KOBĠ, "Küçük ve orta büyüklükteki iĢletme" kelimelerinin kısaltmasıdır. Bir ekonominin gerçek dinamosunu KOBĠ‟ler oluĢturmaktadır. Dünya ülkelerinde tüm ekonomik birimlerin % 98‟den fazlasını oluĢturan KOBĠ‟ler esnek ve dinamik yapısı, değiĢen ekonomik koĢullara ayak uydurabilme, istihdam yaratma gibi özellikleri ile dünyadaki tüm ülkelerin ekonomilerinde hem ekonomik, hem sosyal, hem de kültürel açıdan önemli yere sahiptirler. Türkiye‟de de %95 gibi bir paya sahip olan KOBĠ‟ler tabii ki de ekonomin ayrılmaz bir parçası haline gelmiĢtir. Ancak “KOBĠ” nedir sorusuna net bir yanıt bulunamamaktadır. KOBĠ´lere değiĢik ülkeler hatta aynı ülke içindeki farklı birimler farklı farklı özellikler yüklemektedirler. Bu nedenle çoğu zaman tanımlamada karıĢıklık yaĢanmaktadır. Birçok farklı tanımı bulunan bu kelimenin en bilinen tanımını KOSGEB tarafından Ģöyle yapılmaktadır: : "Ġmalat sanayinde, hisselerinin %25'inden fazlası büyük iĢletmelerin elinde olmayan, 1'den 250'ye kadar iĢçi çalıĢtıran Ģirketlerdir". Ayrıca, genel olarak, KOBĠ‟ler iĢletmenin aynı anda hem sahibi, hem de yöneticisi olan, yerel faaliyette bulunan, özkaynakları ile finanse edilen, çabuk karar verme yeteneğine sahip, düĢük düzeyde yönetim giderleri ile çalıĢan, emek yoğun üretim gerçekleĢtiren iĢletmeler olarak tanımlanmaktadır (Baykal, 2000).
KOBĠ tanımında; çalıĢan sayısı, satıĢ miktarı, sermaye miktarı, çalıĢma alanı, maaĢ dağılımı, üretim miktarı gibi birçok ölçüt etki etmektedir. KOBĠ tanımlarının farklı olmasındaki temel etken, tanımlamada kullanılan ölçütlerin değiĢik olmasında yatmaktadır. Tanımlamada genel olarak 3 ölçüt öne çıkmaktadır: Söz konusu firmanın çalıĢtırdığı personel ya da iĢçi sayısı, bilanço değerleri ve bağımsızlık ölçütleridir. Bağımsızlık ölçütünden kasıt, bir firmanın sermayesi ve hissesinin %25 ten fazlasının bir büyük sermaye grubuna ait olmamasıdır, yani hisse payı içinde büyük sermayenin payı %25´ten az olan bütün firmalar KOBĠ kategorisine girmiĢ
olması için 50 ya da daha az bilgisayar sahibi olması gibi bir eğilim söz konusudur. Burada görüldüğü gibi temel ölçüt, üretim aracının yani bilgisayar sayısının tanımda kullanılmıĢ olması. Yine aynı Ģekilde, imalat sanayinde ise çalıĢan sayısı devreye girmekte fakat ölçütler aynı olmasına rağmen sonuç değiĢmektedir. DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı imalat sektöründe KOBĠ olabilmenin üst sınırını 200 iĢçi olarak verirken, Hazine MüsteĢarlığı ise bu sınırı 250´ye çıkarmaktadır. KOBĠ‟nin baĢka bir tanımında ise bu ölçütler göz önüne alınarak Ģöyle yapılmaktadır: 250 KiĢiden az yıllık çalıĢan istihdam eden ve yıllık net satıĢ hâsılatı ya da mali bilançosu 25 milyon TL'yi aĢmayan ve yönetmelikte mikro iĢletme, küçük iĢletme ve orta büyüklükteki iĢletme olarak sınıflandırılan ekonomik birimdir.
Bununla birlikte, KOBĠ tanımında çalıĢan sayısı ölçme ve karĢılaĢtırma kolaylığı açısından en fazla kullanılan ölçüt olmaktadır. Bugün ülkemizde farklı ölçütlere göre düzenlenmiĢ çok sayıda KOBĠ tanımı bulunmaktadır. Bunlardan, kanun statüsünde düzenlenmiĢ olan tek tanım ise 3624 sayılı Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi GeliĢtirme ve Destekleme Ġdaresi BaĢkanlığı Kurulması Hakkında Kanun‟da yapılan tanım olup, bu tanım sadece imalat sanayinde faaliyet gösteren ve 150‟nin altında iĢçi çalıĢtıran iĢletmeleri kapsamaktadır. Diğer düzenlemeler, Bakanlar Kurulu Kararı ve ilgili kuruluĢların kendi uygulama esasları çerçevesinde belirledikleri tanımlardan ibarettir.
ÇalıĢan sayısı, sermaye ve ciro kavramları dünya ülkelerinin de KOBĠ tanımı yapmasında farklılıklara sebep olmuĢtur. AĢağıdaki çizelge de ülkelerin KOBĠ‟leri tanımlar kullandıkları kavramlar sınıflandırılmıĢtır (Kaynak: Sanayi Politikaları Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu, DPT, 2000).
Çizelge 4.1: Ülkelerin KOBĠ tanımında dikkate aldığı ölçütler.
ÖLÇÜTLER SERMAYE ÇALIġAN SAYISI CĠRO- SERMAYE- ÇALIġAN SAYISI ÜLKELER BangladeĢ Brezilya AB Endonezya Malezya ABD
Gana OECD Filipinler
Hindistan Tayland Japonya
Nepal Peru
Nijerya Sudan
Kenya Türkiye
Srilanka Venezuella
Yukarıda da anlatıldığı gibi KOBĠ tanımı dünyada ve ülkemizde değiĢiklik göstermektedir. Ancak tanımları oluĢturmakta genel olarak iki ölçüt kullanılmaktadır.
