Üretim Giderlerinin Saptanması

Üretim ile ilgili olan giderler direkt ve endirekt giderler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Direkt ilk madde ve malzeme giderleri ile direkt iĢçilik giderleri direkt giderler olarak kabul edilmektedir. Direkt ilk madde ve malzeme giderleri mamullerin ürün reçeteleri üzerinden hesaplanacak olup, direkt iĢçilik giderleri de gider yerleri bünyesinde raporlanmıĢtır. Üretim ile ilgili diğer giderler ise iĢletmenin muhasebe kayıtlarından genel üretim giderleri hesabında raporlanan maliyetler üzerinden tespit edilmiĢtir.

(a) Direkt Ġlk Madde ve Malzeme Giderleri

Çok sayıda mamulün üretildiği iĢletmede her mamulün üretimi için kullanılan hammadde ve malzeme farklılık göstermektedir. Mamullerin üretiminde kullanılan direkt hammadde ve malzemeler ürün reçetelerinde ayrıntılı olarak listelenmiĢtir. Ürün reçetelerinde yer alan hammadde ve malzemelerin değerlemesinde ve birim maliyetlerinin hesaplanmasında ağırlıklı ortalama maliyet yöntemi kullanılmaktadır. Hesaplamalar aĢağıdaki formül yardımıyla her bir direkt hammadde ve malzeme için dönemsel olarak yapılmıĢtır.

Ağırlıklı Ortalama Maliyet = ^{Stoğun DönembaĢı Maliyeti + Dönemiçi Alım Maliyeti} DönembaĢı Stok Miktarı + Dönemiçi Alım Miktarı

Örneğin “2078” kodlu mamulün ürün ağacında bulunan hammadde ve malzemelerin her birinin birim maliyetleri hesaplanmıĢtır. Mamulün üretiminde kullanım adedi ile çarpılmak suretiyle birim maliyetlere ulaĢılmıĢtır. “2078” kodlu mamulün birim direkt ilk madde ve malzeme maliyeti olan 12,054 TL’nin hesaplanma Ģekli Tablo 12’de gösterilmiĢtir.

Tablo 12 : “2078” Kodlu Mamulün Hammadde ve Malzeme Maliyeti

Hammadde Ve Malzeme Adet ^Birim

Maliyet ^Toplam

Cur. Pro. Ø100 1 0,89 0,8855

Cur. Pro. Ø100 1 0,88 0,8844

Yüksük 1 0,21 0,2136

Cur. Pro. Sın. Ø60 F/F 1 0,97 0,9739

Cur. Pro. Des. Ø60 F/F 1 0,97 0,9739

Tapa Gri 1 0,04 0,039 Tapa ġeffaf 1 0,01 0,0072 Vıte Ø3 2 0,02 0,033 Üçgen Tel 1 0,08 0,076 KuĢluk Ø100 1 1,20 1,1987 Vıte Ø3,9 4 0,02 0,0608 Conta Siyah 1 0,15 0,1502 Vida M5 1 0,03 0,028 Somun 1 0,01 0,011 Conta Ø100 1 0,34 0,3426 Vıte Ø3,5 2 0,01 0,025 Kelepçe 1 0,31 0,307 Conta Ø100 1 0,26 0,258 GeçiĢ Contası 1 0,37 0,37 FlanĢ 1 0,44 0,436 Levha 1 1,63 1,6324 Tubo Ø60 1 1,91 1,908 Tel Zımba 3 0,01 0,027 Kutu 1 0,62 0,62 Conta Ø60 2 0,28 0,556 Etiket 1 0,01 0,0073 PoĢet - 5x5 1 0,00 0,0045 PoĢet - 13x16 1 0,03 0,025

Toplam Birim Maliyet 12,054

(b) Direkt ĠĢçilik Giderleri

Üretim iĢletmelerinde istihdam edilen iĢgücünün bir kısmı mal ve hizmet üretiminde çalıĢırken (prodüktif iĢçilik), bir kısmı ise üretim faaliyetlerinin yürütülmesinde konusunda (üretim yöneticisi, satın alma yetkilisi vb.) görev yapmaktadır (Pazarçeviren, 2005: 65). AraĢtırma yapılan iĢletmede faaliyetlerin yerine getirilebilmesi için toplam 60 çalıĢan bulunmaktadır. Ancak 42 iĢçi doğrudan üretim sürecinde, yani esas üretim gider yerlerinde çalıĢmaktadır. Bu çalıĢanların 14’ü Ģekillendirme, 7’si boyama, 6’sı montaj ve 15’i de paketleme gider yerlerindeki faaliyetleri yerine getirmektedir. ĠĢletmede N yılında esas üretim gider yerlerinde ortaya çıkan, yani direkt iĢçilik

