Stratejik Maliyet Yönetimi

Geleneksel maliyet sistemi mali verilerin ortaya konulmasında gerekli olan maliyet verisini elde etmeye odaklanmaktadır. Ancak ürün veya hizmet üretiminde yüksek otomasyon kullanımının artması, teknolojik geliĢmeler ve özel bilgisayar destekli programların kullanımı ile maliyetleri düĢürme, kalitenin yükseltilmesi gibi yaklaĢımların ortaya çıkmasına neden olmuĢtur (Köroğlu, 2012: 37). Geleneksel yöntemde üretilen mamullere yüklenenler mamul maliyetleri, doğrudan ilgili dönemin gelirlerinden düĢülerek kâr-zarar analizine yansıtılanlar ise dönem giderleri olarak ifade edilmektedir. Bu ayrım iĢletmede çeĢitli fonksiyonlara göre yapılan kâr analizlerini de kolaylaĢtırmaktadır (Can, 2009: 37). Ancak geleneksel maliyetleme zamanla önemini yitirmiĢ ve yeni sistemlerin ortaya çıkmasını sağlamıĢtır.

Stratejik maliyet yönetimi (SMY), rekabet avantajı ortaya koyacak Ģekilde hem kısa hem de uzun vadeli olarak maliyetlerin iĢletmenin stratejik pozisyonunu iyileĢtirici nitelikte kullanılmasıdır. Yani iĢletmelerin hedeflerine ulaĢmak için maliyetleri azaltmak ya da yönetmek gibi stratejileri uygulamasıdır. Aynı zamanda maliyet muhasebesinin günümüze kadar geçirdiği evrimin bir sonucu olarak ortaya çıkan ve ileri maliyet muhasebesi uygulamalarının günümüzdeki karĢılığıdır (Kartal, Sevim ve Gündüz, 2013: 205).

Geleneksel yöntemler, bireysel yönetim kararlarının finansal etkilerini incelerken, SMY iĢ stratejisini desteklemek için maliyet bilgilerini bilinçli olarak kullanır. SMY, kilit kararları daha iyi değerlendirmek için maliyet faktörlerini, stratejik konumunu ve değer zincirini aynı anda analiz ederek organizasyonun maliyet yapısı ile ürün ve hizmet performansını iyileĢtirebilir (Ellram ve Stanley, 2008: 182).

Bir iĢletmede stratejik maliyet yönetiminin amacı, bugün ve gelecekte kârını ve iĢletme değerini maksimize etmektir. Bu amaca ulaĢmak için piyasa Ģartlarına ayak uydurmak ve rakipleri ile mücadele etmek zorundadır. Bunu sağlamak için hem bugün, hem de gelecekte kendini sürekli geliĢtirmelidir. Böylece iki temel amaç; global rekabet ve

sürekli ilerlemede liderlik edecek bir maliyet yönetim sistemini kurmalıdır (Yalçın, 2006: 19).

Stratejik maliyet yönetimi maliyet hesaplama ile sınırlı değildir, değer zinciri boyunca kullanılan tüm etkenleri içermektedir (Cooper ve Slagmulder, 1998: 18). Bu nedenle, stratejik maliyet yönetimi hedeflerini yalnızca maliyetle sınırlandırmamak, aynı zamanda gelir, üretkenlik, müĢteri değeri ve Ģirketin stratejik konumunu da göz önünde bulundurmak Ģarttır. ĠĢletmelerin kârlılıklarını belirlemek ve yönetmek için maliyetlerinin ne olduğunu bilmeleri gerekmektedir. Kârlılıklarının belirlenmesine yardımcı olmak için, kuruluĢların toplam maliyetlerinin ne olduğunu, ne zaman ortaya çıktığını veya belirli bir zaman diliminde ne olacağını anlamaları gerekir (Kumar ve Nagpal, 2011: 125). Yani stratejik maliyet yönetiminin temelinde iĢletmelerin geçmiĢi ile bugününü iyi tanımak ve geleceğine yön vermek yatmaktadır.