4.1.1 Niteliksel (Kalitatif) kriterler
Küçük iĢletmeler tanımlanırken niteliksel tanımlar göz önüne alınmaktadır (Öztürk, 2007).
Bağımsız yönetim (genellikle iĢletmenin yöneticisi aynı zamanda iĢletmenin sahibidir),
ĠĢletmenin çabalarını yöresel olarak sürdürmesi,
ĠĢletmenin çalıĢmalarını sürdürdüğü iĢ kolu içerisinde küçük bir yere sahip olması,
ĠĢletme sermayesinin tümünün veya büyük bir bölümünün iĢletme sahibine ait olması.
4.1.2 Niceliksel (Kantitatif) kriterler
ĠĢletmelerin ölçülebilir, istatistiki olarak ifade edilebilir büyüklüklerini gösterir ve karĢılaĢtırmalara olanak tanır (Öztürk, 2007). Bu kriterler Ģunlardır:
Personel sayısı,
SatıĢ hasılatı,
Belirli bir sure içerisinde kullanılan hammadde tutarı, Personele ödenen ücret,
Enerji kullanımı, Aktifler toplamı.
KOBĠ denildiğinde sadece kısıtlı bir tanımdan ziyade, bir bütünü ele almak daha doğru olur. Çünkü KOBĠ kapsamına 3 farklı birim girmektedir. Bunlar; Mikro ölçekli iĢletmeler, küçük ölçekli iĢletmeler, orta ölçekli iĢletmeler olarak sınıflandırılmaktadır (www.kobilerim.com, 2011).
Mikro ölçekli iĢletme: Bünyesinde yıllık 10 kiĢiden az çalıĢan barındıran ve yıllık net satıĢ hâsılatı ya da mali bilançosu 1 milyon Türk Lira'sını aĢmayan iĢletmeleri kapsar.
Küçük ölçekli iĢletme: Bünyesinde yıllık 50 kiĢiden az çalıĢan barındıran ve yıllık net satıĢ hâsılatı ya da mali bilançosu 5 milyon Türk Lira'sını aĢmayan iĢletmeleri kapsar.
Orta ölçekli iĢletme: Bünyesinde yıllık 250 kiĢiden az çalıĢan barındıran ve yıllık net satıĢ hâsılatı ya da mali bilançosu 25 milyon Türk Lira'sını aĢmayan iĢletmeleri kapsar.
KOBĠ içerisinde bulunan bu sınıflamalar tanımlama yapmayı daha da zorlaĢtırmaktadır. Çünkü bu sınırlar arasında ayrım yapabileceğimiz net bir çizgi yoktur. Yukarıda da belirttiğimiz gibi dünyada değil sadece Türkiye‟deki resmi kurumlar arasında bile birçok konuda ayrımlar yaĢanmaktadır. AĢağıdaki çizelgede bu ayrım daha net bir biçimde görülmektedir (www.gazi.edu.tr/bildiri/2007).
Çizelge 4.2: KOBĠ‟lerin kurumlara göre tanımlanması. ĠLGĠLĠ KURUM En Fazla ÇalıĢan
Sayısı
Sabit
Yatırım Diğer Kriterler Mikro Küçük Orta
KOSGEB 50 150 Ġmalat Sanayi
HAZĠNE MÜSTEġARLIĞI 10 50 150 950 milyar TL Büyük iĢletmelere ait sermaye miktarı HALK BANKASI 250 600 milyar TL Üretim ve Onarım Faaliyetlerinde
EXĠMBANK 200 2 milyon $ Ġmalat Sanayi
DIġ TĠCARET MÜSTEġARLIĞI
200 2 milyon $ Ġmalat Sanayi
Görüldüğü gibi KOBĠ‟ler küçük olsa bile tanımını yapmak oldukça büyük bir iĢtir. Yukarıda bahsettiğimiz ölçütlerden sıyrılarak daha içsel bir bakıĢ açısıyla tanım yapacak olursak aĢağıdaki maddeler ortaya çıkmaktadır (www.kobitek.com, 2011).. Kısıtlı sermaye ve pazarlama olanaklarına rağmen, kendi çabasıyla ayakta duran,
bu çabayla gerek kendi ülkesinin gerekse diğer ülkelerin piyasalarına mal ve hizmet üretip sunan,
Ülkede oluĢabilecek herhangi bir ekonomik buhranda, ülkenin geniĢ kesimleri, yani iĢçi, memur, çalıĢanlarla birlikte yoğun olarak olumsuz etkilenen,
Büyük iĢletme ve firmalar, ekonomik sistemde oluĢan bunalımlar sonucu yatırımlarını rahatlıkla transfer edip, siyasi sorunu ve ekonomik problemi olmayan ülkelere ve pazarlara kaydırabilirken, ekonomik olumsuzluğu finans darlığı, sermaye azlığı, kısıtlı kapasite ve pazar daralması nedeniyle olanca Ģiddetiyle hisseden,
Bunun sonucu ağır yaralar alabilen, iflas kelimesiyle yaĢayan ama buna rağmen yine de üreten, Ekonomik geliĢme ve büyüme dönemlerinde ise sınırsız baĢarı hikâyeleri yaratan,
Toplam ve oransal olarak o ülke için büyük iĢletmelerden çok daha fazla katma değer yaratabilen tüm ticari, sınaî ve hizmet iĢletmeleri birer KOBĠ´dir diyebiliriz.