giderleri toplamı 959.821 TL’dir. Bu giderler hem iĢçilerin brüt ücretleri toplamından hem de iĢveren primleri toplamında oluĢmaktadır. Toplam giderin 341.063 TL’si Ģekillendirme, 164.971 TL’si boyama, 150.801 TL’si montaj ve 302.986 TL’si de paketleme gider yerinde gerçekleĢmiĢtir. ĠĢçilik giderlerinin gider yerleri çerçevesinde tespit edilmesinde üretim safhalarında çalıĢan iĢçilerin ücret bordrolarından yararlanılmıĢtır. Direkt iĢçilik giderlerinin mamullere yüklenmesi, mamullerin gider yerlerindeki üretim zamanları dikkate alınarak hesaplanmıĢtır.

(c) Genel Üretim Giderleri¹

ĠĢletmenin muhasebe kayıtlarında genel üretim giderleri kalemlerinden elde edilen bilgiler aĢağıda listelenmiĢtir. Bu giderler üretim faaliyetlerinin yürütülebilmesi için yapılan endirekt giderler olup, mamuller ile doğrudan iliĢkilendirilmesi mümkün olmamaktadır. Bu nedenle dolaylı giderlerin mamullere yüklenmesinde dağıtım anahtarları kullanılmaktadır. ÇalıĢma yapılan örnek iĢletmede dağıtımı yapılacak olan giderler ve bunların ilgili yıldaki toplam tutarları Tablo 13’de gösterilmiĢtir.

Tablo 13 : Dağıtımı Yapılacak Giderler Listesi

Endirekt ĠĢçilik 335.423 TL Endirekt Malzeme 569.200 TL Su Kullanımı 25.609 TL Personel TaĢıma Hizmeti 78.325 TL Güvenlik Hizmeti 64.655 TL Elektrik Kullanımı 199.578 TL Bina Sigorta Maliyeti 29.785 TL Doğalgaz Kullanımı 136.469 TL Bina Amortismanı 75.820 TL DemirbaĢ Amortismanı 32.494 TL TaĢıyıcı Amortismanı 154.832 TL Makine ve Teçhizat Amortismanı 316.088 TL Bakım Onarım 89.808 TL ĠletiĢim Giderleri 7.645 TL Eğitim ve DanıĢmanlık 5.696 TL Ölçümleme Giderleri 5.300 TL ĠĢ ve Donanım Giysileri 9.120 TL Ġkram Giderleri 134.391 TL Temizlik Giderleri 17.879 TL Büro Malzemesi 3.988 TL TOPLAM 2.292.105 TL

3.4.2.3. Gider Yerlerinin Belirlenmesi

ĠĢletmenin ürettiği baca seti, dirsek seti, uzatma seti ve terminal ana mamullerinin her birinin üretimi sırasında ortaya konulan üretim safhaları dikkate alınarak, bu süreçte oluĢan giderlerin dağıtılacağı gider yerlerinin belirlenmesi gerekmektedir. Belirlenen gider yerleri, üretim ile direkt olarak iliĢkili, üretime yardımcı nitelikte ve faaliyet gider yerleridir.

Gider yerleri tek düzen hesap planında; esas üretim gider yerleri, yardımcı üretim gider yerleri, yardımcı hizmet üretim gider yerleri, üretim yerleri yönetimi gider yerleri, araĢtırma ve geliĢtirme gider yerleri, pazarlama, satıĢ ve dağıtım gider yerleri, genel yönetim gider yerleri, yatırım gider yerleri olarak sınıflandırılmıĢtır. ĠĢletmedeki kombi aksesuarlarının üretim safhaları dikkate alınarak gider yerleri aĢağıdaki Ģekilde ortaya konulmuĢtur.

