TükenmiĢliğin Belirtileri

Potter (1995) tükenmiĢlik belirtisi olarak Ģunlardan söz etmektedir:

Engellenmişlik hissi: EngellenmiĢlik hissi ilk ortaya çıkan belirtidir. Bireyin karĢılaĢtığı engeller aĢılamaz olarak algılanmakta; yaĢamın anlamının kaybolmasına, iĢ sorumluluklarının yerine getirilmesine rağmen bireyde iĢe iliĢkin doyum alamayıĢ ortaya çıkmaktadır. Birey; bu durumda yetkinliğini kaybettiğini, bu durumun hatalarının bir ürünü olduğunu düĢünerek suçluluk duygusu yaĢamaktadır.

Olumsuz duygular: TükenmiĢlik kronik hale gelene kadar sık yaĢanan duygu biçimidir. YükselmiĢ kaygı düzeyi, hayal kırıklıkları, kızgınlık, doyum alamayıĢa bağlı olarak yorgunluk hisleri, enerjide tükenme ve bitkinlik olumsuz duygular arasında sayılabilir.

Depresyon: Suçlayıcı düĢüncelerin artması, benlik saygısında düĢme, yaĢama iliĢkin doyumsuzluklarda artıĢ bu duygu durumu her ne kadar iĢ yaĢamı ile ilgili olsa da genel yaĢam fonksiyonlarına yayılarak depresyona zemin hazırlayıcı olabilir ve bireyin ruh sağlığını bozabilir.

44

Kişiler arası problemler: Bireyin tükenmiĢliği, duygusal olarak bitmiĢliği, duygusal patlamalar yaĢaması, enerjisini tüketmesi; bireysel sağlığı yanında iĢ, aile, arkadaĢlar gibi kiĢiler arası iliĢkilere taĢınan çatıĢmalar ortaya çıkmaktadır. Birey, tükenmiĢliğin etkisiyle duygusal patlamalarla vereceği tepkilerinin sonucunda tüm yaĢam alanlarında bireyin kiĢiler arası iliĢkileri bozulmaktadır. Birey bunlara bağlı olarak kiĢiler arası iliĢkilerden kaçınan davranıĢlar sergileyebilir.

Duygusal geri çekilme: Sosyal yaĢamda bireyin sergilediği tepkilerden biri de duygusal geri çekilmedir. Aslında bu durumda birey, kendini savunma tepkisi sergilemek istemektedir. Ancak bu arada sosyal destek kaynaklarını kısıtlayarak tükenmiĢlikle baĢa çıkmasına katkı sağlayacak bir unsuru kaybetme riski ile yüzyüze gelmektedir.

Sağlık sorunları: Soğuk algınlığı, baĢ ağrıları, sırt ağrıları, uykusuzluk, sürekli yorgunluk, bitkinlik hissi, kalp, mide ile ilgili Ģikayetler sık sık karĢılaĢılanlar arasındadır. Birey, fiziksel iyi olma yeteneğini kaybeder. Genel bir yorgunluk ve hastalık duygusu yaĢamaktadır.

Artan madde tüketimi, öz sağlığa zarar verme: Birey bazı maddelere baĢvurarak kendini rahatlatmaya yönelebilir. TükenmiĢlik duygu durumunun oluĢturduğu etkiden kurtulmak için bu maddelerdeki artıĢ bazen bağımlılık sinyallerini bile çağrıĢtırabilmektedir. Alkol, ilaç, sigara, kahve, Ģeker tüketimi normalin üzerine çıkmaktadır.

Azalmış performans düşüklüğü: Bıkkınlık hissi, dikkati toparlamada güçlük, iĢ ile ilgili sorumluluklar bireye yük olarak görülmektedir. Sorumluluklardan haz alınmamasına bağlı olarak devamsızlık, iĢ performansında düĢme, iĢten kaytarma, fiziki olarak iĢ yerinde bulunsa bile birey biliĢsel ve duygusal olarak iĢe yeterli katkı sunamaz. ĠĢbirliği geliĢtiremeyen bireyin iĢ performansı da düĢebilir. Yeni projelerdeki heyecanını kaybederek biyo-fizik açıdan birey yeterli odaklama gücü geliĢtirememektedir.

Anlamsızlık: TükenmiĢlik sendromu yaĢayan birey, iĢe iliĢkin anlamı yitirebilir, iĢe yararlılık düĢüncesini kaybedebilir. Anlamlılığın yitirilmesi çok istekli ve kendini iĢe adamıĢ bireyler arasında yaygın olarak karĢılaĢılan bir durumdur.