1.3.1. Stratejik Maliyet Yönetimine GeçiĢ

Maliyetleri tespit etmek iĢletmeler için önemli olmakla beraber, günümüzdeki geliĢmeler maliyetleri yönetme kabiliyeti kazanmayı zorunlu kılmaktadır. Maliyet yönetimine geçiĢ ile birlikte üst düzey bir rekabet ortamı da ortaya çıkmıĢ ve geleceğe yönelik hesaplamalar önem kazanmıĢtır. Bunun etkisi ile günümüzde de kullanımı artan stratejik maliyet yönetimine geçiĢ sağlanmıĢtır.

Bilgi teknolojileri ile maliyet kontrol sistemlerindeki geliĢmeler birbirinden bağımsız olarak değerlendirildiğinde iĢletmelerin finansal performansı üzerinde önemli bir etki ortaya koymadığı gözlemlenmiĢtir. Ancak bilgi teknolojileri ile maliyet kontrol sistemleri entegrasyonunun iĢletmelerin finansal performansını önemli düzeyde etkilediği tespit edilmiĢtir (Maiga, Nilsson ve Jacobs, 2014: 78). ĠĢletme içinde ve dıĢında tüm faaliyet alanlarında teknoloji ile entegrasyonu sağlamaları stratejik açıdan iĢletmelerin pozisyonunu güçlendirecektir.

ĠĢletmelerin stratejik maliyet yönetimine geçiĢini etkileyen geliĢim ve değiĢim süreçleri aĢağıdaki Ģekilde özetlenebilir (Köroğlu, 2012: 37):

 Üretimde yüksek otomasyon kullanımının artması

 Lojistik ve haberleĢme sistemlerinin geliĢmesi

 Kalite kontrolü süreçlerinin önem kazanması

 Mamul yaĢam sürelerinin kısalması

 Pazar koĢullarının değiĢimi ve müĢteri odaklı yaklaĢımların ortaya çıkması

 Üst yönetimin beklentilerinin değiĢmesi

Tüm bu geliĢmelerin etkisi ile ürün ve hizmet maliyetlerinin belirlenme sürecindeki beklentilerin değiĢmesiyle ve sürekli rekabet avantajı sağlamak için geleneksel yöntemlerin yerini stratejik maliyet yönetimi yaklaĢımları almıĢtır.

1.3.2. Stratejik Maliyet Yönetimi Unsurları

SMY çalıĢmalarına temel sağlayacak bilgiler sunacak ve maliyet analizi sürecinin kapsamlı bir Ģekilde yürütülmesine temel oluĢturan üç önemli unsur vardır (Gürdal, 2007: 32). Bunlar;

 Değer zinciri analizi

 Stratejik konumlandırma analizi

 Maliyet kaynakları analizi

Değer zinciri analizi, hammadde ve malzemenin temin edilmesinden üretilen mamulün müĢteriye gönderilmesine kadar geçen sürecin nasıl yönetileceğine iliĢkin yapılan analizleri ifade etmektedir. Bu zincirin aĢamalarındaki faaliyetler belirlenerek, bu faaliyetlerin maliyetlerini azaltma ve süreçlere değer katma yoluyla rekabet avantajına katkı sağlanmaya çalıĢılmaktadır. Bu analizler sayesinde pazarlama, dağıtım ve satıĢ sonrası hizmetleri içeren faaliyetler sayesinde iĢletme dıĢ çevreye de odaklanmıĢ olmaktadır. DıĢ çevreye odaklanma faaliyetleri de SMY’nin önemli gereklilikleri arasındadır.

Stratejik konumlandırma analizi, iĢletmenin belirlediği ve rekabet üstünlüğü hedeflenen stratejiye yönelik olarak nasıl bir maliyet yaklaĢımının tercih edilmesi gerektiğini belirleyecek olan çalıĢmadır. Bu aĢamada mamul farklılaĢtırma, maliyet liderliği, odaklanma gibi yaklaĢımlar belirlenerek, yapılacak analizlere önem derecesine göre karar verilecektir. Bu kararlara aĢağıda bulunan tablodaki gibi örnek verilebilir.

