Maliyet Muhasebesi Sisteminin OluĢturulması

Günümüz rekabet ortamında iĢletmelerin yaĢamına devam edebilmesi kârını artırmasına bağlıdır ve kâr sağlaması da ya gelirini artırmak ya da giderlerini azaltmak suretiyle gerçekleĢecektir. Fakat çoğu zaman geliri artırmak mümkün olmadığı için maliyet kontrolü ön plana çıkmaktadır. ĠĢletmede maliyet kontrolünün sağlanması da iyi bir maliyet muhasebesi sisteminin kurulmasına bağlı olmaktadır.

Maliyet kontrolünün sağlanması için iĢletmenin çalıĢma koĢullarına ve kullandığı teknolojiye uygun bir maliyet sisteminin ortaya konulması oldukça önem arz etmektedir. ĠĢletmelerin değiĢken ya da sabit kaynak kullanımından ötürü meydana gelecek maliyetlere iliĢkin edinilen tecrübe ve beklentileri, kaynaklar konusunda alınan

kararları etkilemekte olduğu ve kaynak tedarik planlarının oluĢturulmasını sağladığı gözlemlenmiĢtir (Anderson, Asdemir ve Tripathy, 2013: 649). Ayrıca yarı değiĢken olarak ifade edilen giderler de, hem sabit hem de değiĢkenlik özelliği taĢıyan giderlerdir. Belirli bir kısmı sabit olan ve faaliyet hacmine göre değiĢmeyen, fakat faaliyet hacmine göre değiĢen kısmı da olan giderlerdir (Can ve Öztürk, 2014: 164). Bu kaynak kullanımının da dikkate alınması gerekmektedir. Bu faktörleri önceden planlayacak bir maliyet sistemi iĢletmenin rekabet üstünlüğü ortaya koymasına katkı sağlayacaktır. Bir iĢletmede maliyet sisteminin ortaya konulması için üç kademeli maliyet alt gruplarının bir araya getirilmesi gerekmektedir. Bu alt sistemler mamullere hangi giderlerin, ne zaman ve nasıl yükleneceği bilgisini ortaya koymaktadır. Maliyet sisteminin oluĢturulması için bir araya getirilmesi gereken maliyetleme yöntemleri aĢağıdaki Ģekildedir (GüngörmüĢ, 2007: 117):

 Maliyetlendirme Ģeklini belirleyen yöntemler

 Maliyetin kapsamını belirleyen yöntemler

 Maliyetin tespit edilme zamanını belirleyen yöntemler

ġekil 3 : Maliyetleme Yöntemlerinin Seçimi

Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Hedef Maliyetleme

Sürekli ĠyileĢtirme Tam Zamanında Üretim Kıyaslama

Mamul YaĢam Seyri Maliyetl.

Maliyetlendirme ġeklini Belirleyen Yöntemler Kapsamına Göre Yöntemler 1- Tam Maliyet 2- DeğiĢken Maliyet 3- Normal Maliyet 4- Asal Maliyet Tespit Edilme Zamanına Göre Yöntemler 1- Fiili Maliyet 2- Standart Maliyet 3- Tahmini Maliyet 1- SipariĢ Maliyet Y. 2- Safha Maliyet Y. 3- Karma Maliyet Y. Maliyetleme Yöntemleri Modern Yöntemler

Maliyetleme yöntemlerinin bileĢenleri seçilirken iĢletmenin çevresi de bu kararları etkilemektedir. Geleneksel iĢletme çevresinden günümüzdeki iĢletme çevresine geçiĢte ortaya çıkan değiĢimler çeĢitli etkenler ve iĢletmenin organizasyon yapısı bakımından Tablo 2’de incelenmiĢtir.

Tablo 2 : Geleneksel ĠĢletme Çevresinden ve Günümüzdeki ĠĢletme Çevresine GeçiĢ

Geleneksel ĠĢletme Çevresi Günümüzdeki ĠĢletme Çevresi

Üretim

Üretim Süreci

Yığın üretim, uzun üretim dönemleri ve süreleri, önemli düzeyde yarı mamul ve mamul stoğu

DüĢük üretim miktarı, kısa üretim zamanları, düĢük stok miktarları, değer katmayan faaliyetlerin ve maliyetlerin azaltılması

Üretim Teknolojisi ^{Montaj hattı otomasyonu,} _{ayrıĢtırılmıĢ teknoloji uygulamaları} ^{Robot, esnek üretim sistemleri,} network'lerle birleĢtirilmiĢ entegre teknoloji uygulamaları

ĠĢçilik Becerisi Ġhtiyacı ^{Makineye bağımlı, düĢük düzeyde} _beceri ^{Bireysel ve takıma bağımlı, yüksek} _{düzeyde beceri} Kalitenin Önemi Normal veya olağan miktarda fire Sıfır hata hedefi

Pazarlama

Mamuller

Göreceli olarak düĢük değiĢiklikler, uzun mamul yaĢam ömürleri, düĢük mamul çeĢidi

