TükenmiĢlik ile pozitif psikolojik sermaye iliĢkisi örgütsel davranıĢları etkileyen iki önemli konu olarak görünmektedir334. Psikolojik sermayenin genel anlamda örgütsel sonuçlarla pozitif yönlü, negatif sonuçlarla da ters yönde bir iliĢkisi olduğu ortaya çıkarılmıĢtır. Örneğin örgütsel bağlılık, örgütsel vatandaĢlık, iĢ tatmini ve performansın psikolojik sermaye ile aynı yönde; sinizm, iĢ stresi, iĢten ayrılma gibi davranıĢlarla da ters yönlü bir iliĢki olduğu belirlenmiĢtir.
Çetin vd. tarafından 2013‘de yapılan araĢtırmada ise, psikolojik sermayenin tükenmiĢlik üzerindeki etkileri araĢtırılmıĢtır. AraĢtırma kamu sektöründe çalıĢan 260 kiĢiden anket yöntemi kullanılarak veri toplanmıĢtır. Verilerin analizinde yapısal eĢitlik modeli kullanılmıĢtır. AraĢtırmanın sonucunca çıkan bulgular, ―kendi kendine etkinlik‖ ve ―umut‖ etkenlerinin tükenmiĢlik üzerindeki göreceli önemli rolünün araĢtırıldığını göstermiĢ ve ayrıca, psikolojik sermaye kavramlarından ‖iyimserlik‖ ve ―esneklik‖ boyutu ile tükenmiĢlik kavramının ―duygusal tükenme‖ boyutu arasında olumsuz bir iliĢkinin olduğu belirlenmiĢtir335.
334
Rasim Tösten vd., ―Öğretmenlerin Pozitif Psikolojik Sermayelerinin TükenmiĢliğe Etkisi‖,
Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2017, 14.1, s.726-744. 335
Fatih Çetin vd., ―Örgütsel Psikolojik Sermayenin TükenmiĢlik Sürecine Etkileri: Kamu Sektöründe Bir AraĢtırma‖, Anadolu University Journal of Social Sciences, 2013, 13.3.
110
ÇalıĢkan‘ın 2014 yılında pozitif örgütsel davranıĢ değiĢkenleriyle çalıĢan davranıĢları (tükenmiĢlik ve sinizm) arasındaki iliĢki incelenmiĢ, yapılan analizler neticesinde, pozitif örgütsel davranıĢ değiĢkenlerinin ―iyimserlik‖ faktörünün sinizm; ―ümit‖ faktörünün tükenmiĢlik; ―iyimserlik‖ ve ―ümit‖ faktörlerinin de ―çalıĢmaya tutkunluk‖ üzerinde düĢükte olsa anlamlı bir güce sahip olduğu doğrulanmıĢtır. AraĢtırmanın sonucu, pozitif örgütsel davranıĢın iĢe adanmıĢlık yönünden olumlu yönde bir etkiye sahip olduğunu, tükenmiĢlik ve sinizm yönünden de olumsuz yönde bir etkiye sahip olduğu doğrulanmıĢtır336
.
Altınkurt vd. 2015‘de öğretmenlerin tükenmiĢlik düzeyleriyle psikolojik sermayeleri arasındaki iliĢkiyi incelemiĢlerdir. AraĢtırmada ―Maslach TükenmiĢlik Ölçeği‖ ile ―Örgütsel Psikolojik Sermaye Ölçeği kullanılarak Muğla‘nın Milas ilçesinde görev yapan 284 öğretmenden veri toplanmıĢtır. AraĢtırma tarama modelinde desenlenmiĢ olup araĢtırma sonucunda öğretmenlerin tükenmiĢlik düzeylerinin duygusal boyutta orta, duyarsızlaĢma ve kiĢisel baĢarı boyutunda ise düĢük düzeyde çıkmıĢtır. Öğretmenlerin psikolojik sermayeleri yüksek düzeydedir. TükenmiĢlik boyutları ile psikolojik sermaye boyutları arasında ters yönlü bir iliĢki bulunmuĢtur337
.
Argon ve Tükel‘de 2016‘da maarif müfettiĢlerinin örgütsel psikolojik sermaye algıları ile tükenmiĢlik düzeylerini incelemiĢlerdir. 124 maarif müfettiĢinden Psikolojik Sermaye Ölçeği ve Maslach TükenmiĢlik Ölçeği kullanılarak veri toplanmıĢtır. Verilerin analizinde standart sapma, man whitney-u, kruskal Wallis ve kolerasyon analizi yapılmıĢtır. AraĢtırmanın sonucunda müfettiĢlerin psikolojik sermayeleri ile tükenmiĢliğe yönelik görüĢleri arasında negatif yönde anlamlı iliĢkiler tespit edilmiĢtir338.
