2.5. Ġġ TATMĠNĠNE ETKĠ EDEN FAKTÖRLER
2.5.2. ĠĢ tatminine Etki Eden Örgütsel Faktörler
Bireyin iĢ tatminini iĢ ve iĢ ortamına yönelik birçok faktörün etkilediği söylenebilir. Bu faktörler iĢin gerektirdiği bilgi düzeyinin yanı sıra tecrübesi, örgütün bireye sağladığı sosyal ve ekonomik çıkarlara kadar değerlendirilebilir. ÇalıĢma ortamındaki gürültü, ısınma, aydınlatma ve havalandırma gibi fiziksel; sorumluluk ve rol çatıĢması gibi bireysel; kiĢilerarası ve örgütsel faktörler,
214
Meltem Onay Özkaya vd., ―Yöneticilerin Örgütsel Bağlılıkları ve Demografik Özellikleri Arasındaki ĠliĢkileri Ġncelemeye Yönelik Bir Alan ÇalıĢması‖, Yönetim ve Ekonomi: Celal
Bayar Üniversitesi Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2006, 13.2, s.80.
215 AyĢen Temel Eğinli, ―ÇalıĢanlarda ĠĢ Doyumu: Kamu ve Özel Sektör ÇalıĢanlarının ĠĢ Doyumuna Yönelik Bir AraĢtırma‖, Atatürk Üniversitesi Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Dergisi, 2009, 23.3, s.37.
216Hasan Gül ve Ercan Oktay, Ücret, Kariyer, ĠĢTatmini ve Performans Arasındaki ĠliĢkiler:
Karaman Valiliğinde Bir Uygulama‖, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2009, 21, s.226.
217 Ġlker H. Çarıkçı ve Aygen Oksay, ―Örgütsel Yapı ve Meslek Farklılıklarının ĠĢ Tatmini
Üzerindeki Etkileri: Hastane ÇalıĢanları Üzerine Bir AraĢtırma‖, Süleyman Demirel
70
kiĢinin iĢ tatmininin iyileĢmesi ile iliĢkili unsurlar olabilmektedir. ĠĢ tatmininin oluĢmasındaki en önemli ve temel unsurlar; ücret, iĢin doğası ve niteliği, yükselme fırsatları, örgütün politika ve prosedürleri, iĢyeri koĢulları, yönetici davranıĢları, çalıĢma arkadaĢları, çalıĢma saatleri ve sosyal imkânlar bu unsurlar arasında sayılabilir218
.
2.5.2.1. Ücret
Ücretin kelime anlamı; bir çalıĢma ve hizmetin karĢılığı olarak çalıĢan kiĢiye belli aralıklarla ve düzenli olarak verilen sabit gelirdir219. Ücret ekonomik, sosyal ve politik anlamda hayatı etkileyen ve aynı zamanda günümüz örgütlerinin ekonomik ve sosyal politikalarının belirlenmesinde önemli olduğu kadar çalıĢan açısından da önem arz eden bir konudur.
Ücret çok yönlü bir kavramdır. Ekonomik, toplumsal ve sosyal hayatın tüm yönlerini etkilemektedir. Ücret, çalıĢanların emekleri karĢılığında gelirini ve sosyal yaĢantıdaki statüsünü belirleyen bir faktör niteliği de taĢımaktadır. Yapılan araĢtırmalar, güvenlik, statü, toplumsal kabul görme gibi gereksinmeler ile yapılan ücret ödemeleri arasında çok yakın bir iliĢki olduğunu ortaya çıkarmıĢtır. Özellikle hizmet sektörlerinde örgütlerin toplam giderlerinin %55-60‘ını personel giderleri oluĢturduğu için bu yönüyle yöneticilerin en duyarlı olduğu konuların baĢında yer almaktadır220
.
Ücret, iĢ görenler için iĢ tatmini etkileyen önemli bir role sahip etken olarak görülmektedir. Yapılan çalıĢmalar iĢ görene ödenen ücretin iĢ tatminini doğrudan etkilediğini ortaya koymaktadır221. ĠĢ görenin iĢe karĢı olan tutumunu almıĢ olduğu ücretin yeterliliği, eĢdeğer iĢe eĢit ücret alıp almadığı ve ihtiyaçlarını ne derecede karĢıladığı belirleyebilir.