Tablo 3 : Stratejik Konumlandırma Analizi

Kaynak: Gürdal, K. (2007), Maliyet Yönetiminde Güncel Yaklaşımlar, Siyasal Kitabevi, 1. Baskı,

Ankara, s.35.

Maliyet kaynakları analizi ise, maliyetin nedenini ortaya koymak için yapılacak olan çalıĢmaları ifade etmektedir. Geleneksel yöntemde maliyet çıktıların düzeyine göre gerçekleĢirken, SMY’nde daha karmaĢık bir yapıdadır ve faaliyetler arası iliĢkilere bağlı olarak gerçekleĢmektedir. Rekabette avantaj sağlamak için de iĢ süreçlerinin incelenerek, bu maliyet iliĢkilerinin ortaya konulması gerekmektedir. Bu maliyetler; mamul üretimi ile ilgili olan yapısal maliyetler ve iĢletmenin iĢlem becerisine dayanan yönetsel maliyetler olarak iki gruba ayrılmaktadır. SMY, daha çok yönetsel maliyet kaynakları ile ilgilenmektedir.

1.3.3. Stratejik Maliyet Yönetimi Araçları

GeçmiĢte iĢletmeler için satıĢların ve kazançların artması, nakit döngüsü, hisse senetlerinin değerindeki yükselme gibi finansal ölçütler öncelikli konulardır. Ancak günümüzde iĢletmeler stratejik kararlarına etki eden piyasa değeri, yüksek kalite, müĢteri memnuniyeti, büyüme fırsatları gibi finansal olmayan baĢarı ölçütlerine odaklanmaktadır (Gürdal, 2007: 29). Bu nedenle maliyet muhasebesi ve yönetiminde de günümüze ayak uyduracak güncel yaklaĢımların ön plana çıkması kaçınılmazdır. SMY kapsamında kullanılan araçlar aĢağıdaki Ģekilde sayılabilir (Gürdal, 2007: 41; Bekçi ve Özal, 2010: 81):

 Kıyaslama (Benchmarking)

Etkenler FaklılaĢtırma Maliyet Liderliği Odaklanma Stratejileri Performans Ölçümünde

Teknik Mamüllerin Rolü ^{Önemi düĢük Çok önemli Önemi düĢük}

Esnek Bütçelemenin Önemi Orta - DüĢük ^{Yüksek - Çok}

yüksek ^Yüksek

Bütçenin Tutturulması Orta - DüĢük ^{Yüksek - Çok}

yüksek ^{Orta - DüĢük}

Pazarlama Maliyet Analizi Çok önemli ve baĢarı için gerekli

Genellikle resmi bir

biçimde yapılmaz ^{Yüksek - Çok yüksek}

Fiyatlama Kararları DüĢük Yüksek DüĢük

Sektörün Maliyet Analizi DüĢük Yüksek Orta - DüĢük

 Toplam Kalite Yönetimi

 Sürekli ĠyileĢtirme (Kaizen)

 Bilgisayar Destekli Tasarım ve Üretim

 Hedef Maliyetleme

 Mamul YaĢam Seyri Maliyetleme

 Faaliyet Tabanlı YaklaĢımlar

 Tam Zamanında Üretim Sistemi (JIT)

 Dengeli Puan Kartı

Günümüzde ekonomik ortamda yaĢanan teknolojik geliĢmeler maliyetlerin yönetimini zorunlu hale getirmiĢ ve yukarıda sayılan yaklaĢımların ortaya çıkma zeminini hazırlamıĢtır. ĠĢletmeler bulunduğu sektör itibariyle veya yönetimin alacağı kararlar çerçevesinde bu tekniklerden en uygun olanını seçerek süreçlerine yön verecektir. GeliĢen otomasyon sistemlerinin de kullanılan tekniklere entegre edilmesi ile süreçlerin daha etkin yönetilmesi, elde edilecek verilerin daha doğru ve çıktıların da daha kaliteli olması sağlanacaktır.

BÖLÜM 2: ÜRETĠM ĠġLETMELERĠNDE MALĠYETLEME