Ocak ve Güler‘in 2017‘de yapmıĢ oldukları bir çalıĢmada iĢ görenlerin duygusal yönlü kaynaklarının tükenmesiyle meydana çıkan, duyarsızlaĢma ve baĢarı duygularının azalması sonucu kendini gösteren tükenmiĢliğin üzerinde psikolojik sermayelerinin etkisi Bosnalı öğretmenler üzerinde araĢtırılmıĢtır. Psikolojik Sermaye Ölçeği ve Maslach TükenmiĢlik Ölçeği kullanılarak 215
336 ÇalıĢkan, a.g.e., s.363-382. 337
Yahya Altınkurt vd., ―Öğretmenlerin Psikolojik Sermayeleri ile TükenmiĢlik Düzeyle-ri Arasındaki ĠliĢki‖, Journal of Teacher Education and Educators, 2015, 4.2, s.166-187. 338 Türkan Argon ve Hayrettin Tükel, ―Maarif MüfettiĢlerinin Örgütsel Psikolojik Sermaye Algıları ve TükenmiĢlik Düzeylerinin Ġncelemesi‖, Çağdaş Yönetim Bilimleri Dergisi, 2016, 1.1, s.1-16.
111
öğretmenden toplanan veriler eĢitlik modeli yöntemi kullanılarak analiz edilmiĢtir. AraĢtırmanın sonucunda tükenmiĢlik kavramının kiĢisel baĢarı hissi azalması boyutu üzerinde psikolojik sermaye kavramının iyimserlik boyutunun, duyarsızlaĢma boyutu üzerinde ise psikolojik dayanıklılık boyutunun aksi yönde etkisinin olduğu görülmüĢtür339
.
Tokmak 2018‘de pozitif psikolojik sermayenin tükenmiĢlik üzerine etkisini kamu çalıĢanlarına yönelik olarak araĢtırmıĢtır. Pozitif psikolojik sermaye unsurlarının tükenmiĢlik boyutları üzerine etkisinin araĢtırıldığı bu çalıĢmada Maslach TükenmiĢlik Ölçeği ile Pozitif Psikolojik Sermaye Ölçeği kullanılarak 298 kamu çalıĢanından veri toplanmıĢtır. Veriler regresyon ve korelasyon analizi ile test edilmiĢtir. AraĢtırmanın sonucunda psikolojik sermaye kavramları ile tükenmiĢlik alt boyutları arasında olumsuz yönde anlamlı bir iliĢkinin olduğu ortaya çıkmıĢtır. Özellikle pozitif psikolojik sermaye kavramlarından öz yeterlilik ve iyimserlik boyutlarının; duygusal tükenme ve duyarsızlaĢma ile kiĢisel baĢarı hissinde azalmadan oluĢan tükenmiĢlik boyutları üzerinde azaltıcı bir etkisinin olduğu görülmektedir340.
Kandemir 2019‘da üretim sektöründe çalıĢanların pozitif psikolojik sermayeleri ile tükenmiĢlik düzeyleri arasındaki iliĢkiyi araĢtırmıĢtır. Psikolojik Sermaye Ölçeği ve Maslach TükenmiĢlik Ölçeği kullanılarak 330 kiĢiden veri toplanmıĢtır. Bu araĢtırmada pozitif psikolojik sermayenin tükenmiĢlikle arasındaki iliĢkisi incelenmiĢtir. Elde edilen veriler sonucunda pozitif psikolojik sermaye ile tükenmiĢlik arasında olumsuz yönlü zayıf bir iliĢki tespit edilmiĢtir. Farklı cinsiyet grupları arasında ölçek puanları bakımından anlamlı bir fark saptanamamıĢtır. Evli olanların öz yeterlilik alt boyutu puan ortalaması dul/boĢanmıĢ olanlardan daha yüksek olduğu saptanmıĢtır341.
339Metin Ocak ve Murat Güler, ―Psikolojik Sermayenin TükenmiĢlik Üzerine Etkisi: Görgül Bir AraĢtırma 1‖, Erciyes Üniversitesi Iktisadi ve Idari Bilimler Faküeltesi Dergisi, 2017, 49. 340
Mutlu Tokmak, ―Pozitif Psikolojik Sermayenin TükenmiĢlik Üzerine Etkileri: Kamu ÇalıĢanlarına Yönelik Bir AraĢtırma‖, Yönetim ve Ekonomi, 2018, 25.3, s.863-878.
341
Menderes Kandemir, ―Pozitif Psikolojik Sermaye ile TükenmiĢlik Arasındaki ĠliĢkinin Ġncelenmesi: Üretim Sektöründe Bir AraĢtırma‖, Journal Of Socıal And Humanities Sciences Research, Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Dergisi, 2019, 6.36, s.1132-1149.
112
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ARAġTIRMANIN METODOLOJĠSĠ
Bu araĢtırma Pozitif Psikolojik Sermayenin ĠĢ Tatmini Ve TükenmiĢlik Arasındaki ĠliĢkiye Etkisini belirlemeye yöneliktir. Bu bölümde araĢtırmanın analizlerine iliĢkin bulgulara yer verilmiĢtir.