Bireyin iĢinden elde ettiği ücret, iĢ tatminini etkileyen en önemli faktördür222. Bireyin iĢinden elde ettiği ücret, temel ihtiyaçlarını karĢıladığı gibi diğer lüks ihtiyaçlarını da karĢılamada bir araçtır. ĠĢ görenin çalıĢması karĢılığında alacağı ücret ve ek ödemeleri onun iĢyerinde tatmin olacağının
218 Edip Örücü vd., ―Organizasyonlarda ĠĢ Tatmini Uygulamaları ve Örgütsel Bağlılığa Etkisi
Üzerine Bir AraĢtırma‖, Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 2010, 8.13, s,2.
219ĠĢcan ve Timuroğlu, a.g.e., s.125.
220 Halil Can vd., ―Kamu ve Özel Kesimde Ġnsan Kaynakları Yönetimi‖, Ankara, 2012, Siyasal
Kitabevi, 7. Baskı. s.318-319.
221
Lam, a.g.e., pp.72-78.
71
vurgulanmasına karĢın, literatürde iĢ görenin ücreti ile iĢ tatmini arasında kesin bir iliĢki kurulamamıĢtır.
2.5.2.2. ĠĢin Niteliği
Bir iĢ yerinin iĢ görene sağladığı tatmin, o iĢyerindeki iĢin kalitesine ve bunun iĢ görenler açısından nasıl algılanıp kabul gördüğüne bağlıdır. ĠĢin içeriğinin ilgi çekici ve bir o kadarda zevkli olması, iĢin niteliği ve yeteneğinin çalıĢanın ilgi ve yetkinlikleri ile uyum sağlaması iĢ tatminine etki eden baĢlıca faktörler sayılabilir223. Özel bilgi, beceri ve yetenek gerektiren iĢlerde çalıĢan iĢ görenlerin iĢlerinden daha çok tatmin oldukları belirlenmiĢtir. Günümüzde iĢ görenlere bir robot gibi sürekli aynı iĢi tekrarlatan montaj hattı üretim tiplerinin iĢ görenin sağlığı açısından sakıncaları fark edilmiĢ olup bu sakıncaların ortadan kaldırılmasına yönelik metotlar geliĢtirilmiĢtir.
ĠĢin niteliği iĢ tatmini açısından önem arz etmektedir. ĠĢin iyi oluĢumuz üzerinde ki etkisi büyüktür. ĠĢimiz ve kariyer yönelimimiz mutluluk düzeyimizi daha ileri seviyede etkileyebilir. Bireyin iĢinden duyduğu memnuniyet ve aldığı geri bildirim onun için önemli bir motivasyon aracıdır. ĠĢ görene iĢiyle ilgili karar alma ve inisiyatif kullanma yetkisinin verilmesi iĢ tatminini ve iĢ performansını olumlu yönde etkileyecektir224.
Olumlu duygu seviyeleri yüksek olan bireyler iĢ tatmin düzeyleri yüksek, daha iyi evlilikler sürdüren, daha fazla fiziksel aktivite ile meĢgul oldukları ve daha iyi uyku düzenlerinin olduğu yönünde çalıĢmalar mevcuttur225.
2.5.2.3. ĠĢyeri KoĢulları
ĠĢyeri koĢulları çalıĢanlar üzerinde çok büyük bir etkiye sahiptir. ĠĢ yeri koĢulları denilince; iĢyerindeki sağlık, iĢyeri güvenliği, sıcaklık, aydınlatma, gürültü ve konfor gibi faktörler akla gelmektedir. ĠĢ görenin iĢinden memnun olabilmesi ve verimli çalıĢabilmesi, iĢ yerinin fiziki koĢullarının ideal ve standartlara göre olması gerekmektedir. Birey iĢyerinde kendini güvende hissederse iĢine adapte olabilecektir. ĠĢ dünyasındaki hızlı değiĢim ve aynı zamanda çıkan kanunlar çerçevesinde iĢverenlerin, iĢ görenlerinin iĢ sağlığı ve iĢ güvenliklerini koruyucu düzeyde çalıĢma koĢullarını oluĢturmalarını
223 Ömer Faruk ĠĢcan ve Ufuk Sayın, ―Örgütsel Adalet, ĠĢ Tatmini ve Örgütsel Güven
Arasindaki ĠliĢki‖, Atatürk Üniversitesi Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Dergisi, 2010, 24.4, s.199.
