Tükenmişlikle Mücadelede Geliştirilen Kişisel Yöntemler

Tükenmişlikle mücadelede alınabilecek bireysel düzeyde, işle ilgili gerçekçi ve hedeflerin geliştirilmesi; atılganlık eğitimi; kişisel gelişme ve danışmanlık gruplarına katılma; zaman yönetimi; hobi edinme; tatile çıkma;

meditasyon; gevşeme eğitimi; biofeedback; jimnastik; monotonluğu azaltmak ve iş değişikliği önerilmektedir (Glogow 1986).

a—Gerçekçi Hedefler Belirleme

İnsan denen varlık, yüksek kıymetli olan üstün bir yaratıktır. İnsan daima amaçlı, yani amaca yönelik hareket eden ve devamlı bir erişme çabası içinde olan bir varlıktır; esasta iyidir ve sosyal bir varlıktır. Her insan yavrusu, bazı potansiyellerle doğan. Onun büyüyüp gelişmede devamlı gittiği yön, gittikçe artan bir psikolojik yeterlik ve güce sahip olma yönüdür. İnsanın üstün kıymet verilen bir varlık olduğu kabul edilince, onun amaçlı, araştıran, bir şeylere erişmek için devamlı didinip çabalayan bir varlık olma niteliği de, teşvik edilmesi gereken olumlu bir nitelik mahiyeti kazanır.

Tükenmişliğin nedenleri insan idealleri ile ilgilidir. Tükenmiş kişi bağlandığı bir yaşam tarzı ya da ilişkiden beklentilerini elde edememesine bağlı bir yorgunluk ve hayal kırıklığı içindedir. Eğer insanın beklentileri gerçekten olabileceklerin çok üzerinde ise ve kişi kendi kafasındaki bu amaca ulaşmada ısrarlıysa, huzursuzluk ve sıkıntı yolda demektir (Tümkaya 1997). İçinde bir yerlerde yoğun çatışmalar yaşanmaktadır. Bunun kaçınılmaz sonucu ise öz kaynaklarının, yaşam enerjisinin ve işlevselliğinin tükenmesidir.

Çeşitli kaynaklar incelendiğinde insanlarının amaçlarının değişik biçimlerde ifade edilmiş olduğu görülür. Semptomlardan kurtulmak, kendine, çevresine ve kültürüne iyi bir uyum sağlamak; iyi bir ruh sağlığı geliştirmek, belli kaygı, korku ve fobilerden kurtulmak, şahsiyeti yeniden organize etmek, kendini anlamak ve kabul etmek; büyüyüp gelişmek, olgunlaşmak; sosyal ve biyolojik bir varlık olarak etkin bir fonksiyon kazanmak; davranmada değişiklikler yapmak (istenmeyen davranışları kaldırıp istenen davranışlar geliştirmek; iyi seçme ve karar verme yeteneği geliştirmek; kendini gerçekleştirmek; oluş ve benlik geliştirmek ve bu varlığını korumak, varlığının bilincinde olmak; hayatına anlam kazandırmak; bağımsızlık ve üstünlük kazanmak; Bağımsızlık ve bütünlük kazanmak; potansiyellerini geliştirmek vb,) (Tan 1992).

Amaç olarak ortaya konan bu ifadelere baktığımızda tanım, kapsam, teknik, insan değeri gibi birçok yönden insan ruh sağlığı ile ilişkili olduğunu kolayca göre biliriz. Çalışanları gerçekleşebilir hedeflere yönlendirmek tükenmişliği önlemede başlıca elmenlerden birisidir. Bununla birlikle, her zaman çalışanların yeteneklerini gerçekçi performans hedefleri ile eşleştirmek kolay

değildir.fakat ortaya çıkan problemler yönetici ve çalışanlar arasında samimi diyalog ve katılımla kolaylıkla çözülebilir. Bu alandaki araştırmacılar insanların hedeflerini kendileri belirledikleri zaman daha hırslı ve daha başarılı olduklarını belirtmektedirler.

b—İş Değiştirme

Bütün çabalara rağmen işimizle ilgili durumumuz değişmeyebilir. Aynı işi sürdürmek kişinin daha çok tükenmesine neden olabilir. Bu durumda monotonluğu azaltmak ve iş değiştirmek tükenmişlikle mücadelede bir yöntem olarak önerilmektedir (Glogow 1986). Fakat işten ayrılmak çok ciddi bir durumdur. Bunun için karar vermeden önce bütün alternatiflerin dikkate alınması, her bir seçeneğin gözden geçirilmesi en doğru kararın verilmesi bakımından önemlidir. İş değiştirmenin maddi ve manevi bedeli kişi için ağır olabilir. İş değiştiren kişi ağır bir bedel ödemek durumu ile karşı karşıya kalabilir. Bütün bunlara rağmen iş değiştirmek, tükenmişlik yaşayan biri için bazen kesin bir çözüm olabilir.

c—İşe Ara Verme

Zaman zaman verilen izinler ve dinlenme süreleri, çalışanların entropiden kurtulmalarını ve dinlenerek negatif entropi toplamalarını amaçlayan hizmet içi eğitim kursları çalışanların iş stresini azaltmak için bir çözüm olarak düşünülebilir. Bu tür dinlenme yöntemleri duygusal yönden bir nefes alma imkânı sağlar. İşin en yoğun olduğu zamanlarda bile verilen kısa süreli aralar bir fırsat olarak görülebilir. Kısa olmalarına rağmen, sakinliği yeniden elde edip, işin kontrolden çıkmasını engellemede bir çözüm olabilirler.

