Orman Yangınlarıyla Mücadele

Ülkemiz orman alanlarının % 60’ına tekabül eden yaklaşık 12 milyon.500 bin hektarlık kısmı yangına çok hassas bölgelerde yer almaktadır. Yangına birinci derecede hassas alan miktarı 7.844.579 hektar, yangına ikinci derede hassas alan miktarı ise 4.612.563 hektardır. Orman yangınlarının çıkmasına ve yayılmasına mani olmak için her türlü fiziki ve beşeri tedbiri almak, orman yangınlarıyla mücadele tekniklerini geliştirmek ve güçlendirmek, yangına müdahale süresini kısaltarak yangın zararlarını en aza indirmek ve orman yangınlarında görev alan personeli eğitmek öncelikli ve önemli faaliyetlerimiz arasında yer almaktadır.

5.1.2 Zararlı Böcek ve Hastalıklarla Mücadele

Ülkemiz ormanlarının sağlığını ve devamlılığını diğer etkenler yanında zararlı böcekler, mantarlar ve virüsler de ciddi ölçüde tehdit etmektedir. Ormanlarımızda görülen 50 dolayındaki zararlı türe karşı yılda ortalama 500 bin hektar alanda mücadele edilmekte, 300-400 bin m³ olağanüstü kesim yapılmaktadır. Ormanlarda tahribata yol açan hastalık ve zararlılar ile mücadele etmek, ormanların sağlığını korumak ve orman zararlılarının yayılmasını önlemek maksadıyla; yıllık ortalama 600 bin adet böcek üretilerek zararlı böceklerin yoğun olarak bulunduğu alanlara bırakılırken, doğal dengenin yeniden oluşturulması için ortalama 50 bin adet kuş yuvası asılmakta, 150 adet karınca yuva nakli gerçekleştirilmektedir.

5.1.3 Fiili Müdahalelerden Koruma

Ekonomik ve sosyal yapıdaki önemli gelişim ve değişimler, nüfus artışı ve sanayileşme ile birlikte hızlı kentleşme, ormana bağlı yaşayan nüfusta önemli azalmalara neden olmuş, ormana yönelik olumsuz insan müdahalelerine karşı alınan tedbirler, insan faktörlü suçların azalmasını sağlamıştır.

Orman suçlarının yoğun olduğu alanların belirlenerek hassas alanlarda koruma ekiplerinin oluşturulması, ekiplere araç ve orman muhafaza memuru takviye edilmesi suretiyle koruma önlemlerinin etkinleştirilmesi, orman alanlarında kaçak yapı ve tesislerin yıktırılması, köy tüzel kişilikleri ile işbirliği ve protokoller yapılarak hem civardaki ormanların korunması, hem de burada yaşayan köylülere kaynak aktarımı yapılarak ormanlara halkın sahip çıkmasının sağlanması yönündeki çalışmalar aralıksız sürdürülmektedir.

5.1.4 Ormanların Hukuki Varlığının ve Sınırlarının Korunması

Ülkemiz ormanlarının % 99’unun mülkiyeti Devlete aittir. Özel Şahıslara ve Hükmi Şahsiyeti Haiz Amme Müesseselerine ait orman alanı yaklaşık 22.000 hektardır. Devlet ormanları dışındaki özel ormanların gözetim ve denetimi de Orman Genel Müdürlüğünce yapılmakta, kadastro ve mülkiyetin tespiti için yapılan aplikasyon işleri ile sınırları kesinleşen yerlerin tapuya tescil işlemleri orman kadastrosunun konusunu oluşturmaktadır. Orman kadastro çalışmalarının bir bölümü Orman Genel Müdürlüğü’ne bağlı orman kadastro komisyonlarınca, bir bölümü de Kadastro Kanununda yapılan değişiklik ile Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğünün arazi kadastro ekiplerine Orman Genel Müdürlüğünü temsilen orman mühendisi katılımı ile oluşan komisyonlarca yürütülmektedir.