224 Markus Christen et al, ―Job Satisfaction, Job Performance, and Effort: A Reexamination
Using Agency Theory‖, Journal Of Marketing, 2006, 70.1, pp.137-150.
225
72
zorunlu hale getirmiĢtir. Bu zorunlulukla birlikte hem iĢveren iĢ görenlerine karĢı sorumluluklarını yerine getirmiĢ olacak hem de iĢgücü verimliliğini artırmıĢ olacaktır226.
2.5.2.4. Yönetici DavranıĢları
ĠĢ görenlerin iĢ tatminlerinin sağlanmasında ki en önemli etkenlerden bir tanesi de yöneticilerin sergilemiĢ oldukları tutum ve davranıĢlarıdır. Yapılan çalıĢmalar yönetim politikalarının ve yönetici davranıĢlarının iĢ tatmin düzeyini etkilediğini göstermektedir227. ĠĢ görenlerin iĢ tatminlerini artıracak bir çalıĢma ortamı hazırlamak ve iĢ tatminini geliĢtirecek stratejilere odaklanmak yöneticilerce yapılması gerekenlerdendir. Bugünün iĢ hayatında yönetime iĢ görenleri dâhil etmek, onların iĢlerinden keyif almalarını sağlamak, geri bildirimde bulunmak, bilgi paylaĢmak ve verimliliklerini artırmak yönetim anlayıĢının bir gereği haline gelmiĢtir228.
Yönetim tarzı ile bunun bir yansıması ve uygulaması olarak görülen örgütsel iletiĢimin iĢ görenlerle hangi ölçüde ve sıklıkta kurulduğu noktası da iĢ tatminini etkileyen ve aynı zamanda iĢ görenin örgüte bağlanmasında, motivasyonunun ve verimliliğinin artmasında önemli bir tatmin unsuru olarak görülmektedir229.
Bingöl 1997‘de, iĢ tatminini etkileyen faktörleri incelemiĢ ve bu faktörlerden birinin de amirlerin tutumuyla ilgili olduğunu belirtmiĢtir. Örneğin bir amirin örgütte çalıĢan iĢ görene karĢı takındığı olumlu tavrı, iĢ göreni önemsemesi, ona değer vermesi ve aralarındaki pozitif iliĢkiler iĢ görenin iĢinden tatmin olmasına neden olan bir faktör olarak belirtilmiĢtir.
Hodgetts‘de, yöneticilerin iĢ görenlere yönelik sergilemiĢ oldukları olumlu tutum ve davranıĢların iĢ tatminine etki eden önemli bir husus olduğunu
226 Stephen I. Dugguh and Ayaga Dennis, ―Job Satisfaction Theories: Traceability To
Employee Performance Ġn Organizations‖, Journal Of Business And Management, 2014, 16.5, pp.13.
227 Kadri Cemil Akyüz vd., ―ÇalıĢanların ĠĢ Tatmin Düzeylerinin Ġncelenmesi (Muğla Orman
Bölge Müdürlüğü Örneği)‖, Turkish Journal Of Forestry, 2011, 12.1, s.20-26.
228Derya Ergun Özler ve Emre Ünver, ―Psikolojik SözleĢmenin ĠĢ Tatmini Üzerindeki Etkisini
Belirlemeye Yönelik Bir AraĢtirma‖, Süleyman Demirel Üniversitesi Ġktisadi ve Ġdari
Bilimler Fakültesi Dergisi, 2012, 17.2, s.332.
229 Funda Yalım, ―Mavi Yakalı ÇalıĢanlarda ĠletiĢim Doyumu Ġle ĠĢ Tatmini Arasındaki ĠliĢkinin Ġncelenmesi: Esaktif Tekstil ÇalıĢanları Üzerine Bir AraĢtırma‖, Erciyes Üniversitesi Ġletişim
73
belirtmiĢtir230. Günümüz iĢ yaĢamındaki hızlı geliĢim ve değiĢim örgütler üzerinde büyük bir baskı oluĢturmakla birlikte, bu değiĢim ve geliĢim sonucu oluĢan baskı, yöneticilerin ve iĢ görenlerin sahip olması gereken eğitim, bilgi, beceri, deneyim ve yeteneklerinin artarak geliĢtirmelerine neden olmaktadır.