İşyeri tarafından verilen çay molaları, yemek saatleri kişinin duygusal olarak kendisini yenilemesi için bir fırsattır. Bu dinlenme vakitlerinin avantajlarını iyi kullanarak işin yoğun baskı ve taleplerinden uzaklaşmak çok iyi olacaktır. Etrafımızdaki olaylar ve işler zor ve rahatsız edici olduğu zaman bu durumdan kurtulmak gerekir. Bu durumlarda bir gün izin almak ve çalışmaya bir süre ara vermek en doğru davranış olacaktır.

d— Kendini Tanıma

İnsanın kendini tanıması ve ihtiyaçlarının hakkında olması tükenmişlikle mücadelede oldukça önemlidir. Stresle baş edebilmek için karşıt dengeleyici

stratejilere ihtiyaç duyduklarının farkına varan insanlar kendi içlerindeki hislere kulak verirler. Mücadelede ilk adım ne hissettiğini ve niye hissettiğini bilmektir.

Kişinin kendisini tanımasının bir boyutu, sahip olduğu benlik kavramını tanımasıdır. Benlik karmaşık bir kavramdır (Baymur 1969). Bireyin ne olduğu, ne olmak istediği ve çevresince nasıl tanındığı konularındaki bilinçliliği demektir (Enç 1980). Bireyin benlik gelişiminin yeterli olup olmadığını, kendine soracağı “ Ben kimim?” , “Nereye yönelmeliyim?” ve “Neden?” sorularına vereceği yanıtlar belirlemektedir (Gençtan 1981). Bu sorulardan en zor olanı “Ben Kimim?” sorusudur.

e- Kendini Gerçekleştirme

Kendini gerçekleştirme kavramını ilk kez kullanan Maslow’ a göre, Olanak sağlandığında, her insan eninde sonunda kendini gerçekleştirerek, gizli güçlerin farkına varacaktır (Erden, Akman 1996). Maslow, sağlıklı bir kişiliğin gelişebilmesi için gerekli olan gereksinmelerden meydana gelen piramit biçiminde bir gereksinmeler hiyerarşisi ortaya koymuştur. Bu piramidin en tepesinde kendini gerçekleştirme gereksinimi bulunmaktadır. Ancak kişinin kendisini gerçekleştirebilmesi için güdülenmesi daha alt basamaklarda yer alan fizyolojik, güvenlik, ait olma ve saygınlık kazanma ile ilgili gereksinmelerinin yeterince karşılanmasına bağlıdır. Piramidin alt basamaklarında bulunan temel ihtiyaçları karşılanan insan kendisini daha bağımsız, daha iyi hissedecek, sonuçta kendisinde var olan potansiyel ortaya çıkacaktır.

Kişinin kendini gerçekleştirmesi nihai bir amaçtır. İnsanoğlunun amaçlı ve devamlı çaba gösteren bir varlık olduğunu, insanın toplum içinde kişi olarak varlık ve bütünlüğünü, yaratıcılığını, amaç ve çabasını ifade eden bir ihtiyaçtır (Maslow 1954).

f— İçgörü

İç görü, kişinin kendini yeni bir ışık alanında, daha önce tanımadığı boyutlarla görmeye ve kabul etmeye başlamasıdır. İç görü, kişinin algı alanını yeni baştan organize etmesini gerektirir. Bu yeni idrak alanında, diğer öğeler arasındaki ilişkiler yeni bir şekilde görülmeye başlanır. Böylece yaşantı birikimleri birbiri ile daha iyi kaynaşır. Bütün bunlar, benliğin yeni baştan bütünleşmesi demektir (Rogers 1942 ). Kişinin kendini gerçekçi bir şekilde tanıyıp anlaması ve kabul etmesine, yeni bir benlik geliştirmesine, ya da

kişiliğinin eksik tarafını tamamlamasına ve geliştirmesine yol açacaktır. Böylece kişi kendisiyle ve problemleri ile ilgili uygun kararları alacak, gerekli işlemleri daha etkili bir şekilde planlayacaktır. O halde iç görü geliştirme kişinin ilişkilerinde erişilmeye çalışılan ve tükenmişliği önleyen önemli bir amaçtır.