5.1.5 Biyolojik Kaynakların ve Ekolojinin Korunması

Sürdürülebilir doğal kaynak yönetiminde orman ekosistemlerinin izlenmesi gayesiyle ilk kez 1985 yılında Avrupa’da “Hava Kirliliğinin Etkilerinin İzlenmesi ve Değerlendirilmesi Uluslararası İşbirliği Programı” (ICP Forests) kapsamında deneme alanları (Seviye I ve Seviye II ) oluşturulmuş, 2006 yılında başlatılan “Orman Ekosistemlerinin İzlenmesi Projesi” ile ilgili çalışmalar 2009 yılında

13

başarıyla tamamlanmıştır. Bu tarihten itibaren ülkemiz ormanlarının sağlık ve hayatiyetinin izlenmesi maksadıyla “Orman Ekosistemlerinin İzlenmesi Programı” uygulamaya aktarılmıştır. Orman alanlarında kurulan daimi gözlem alanlarında; tepe durumu değerlendirmesi ve zarar parametrelerinin belirlenmesi ile orman ekosistemlerinin sağlık, hayatiyet durumu ve gelişimi ortaya konmakta, yoğun izleme ile orman ekosistemleri üzerinde çeşitli faktörlerin etkisi belirlenmektedir.

5.2 Ormanların Geliştirilmesi ve Genişletilmesi

Mevcut ormanların geliştirilmesi ve verimliliğinin artırılması ile uygun arazilerde yeni ormanlar kurularak orman alanlarının genişletilmesi ormancılığımızın ikinci temel faaliyet alanını oluşturmaktadır.

5.2.1 Bakım ve Rehabilitasyon

Ormanların sağlığının korunması ve devamlılığının sağlanması için silvikültürel çalışmalar aralıksız sürdürülmektedir. Bu kapsamda Genç Meşcereler Bakım Seferberliği Eylem Planı (2012-2016) hazırlanmış ve uygulamaya aktarılmıştır. Ayrıca, ülkemiz ormanlarının yarısı verimsiz ve önemli bir kısmı da baltalıktır. Baltalıkların koruya tahvili çalışmalarının yanı sıra, verimsiz orman alanlarının rehabilite edilerek verimli hale dönüştürülmesi önem taşımaktadır.

5.2.2 Gençleştirme

Ülkemiz ormanlarının büyük bir çoğunluğu doğal yollarla gelmiş ormanlardır. Yaşlı ağaçların alandan uzaklaştırılarak yerine genç ormanların getirilmesi sürdürülebilir orman yönetimi anlayışının temelini teşkil etmektedir. Bu bakımdan yaşlı ormanların gençleştirilmesi faaliyeti önem arz etmektedir.

Ayrıca, orman rejimine tabi orman içi açıklıklar ve degrade olmuş bozuk alanlarda doğal yolla gençleştirilmesi mümkün olmayan yerlerin yeniden verimli ormanlara dönüştürülmesi için suni (yapay) gençleştirme çalışmaları gerçekleştirilmektedir.

5.2.3 Ağaçlandırma

Ülkemizin hassas topografyası ve ekolojik koşulları dikkate alındığında, orman rejimi dışındaki uygun alanlar üzerinde gerçekleştirilecek çok amaçlı ağaçlandırma çalışmaları ile orman alanlarının artırılmasına ihtiyaç bulunmaktadır. Ülkemizde odun hammaddesi gereksinimi, artan nüfusa ve gelişen endüstriye paralel olarak artmaktadır. Bu gereksinimin tamamen yurtiçi kaynaklardan karşılanabilmesi yanında; doğal ormanların ve biyolojik çeşitliliğin korunabilmesi için var olan verimli ormanların sürdürülebilir yönetim prensipleri çerçevesinde işletilmesi, ayrıca bozuk orman alanlarında, orman içi açıklıklarda ve orman rejimi dışındaki arazilerde ağaçlandırmaların yapılması bir zorunluluktur.

5.2.4 Fidan ve Tohum Üretimi

Ağaçlandırma çalışmalarının teknik ve ekonomik yönden başarılı olabilmesi, her şeyden önce tür seçimi ile kalite ve kantite bakımından en yüksek verimi sağlayan ve yetişme ortamına uygunluğu belirlenmiş tohumların ve bu tohumlardan elde edilen sağlıklı, kaliteli fidanların kullanılmasıyla mümkündür. Fidan üretimi; 511 milyon adet/yıl kapasiteli 3.342 hektar alanda kurulmuş, 127 adet orman fidanlığında gerçekleştirilmekte, başta karaçam, sarıçam, kızılçam ve fıstıkçamı vb. türler olmak üzere ibreli ve yapraklı orman ağacı türleri ile süs bitkilerinden 600 değişik türün üstünde fidan üretimi yapılmaktadır. Ayrıca 8 il de 35.260 m² kapalı alana sahip 25 milyon adet/yıl kapasiteli modern seralar fidan üretiminde kullanılmakta, bu seralarda turba ve diğer organik maddelerle üretimler yapılarak, bitki fizyolojisine uygun sulama ve gübreleme rejimi uygulanmaktadır.