Tablo 14 : Gider Yerleri

ESAS ÜRETĠM GĠDER YERLERĠ

ġekillendirme Gider Yeri Boyama Gider Yeri Montaj Gider Yeri Paketleme Gider Yeri

YARDIMCI HĠZMET ÜRETĠM GĠDER YERLERĠ

Kalite Kontrol Gider Yeri Stoklama Gider Yeri Üretim Planlama Gider Yeri Yemekhane Gider Yeri

FAALĠYET GĠDER YERLERĠ

Pazarlama Gider Yeri Genel Yönetim Gider Yeri

3.4.2.4. Dağıtım Anahtarlarının Belirlenmesi

Giderlerin etkin bir Ģekilde gider yerlerine ve mamullere dağıtılabilmesi en uygun dağıtım anahtarlarının belirlenmesine bağlıdır. En uygun dağıtım anahtarlarının belirlenebilmesi için, üretim süreçleri ayrıntılı Ģekilde incelenmiĢ ve ilgili yöneticilerle görüĢmeler yapılmıĢtır.

Tablo 17’de ortaya konulmuĢtur. Geleneksel maliyetleme yöntemi kullanılmakta olup, bu dağıtım anahtarları oldukça kapsamlı Ģekilde belirlenmiĢ ve uygulanmıĢtır.

Tablo 15 : Dağıtım Anahtarları (Birinci Dağıtım)

Gider Türü Gider Tutarı Dağıtım Anahtarı

Endirekt ĠĢçilik 335.423 TL ÇalıĢan Sayısı Endirekt Malzeme 569.200 TL Üretim Yoğunluğu Su Kullanımı 25.609 TL ÇalıĢan Sayısı Personel TaĢıma Hizmeti 78.325 TL ÇalıĢan Sayısı Güvenlik Hizmeti 64.655 TL EĢit Tutarlı Elektrik Kullanımı 199.578 TL Elektrik Tüketimi Bina Sigorta Maliyeti 29.785 TL Kapladığı Alan Doğalgaz Kullanımı 136.469 TL Kapladığı Alan Bina Amortismanı 75.820 TL Kapladığı Alan DemirbaĢ Amortismanı 32.494 TL EĢit Tutarlı

TaĢıyıcı Amortismanı 154.832 TL Stoklama Gider Yeri Makine ve Teçhizat Amortismanı 316.088 TL Makine Sayısı Bakım Onarım 89.808 TL Makine Sayısı ĠletiĢim Giderleri 7.645 TL EĢit Tutarlı

Eğitim ve DanıĢmanlık 5.696 TL Genel Yönetim Gider Yeri Ölçümleme Giderleri 5.300 TL Üretim Planlama Gider Yeri ĠĢ ve Donanım Giysileri 9.120 TL E.Ü.G.Y. (ÇalıĢan Sayısı) Ġkram Giderleri 134.391 TL Yemekhane G.Y.

Temizlik Giderleri 17.879 TL Kapladığı Alan

Büro Malzemesi 3.988 TL F.G.Y. Ve Y.H.Ü.G.Y. (EĢit Tutarlı) TOPLAM 2.292.105 TL

Tablo 16 : Dağıtım Anahtarları (Ġkinci Dağıtım)

Gider Yeri Tutar Dağıtım Anahtarı

Yemekhane Gider Yeri 163.086 TL ÇalıĢan Sayısı Stoklama Gider Yeri 396.432 TL Üretim Yoğunluğu Kalite Kontrol Gider Yeri 34.069 TL Üretim Yoğunluğu Üretim Planlama Gider Yeri 74.572 TL Üretim Yoğunluğu

Tablo 17 : Birinci ve Ġkinci Dağıtımda Yararlanılan Dağıtım Anahtarları

Dağıtım Anahtarı ^ÇalıĢan _Sayısı

Elektrik Tüketimi (kws) Kapladığı Alan(m2) Makine Sayısı Üretim Yoğunluğu Gider Yeri

ġekillendirme Gider Yeri _{14 121.320} 540 _{15 1.376.067} Boyama Gider Yeri 7 401.272 500 24 670.715 Montaj Gider Yeri 6 30.576 400 17 1.320.668 Paketleme Gider Yeri 15 4.015 150 4 1.500.758 Kalite Kontrol Gider Yeri 2 1.280 60 - - Stoklama Gider Yeri 3 8.640 5.500 - - Üretim Planlama Gider Yeri 5 6.528 130 - - Yemekhane Gider Yeri 2 1.535 70 - - Pazarlama Gider Yeri 3 2.112 100 - - Genel Yönetim Gider Yeri 3 4.992 150 - -

TOPLAM 60 582.270 7.600 60 4.868.208

Üçüncü dağıtımda ise, mamullerin üretimindeki toplam makine saatleri (Ek-1) kullanılmıĢtır. Dağıtım anahtarları belirlenirken doğru ve güvenilir sonuçlar elde edilmesi için gerekli olan ölçütlere yönelmeye dikkat edilmiĢtir.