Çok sayıda değiĢiklik, kısa mamul yaĢam ömürleri, yüksek mamul çeĢidi Piyasalar GeniĢ ölçüde yerel Küresel

Rekabet Dayanağı Ölçek ekonomileri, standardizasyon ^{Kalite, fonksiyonellik, müĢteri} memnuniyeti

Yönetim

Organizasyonu

Kullanılan Bilginin

Türü ^{Tamamına yakını finansal veri}

Finansal ve faaliyet verileri, iĢletmenin stratejik baĢarı etkenleri Yönetim ve

Organizasyon Yapısı ^{HiyerarĢik, komuta ve kontrol}

Network tabanlı organizasyon biçimleri; takım çalıĢması odaklı, çalıĢan kontrolü yerine çalıĢan katılımı Yönetim BakıĢ Açısı

Kısa döneme önem verme, kısa dönemli performans ölçümü ve değerlendirme, cari hisse değerini sürdürme çabası,

Uzun döneme önem verme, önemli baĢarı etkenlerine ve iĢletme değerini artırmaya odaklanma

Alınan Kararların

Yapısı ^{Kısa ve az da olsa orta vadeli kararlar} almak ve planlamalar yapmak

Uzun vadeli ve stratejik planlara odaklanma

Muhasebe ve Finans

Kullanılan Programlar ^{ĠĢletme bünyesine odaklı, masaüstü} _programlar ^{Network tabanlı programların ve ERP} _{sistemlerinin kullanımı} ÇalıĢma Yapısı ^{Ön muhasebe ve resmi muhasebe} _{iĢlemleri ayrı ayrı kaydedilir.}

Entegrasyon sistemli otomasyon kullanımı, finansal tekniklerin çalıĢtırılması, iç kontrol ve denetim odaklı yaklaĢım

Kaynak : Gürdal, K. (2007), Maliyet Yönetiminde Güncel Yaklaşımlar, Siyasal Kitabevi, 1. Baskı,

ĠĢletme çevresinde yaĢanan değiĢmelerin de maliyetleme yöntemi seçiminde önemli bir etkisi vardır. Geleneksel iĢletme çevresi ile günümüz iĢletme çevresi arasında ortaya çıkan önemli değiĢimler maliyet muhasebesi sisteminin oluĢturulmasını da etkilemektedir. Geleneksel iĢletme çevresinden günümüzdeki iĢletme çevresine geçiĢ süreci üretim, pazarlama, yönetim organizasyonu, muhasebe ve finans faktörlerinin alt bileĢenleri açısından Tablo 2’de değerlendirilmiĢ bulunmaktadır.

Geleneksel iĢletme çevresinde makineye bağımlı ve ürün çeĢitliliği az olan yığın üretim sistemleri, normal seviyedeki fireler, kısa ve orta vadeli planlar ve iĢletme odaklı mali sistemler kullanılmaktadır. Günümüz iĢletme çevresinde ise; yüksek kalite, müĢteri odaklılık, iĢletme değerinin arttırılması, esnek üretimler, ileri teknoloji, küreselleĢme, stratejik maliyet yönetimi, rekabet üstünlüğü sağlama, uzun vadeli planlama, ERP sistemleri gibi faktörler ön plana çıkmaktadır.

Bu süreçte tespit edilmek istenen maliyetin kapsamına, maliyetlemenin yapıldığı zamana ve iĢletmenin üretim Ģekline göre farklı bileĢenler seçilmektedir. Üretilen mamullerin maliyeti belirlenirken geleneksel yöntemlerde sadece üretim giderleri dikkate alınmakta, dönem giderleri ise mamullere yüklenmeden doğrudan gelir tablosuna yansıtılmaktadır. Modern yöntemlerde ise, hem mamullerin maliyeti belirlenirken hem de iĢletmedeki faaliyetlerin performansı ölçülürken dönem giderleri de dikkate alınmaktadır.

Ayrıca yeni bir maliyet sistemi tasarlamanın ilk adımı direkt iĢçilik ve malzeme maliyetleri hakkında doğru veriler toplamaktır. Ardından belirli ürünlerin dolaylı kaynaklar ile ilgili verilerini incelemek gerekmektedir. Üç kural bu süreci yönlendirmelidir (Cooper ve Kaplan, 1988: 98):

 Maliyeti yüksek kaynaklara odaklanmak.

 Tüketimi ürün ve ürün türüne göre önemli ölçüde değiĢen kaynaklara vurgu yapmak ve çeĢitliliği araĢtırmak.

 Talep edilen kaynaklar, doğrudan iĢçilik, iĢlem süresi ve malzemeler gibi geleneksel tahsisat önlemleriyle iliĢkilendirilmeyen kaynaklara odaklanmak.

Dolaylı kaynakların bu verileri incelenerek diğer tüketimlere göre farklılık gösteren kaynaklar için maliyet düĢürme, çeĢitliliği artırma, iliĢkili anahtarların tespiti vb. çözüm yolları araĢtırılmalıdır.