45

Deckard, Meterko ve Field (1994) tükenmiĢliğin belirtilerini bir baĢka açıdan ise Ģöyle ifade etmektedir (Akt. Kutsal, 2009):

a. Duygusal belirtiler: Duygusal küntlük, düĢük kiĢisel baĢarı hissi, hayal kırıklığı, endiĢe, umutsuzluk duyguları belirgin hale gelebilir.

b. Davranışsal belirtiler: Ġnsanlarla daha az zaman gecirme, hareketlerde yavaĢlama, görev yerinde olmama, yetersiz kayıt tutma, herkese Ģüphe ile bakma, evde ve iĢte konuĢmaktan kaçınma, sık sık ağlama ve duygusal patlama belirtilerini içermektedir.

c. Fiziksel belirtiler: Kalbin hızlı atması, uykusuzluk, yorgunluk, enfeksiyona karĢı direncin azalması, zayıflık ve sersemlik, hafıza problemleri, kilo değiĢimleri, mide Ģikayetleri, mutsuzluk, kronik hale gelmiĢ iyileĢmeyen hastalıklar, hipertansiyon, baĢ ve kas ağrıları vb. fiziksel belirtiler kapsamında yer alır.

d. Psikolojik belirtiler: KiĢinin değer yargıları ve inançlarındaki Ģüpheler, büyük bir değiĢiklik gerektiğine inanma, toplumdan geri çekilme, üstesinden gelinemeyen stres, zararlı alıĢkanlıklar edinme, acıma duygusunun kaybı, depresyon, vb. durumları içerir.

TükenmiĢlik yavaĢ yavaĢ baĢlar ve sürekli artıĢ gösterir. Belirlediği amaca ulaĢmak için uzun süre çaba harcayan ancak buna ulaĢamayan birey tükendiğini hisseder. Bazen de hiçbir olayın etkisi olmaksızın ortaya çıkabilir (Freudenberger ve Richelson, 1980).

TükenmiĢlik sendromu bireysel farklılıklara bağlı olarak değiĢebilen fiziksel, davranıĢsal ve psikolojik belirtiler göstermektedir (Baysal, 1995; Freudenberger ve Richelson, 1980; Maslach ve Leiter, 1997; Maslach ve Leiter, 1997; Potter, 1995; Sılığ 2003; Tümkaya, 1996). AraĢtırmalarda, vurgulanan tükenmiĢlik belirtileri ortak bir tabloda aĢağıdaki gibi gösterilebilir:

46

Tablo 1. TükenmiĢlik Sendromunun Belirtileri

Fiziksel belirtiler DavranıĢsal belirtiler Psikolojik belirtiler

Yorgunluk Çabuk öfkelenme Aile sorunları Bitkinlik hissi Ani davranıĢssal patlamalar Uyku düzensizliği Kronik soğuk algınlığı ve

grip Ağlama nöbetleri Depresyon

BaĢ ağrıları Alınganlık Psikolojik hastalıklar Mide –bağırsak

hastalıkları Yalnızlık isteği EngellenmiĢ hissetme Yüksek kolesterol ĠĢe gitmek istememe Hayal kırıklığı Kronik yorgunluk ĠĢe gelmeme Umutsuzluk Alerji Az ya da çok yemek yeme YabancılaĢma Uyku bozuklukları Aile içi çatıĢmalar Ġç daralması Solunum güçlüğü Sıkıntı SıkıĢmıĢlık hisleri Kilo kaybı KiĢiler arası problemler Öz güvende azalma

ġiĢmanlık Unutkanlık Alınganlık

Uykusuzluk ĠĢe yönelik ilginin kaybı Ġlgisizlik Deri rahatsızlıkları ĠĢte sorumluluk almaya direnç EndiĢe Diyabet Alaycı ve suçlayıcı olma

Ülser ĠĢe geç gelme Kas ağrıları

Genel ağrı ve sızılar Kas gerilmeleri

47

Iwanicki (1983) ise tükenmiĢlik belirtilerini görünme derecelerine göre sınıflandırmaktadır. Buna göre tükenmiĢlik üç grupta incelenmektedir (Akt. Vızlı, 2005):

Hafif Derecede Tükenme Gösterenler: Sinirlilik, alınganlık, bitkinlik, endiĢe gibi davranıĢların hafif düzeyde bireyi etkisi altına almasıdır.

Orta Derecede Tükenme Gösterenler: Tükenme belirtileri hafif derecede gösterilir. En az iki haftada bir görülebilir.

Şiddetli Derecede Tükenme Gösterenler: Fiziksel rahatsızlıklar, ülser, kronik ağrılar ve migren gibi sorunlarda artıĢ, zamanı evin dıĢına bir yerde geçirme isteği, aileden dıĢlanmıĢlık hisleri olarak ifade edilebilir.