5.3 Ormanların İşletilmesi

Küresel ve ulusal talepler doğrultusunda, ormanların ekonomik, ekolojik, sosyal ve kültürel fonksiyonlarının bir ekosistem bütünlüğü içerisinde ele alınması ve ormanların sürdürülebilir orman

14

yönetimi ilkelerine göre yönetilmesi günümüz ormancılık anlayışının temel yaklaşımıdır. Ormanların ekonomik fonksiyonları kapsamında; ülkemizin orman ürünleri ihtiyacının herhangi bir darboğaz oluşturmadan yurtiçi imkânlarla karşılanması esastır. Bunun için verimli orman alanlarının, devamlılık prensibi içerisinde rasyonel bir şekilde işletilmesi, üretimin gerçekleştirilmesi, pazarlaması ve kısa zamanda en yüksek odun hâsılası alacak şekilde yönetilmesi temel ilkedir.

5.3.1 Asli Ürünlerinin Üretilmesi ve Pazarlanması

Orman alanlarımız üzerindeki mevcut ağaç serveti 1,5 milyar m³, yıllık toplam cari artım ise 42,2 milyon m^3’dür. Buna karşılık yıllık odun üretimi yaklaşık 18,5-19 milyon m³ civarındadır. Ülkemizde yapılan üretimdeki dikili damga miktarı, orta ve uzun dönemde 10 milyon m³ ile 18 milyon m³ arasında gerçekleşmiştir. Endüstriyel odun üretimi içinde lif-yonga odunu başta olmak üzere ince ve nispeten düşük kalitedeki emval oranı hızla artmış, yıllık yakacak odun üretimi ise; sanayide değerlendirme alternatifinin artması ve kullanıcıların sosyal ve ekonomik yapılarındaki değişim sonucu tüketim tercihlerinin değişmesi ile gün geçtikçe azalan bir eğilim sergileyerek 20 milyon sterden ortalama 6 milyon ster seviyelerine inmiştir.

5.3.2 Odun Dışı Orman Ürün ve Hizmetleri

Günümüzde ormanlar, sadece odun hammaddesi sağlayan bir kaynak olarak görülmekten giderek uzaklaşmakta, odun dışında diğer ürün ve hizmetleri de barındıran bir ekosistem olarak algılanmaktadır. Özellikle dış ticarette önemli gelir kaynakları arasında yer alan odun dışı bitkisel ürünler kırsal fakirliği azaltma ve yerel ekonomik gelişmeyi sağlama açısından önemli katkılar sağlanmaktadır. Dünya nüfusunun büyük bir bölümünün özellikle sağlık ve gıda konusundaki ihtiyaçlarını odun dışı orman ürünlerinden karşılıyor olması bu ürünlerin sosyo- ekonomik açıdan taşıdığı önemi açıkça göstermektedir.

5.4 Ormanların Planlanması

6831 sayılı Orman Kanununa göre bütün ormanlar, amenajman planlarına göre yönetilmekte ve işletilmektedir. Toplumun orman ürünlerine olan talebinin ve ormanların silvikültürel isteklerinin dikkate alınarak sürdürülebilir yönetiminin sağlanması için ormanların ve orman kaynaklarının öncelikli fonksiyonlarının katılımcı yaklaşımlarla belirlenmesi ve faydalanmanın devamlılığının sağlanması her şeyden önce orman kaynaklarının devamlılığına bağlı olup, ormanların devamlılığı da planlı bir orman işletmeciliğinden geçmektedir.

5.5 Toprak Muhafaza ve Havza Islahı

Ormanların ve bitki örtüsünün tahribi, yanlış arazi kullanımı, eğimli arazilerde tedbir alınmadan tarım yapılması gibi insan etkileri erozyon, sel ve çığ gibi doğal afetlerin meydana gelmesine neden olmaktadır. Ülkemizde halen; enerji kullanımı, sanayi, ulaşım, turizm ve tarımdaki büyüme ile ilgili giderek artan çevresel baskılar devam etmekte ve bunlara ek olarak havza yönetimi, toprak erozyonu ve doğanın korunması problemleri çözülmesi gereken uzun vadeli konular arasında yer almaktadır.