2.5.2.5. ÇalıĢma ArkadaĢları
SanayileĢmeyle birlikte küçük imalathanelerin yerini büyük iĢletmeler almıĢ, bu iĢletmelerde de farklı özellikte ve yapıda, farklı kültüre sahip çalıĢanlar aynı çatı altında buluĢmuĢtur. Aynı iĢ ortamında iĢ arkadaĢlarından alınan yardım, destek ve iĢbirliği çalıĢanların iĢ tatminini olumlu yönde etkileyen faktörlerdendir231.
Ġnsanlar kendileri için daha iyi bir yaĢam koĢulu sağlamak adına, çevresindeki diğer insanlarla ortak hareket edip iĢ birliği sağlayarak güçlerini birleĢtirirler. Böylelikle ulaĢmak istedikleri koĢullara ve arzu ettikleri taleplerine daha rahat ulaĢma imkânı elde edebilirler. Bireyin içinde bulunduğu grup onun iĢ tatminini de etkilemektedir. Her örgütte hem biçimsel hemde biçimsel olmayan gruplar oluĢmaktadır. Eğer iĢ gören baĢarılı olan bir grubun içerisinde yer alır, hayat görüĢüne uygun iĢ görenlerle birlikte olur ve onlarla ortak hareket ederse bu onun adına iĢ tatminini artırıcı bir etki sağlayacaktır232. Hayatının yarısından fazlasını iĢ ortamında geçiren kiĢi, uyumlu çalıĢma arkadaĢları ile beraberce sosyalleĢme içerisindedirler. Bu nedenle örgütte iyi dostluklar ve destekleyici çalıĢma arkadaĢlıkları kuran iĢ görenin iĢ tatmini de artmaktadır.
2.5.2.6. ÇalıĢma Saatleri ve Sosyal Ġmkânlar
ÇalıĢma Ģartları ile insanların çalıĢtıkları çevre ve yaptıkları iĢler, bireyler açısından gurur duydukları düzeyde büyük bir etkiye sahiptir233. Ġnsanlar kendilerini rahat hissetleri iĢ koĢullarında daha verimli çalıĢabilir. ĠĢ hayatında teknolojinin yoğun kullanılması çalıĢma koĢullarındaki esneklik uygulamalarını
230
Salih YeĢil ve Selçuk Ferit Dereli, ―Örgütsel Adalet ve ĠĢ Tatmini Üzerine Bir Alan ÇalıĢması‖, Kahramanmaraş Sütçü Ġmam Üniversitesi Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi
Dergisi, 2012, 2.1, s.112.
231YeĢil ve Dereli, a.g.e., s.112-113.
232 Öznur Bozkurt ve Ġlhan Bozkurt, ―ĠĢ Tatminini Etkileyen ĠĢletme Ġçi Faktörlerin Eğitim
Sektörü Açısından Değerlendirilmesine Yönelik Bir Alan AraĢtırması‖, Doğuş Üniversitesi
Dergisi, 2008, 9.1, s.4.
233 J. Michael Syptak et al, ―Job Satisfaction: Putting Theory Ġnto Practice‖, Family Practice Management, 1999, 6.9, pp.26-30.
74
da olanaklı hale getirmiĢtir. Buna bağlı olarak da iĢ kavramı ile iĢgücünün nitelikleri de büyük oranda değiĢim göstermektedir.
Örgütteki çalıĢma saatleri ve vardiyalı sistem bireylerin hem sağlık hem de iĢ tatminlerini etkileyen önemli faktörlerdendir. ÇalıĢma koĢulları iĢ görenlerin iĢ dıĢındaki yaĢamlarını da etkilemektedir234. Örneğin, uzun çalıĢma saatleri veya fazla mesailer iĢ görenlerin ailelerine ve arkadaĢ çevrelerine fazla zaman ayıramamalarına ve aynı zamanda sosyalleĢememelerine yol açabilmektedir. Örgütlerdeki çalıĢma koĢullarının ve sosyal imkânların iyileĢtirilmesi verimliliği artırdığı gibi, aynı zamanda iĢ görenin kendisine değer verildiği izlenimi sağlayacak buda iĢ görende iĢ tatminine yol açacaktır.