun adına ya da hesabına hareket eden gerçek veya tüzel kişi” oluşturur. TKHK’nın amacı tüketiciye mal ve hizmet sunmayı meslek edinmiş kişilere karşı zayıf konumda kalan tüketiciyi korumak olduğu için Kanun, tüketici sözleşmesinin karşı tarafının belirli özelliklere sahip olmasını aramıştır142
.
3. Tüketiciye Bedel Karşılığı Bir Mal veya Hizmet Sunulması
Tüketici sözleşmesi, tüketiciye bir mal veya hizmet sunulması karşılığında tüketicinin de bir bedel ödemeyi üstlendiği karşılıklı bir sözleşmedir143
. Dolayısıyla bağışlama ve hatır taşıması gibi sözleşmeler, karşılıksız olarak bir mal veya hizmet sunulması söz konusu olduğu için tüketici sözleşmesi kapsamına girmeyecek, genel hükümlere tabi olacaklardır144
4. Sözleşmenin Çeşidinin ve Niteliğinin Önem Taşımaması
TKHK, bir sözleşmenin tüketici işlemi olarak değerlendirilmesi hususunda, sözleşmenin türünü ve niteliğini belirleyici bir unsur olarak düzenlememiş, sözleşmenin taraflarını dikkate almak suretiyle mal veya hizmet piyasalarında kamu tüzel kişiler de dahil olmak üzere ticari veya mesleki amaçlarla hareket eden kişiler ile tüketici arasındaki tüm işlemleri tüketici işlemi olarak değerlendirmiştir145. Bir tarafını tüketicinin bir tarafını satıcı-sağlayıcının
oluşturduğu, tüketiciye mal veya hizmet sunmayı amaçlayan her türlü sözleşme, öncelikle TKHK hükümlerine tabi olacaktır146
. TKHK md. 3/I hükmü eser, taşıma, simsarlık, sigorta, vekâlet, bankacılık sözleşmelerini örnek olarak göstermiş, ancak “ve benzeri” ifadesini kullanarak sınırlama yapmamış, tüketici sözleşmelerinin kapsama alanını oldukça geniş tutmuştur.
5. Tüketicinin Mal veya Hizmeti Özel Amaçlarla Edinmesi
TKHK’nın yapmış olduğu “tüketici” tanımına göre ticari veya mesleki amaçla hareket ederek işlem yapan kişiler tüketici olarak nitelendirilemeyip, bir
142
Aslan, a.g.e., s. 11
143
Zevkliler, Özel, “Tüketicinin Korunması”, s. 79
144
Özel, a.g.e., s. 64
145
Çabri, a.g.e., s. 19
146
Zevkliler, Özel, “Tüketicinin Korunması”, s. 83
sözleşmenin tüketici sözleşmesi olarak nitelendirilebilmesi için tüketici, mal veya hizmeti özel kullanım ya da tüketim için nihai olarak satın almalıdır. Malın özel amaçla kullanılması, malın eskimesi, şekil değiştirmesi, tükenmesi, azalması, değerinin azalması sonuçlarını doğuran bir kullanma veya yararlanma saiki ile satın alınmasıdır147. Bu nedenle bir malın bir başkasına satmak veya çıkar
sağlamak için devredilmek üzere satın alınması yani malın tekrar satmak veya üretime dâhil etmek için edinilmesi halinde edinen kişinin tüketici sıfatı yoktur148. Taraflardan birinin tüketici sıfatına haiz olmadığı sözleşmelerin ise tüketici sözleşmesi olarak değerlendirilmesi mümkün değildir. Bir mal veya hizmetin özel amaçlarla edinilmesi hususunda çalışmamızın “Tüketici” kavramını incelediğimiz II. Bölümünde “a. Ticari veya Mesleki Olmayan Amaçlarla Hareket Etme” başlığı altında ayrıntılı olarak incelenmiş olduğundan, tekrara düşmemek amacı ile bu başlık altında daha fazla ayrıntılı bilgi verilmemiştir.
D. Genel Hükümlere Göre Taksitle Satış Sözleşmelerinin Özellikleri