5.6 Orman Köylerinin Desteklenmesi

Ülkemizde, sınırları içinde devlet ormanı bulunan köyler orman köyü olarak tanımlanmakta, orman içi köyler ve orman bitişiği köyler olarak iki sınıfa ayrılmaktadır. 2013 yılı verilerine göre 21.548 orman köyünde 7.332.164 kişi yaşamaktadır. Milli gelirden en az pay alan grupta yer alan orman köylerinde tarım arazisi yetersiz olmakla birlikte var olan tarım arazileri de parçalanmış, engebeli ve verimsiz durumdadır. Orman köylerinde işsizlik oranı % 60 olarak tahmin edilmekte, halen ormanlardan sağlanan gelirlerin orman köylülerinin geçimleri içindeki katkının yetersiz düzeyde olduğu

15

bilinmektedir. Bu durum orman köylerinin orman kaynaklarından beklentilerinin ve bu kaynaklara olan ilgilerinin azalmasına, orman köylerinde göçün artmasına neden olmaktadır.

5.7 Orman Alanları Üzerindeki İzinlerin Düzenlenmesi

Orman sayılan alanlarda verilecek izinlere ait iş ve işlemler ile irtifak hakkı talepleri ile ilgili iş ve işlemler Orman Genel Müdürlüğünce yürütülmektedir. Kamu yararı ve zaruret bulunması halinde orman sayılan alanlarda ormancılık faaliyetleri dışındaki izin talepleri; 6831 sayılı Orman Kanununun 16, 17 ve 18’inci maddeleri ve bu maddeler uyarınca hazırlanan “Orman Kanununun 16 ncı Maddesinin Uygulama Yönetmeliği” ile “Orman Kanununun 17 ve 18 inci Maddelerinin Uygulama Yönetmeliği”, Orman Kanunun 57 inci maddesi gereğince özel ağaçlandırma izin talepleri ise

“Ağaçlandırma Yönetmeliği” kapsamında değerlendirilmektedir. Ayrıca, 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunun 8 inci maddesi gereğince kültür ve turizm, koruma ve gelişim bölgeleri ile turizm merkezlerindeki orman sayılan alanlarda Kültür ve Turizm Bakanlığı adına tahsis yapılmaktadır.

5.8 Orman Yolları ve Fiziki Alt Yapının Geliştirilmesi

Ormanların etkin şekilde korunması, geliştirilmesi ve entansif olarak işletilmesi; yeterli altyapıya, ulaşıma, araç gereç ve ekipmanın varlığına bağlıdır. Bu nedenle ihtiyaç duyulan yol, bina ve tesislerin yapımları, bakım ve onarımları ile bunların inşaatı sırasında çevreye zararlarının asgari düzeyde tutulması, makine ve araçların temini ormancılık lojistiğinin vazgeçilmez unsurlarıdır.

5.9 Dış İlişkiler ve Araştırma

Orman Genel Müdürlüğünce, doğal kaynakların korunması ve sürdürülebilir olarak yönetilmesi konusunda uluslararası süreçler takip edilmekte, sözleşme ve süreçlerin gereğinin yapılması ve uygulamaların paylaşılması için düzenlenen toplantılara aktif katılım sağlanmaktadır. Ayrıca, sürdürülebilir orman yönetimi ve toplumun ihtiyaçlarının karşılanması açısından ormancılık araştırmalarına büyük önem verilmekte, öncelikli ormancılık araştırma alanları, araştırma program ve projeleri belirlenerek sonuçlandırılmaktadır.

5.10 Orman Halk İlişkilerinin Düzenlenmesi, Kamuoyunun Bilinçlendirilmesi

1992 yılında Rio’da gerçekleştirilen “Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansında” kabul edilen ilkeler ve bu ilkeler çerçevesinde bugüne kadar gerçekleştirilen uluslararası çeşitli toplantı ve eylemlerde başta ormansızlaşma olmak üzere doğal kaynakların tahribine dikkat çekilmiştir. Buna rağmen birçok ülkede devam eden orman azalmasının ve bozulmasının önüne geçilememiştir. Bu bakımdan, özellikle ormanların korunması konusunda ulusal bilinç oluşturmak, bireysel sorumlulukları geliştirmek maksadıyla öncelikli hedef kitlesi olan çocuklar ve gençler ile orman köylülerinin ve toplumun tüm kesimlerine yönelik eğitim ve bilinçlendirme faaliyetleri her yıl uygulayıcı birimler bazında hazırlanan yıllık eylem planları çerçevesinde yürütülmektedir.

6. Yönetim ve İç Kontrol Sistemi

3234 sayılı Kanunla Orman Genel Müdürlüğüne verilen görevler, teşkilat yapısında belirtilen birimler ve alt birimler tarafından, harcama yetkililerinin sorumluluğunda yürütülmektedir. Kamu İç Kontrol Standartları Tebliği uyarınca hazırlanan ve 12.11.2009 tarihinde uygulamaya konulan “Orman Genel Müdürlüğü İç Kontrol Eylem Planı” ortaya çıkan ihtiyaçlar doğrultusunda revize edilmiş ve 11.10.2013 tarihinde uygulamaya aktarılmıştır. 2014 yılında, eylem planında sağlanan gelişme ve gerçekleşmeler, altı aylık dönemler halinde izlenecek ve sonuçları ilgili birimlerle paylaşılacaktır.

Harcamaya ilişkin tahakkuk evraklarının hazırlanmasında mali kontrol harcama birimlerince yapılmakta, riskli bulunan ödemeler Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığınca ön mali kontrole tabi tutulmaktadır. Bu çerçevede 2013 yılında; 17 adet vizeye tabi taahhüt evrakı ve sözleşme tasarısı, özel

16

bütçe ve döner sermaye bütçesi olarak hazırlanan ve merkez ile taşra olarak düzenlenen yan ödeme cetvelleri kontrol edilerek uygun bulunmuş, 2001 adet ödeme emri belgesi ve 50 adet kadro dağılım cetveli onaylanmıştır. İç denetim programında yer alan; 2 adet uygunluk, 3 adet mali, 7 adet sistem-uygunluk ve 8 adet sistem denetimi programlandığı şekilde gerçekleştirilmiş, 20 adet iç denetim raporu tanzim edilmiştir. Ayrıca; Orman ve Su İşleri Bakanlığı İç Denetim Birimi Başkanlığı iç denetçileri ile birlikte 1 adet sistem denetimi gerçekleştirilerek rapor düzenlenmiş, kalite güvence ve geliştirme programı çerçevesinde faaliyetler değerlendirilerek konu ile ilgili hazırlanan inceleme raporunda belirtilen hususlar hakkında oluşturulan eylem planı İç Denetim Koordinasyon Kuruluna gönderilmiştir.

Tablo 14: Gerçekleştirilen İç Denetim Sayıları, 2009-2013

Birim 2009 2010 2011 2012 2013

Uygunluk Denetimi Adet 3 3 3 5 2

Mali Denetim Adet 2 3 3 1 3

Sistem Denetimi Adet 5 9 14 11 9

Sistem-Uygunluk Denetimi Adet 6 7

Tablo 15: Düzenlenen İç Denetim Rapor Sayıları, 2009-2013

Birim 2009 2010 2011 2012 2013

İç Denetim Rapor Adet 10 15 19 22 21

İnceleme Raporu Adet 1 1 1 1

Danışmanlık Raporu Adet 1 4 2

Denetimlerde görülen uygulama hataları mevzuat çerçevesinde değerlendirilerek iyileştirmeye yönelik öneriler düzenlenen iç denetim raporlarında yer almıştır. Yapılan nesnel risk değerlendirmeleri ve denetim kaynakları göz önüne alınarak; izin-irtifak gelirleri, özel bütçe muhasebe birimleri iş ve işlemleri, döner sermaye iş ve işlemleri, taşınır mal işlemleri ve idari para cezaları denetim alanları olarak tespit edilmiştir.

II. AMAÇ VE HEDEFLER 1. İdarenin Amaç ve Hedefleri

Orman Genel Müdürlüğü 2013-2017 Stratejik Planında, dört stratejik gaye ve otuz stratejik hedef belirlenmiştir.

STRATEJİK AMAÇ 1: ORMANLARIN KORUNMASI

ORMANLARI, ORMAN SAYILAN YERLERİ VE BU YERLERDEKİ BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİĞİ, HER TÜRLÜ BİYOTİK VE ABİYOTİK ZARARLILARA KARŞI KORUMAK

Ormanların Yangınlara Karşı Korunması

Hedef 1.1: Orman yangınlarıyla mücadelede önleyici tesis ve tedbirler artırılacak, yangınla mücadele kapasitesi güçlendirilecek, yangına birinci derecede hassas bölgelerde ilk müdahale süresi 15 dakikaya indirilecektir.

Orman Zararlıları ve Hastalıklarıyla Mücadele

Hedef 1.2: Orman zararlılarıyla mücadele kapasitesi artırılacak, mekanik, biyolojik ve biyoteknik