Sosyal girişimciler, eğitimi sağlık, çevre, insan hakları, kalkınma girişimleri vb. alanlarda katma değere sahip yenilikler ortaya çıkararak sosyal dönüşümü sağlayan kişilerdir (Sobhani ve Gasnier, 2012: 1). Ekonomik ve sosyal değer yaratma kavramlarını bir araya getiren bir uygulama olan sosyal girişimcilik, uzun bir miras ve küresel bir yapıya sahiptir. 1980 yılında Bill Drayton tarafından sosyal vizyona sahip girişimcilere fon sağlamak amacıyla kurulan Ashoka (şuanda global güce sahip küresel bir yapıdır), Profesör Muhammed Yunus tarafından 1976’ da yoksulluğu yok etmek ve kadınları güçlendirmek için Bangladeş’ te kurulan Grameen Bankası ve 1968’ de Bill Strickland tarafından sanatı kullanarak toplumsal programlar geliştirmek için Pittsburgh’ da kurulan Manchester Sanatkarlar Derneği, sosyal girişimcilik fenomeninin tarihi modern göstergelerini oluşturmaktadır (Mair ve Marti, 2006: 36).
1833 yılında William L.Garrison tarafından köleliğe karşı yayın yapan ilk gazete kuruluşu olan American Anti-Salavary Society, 1889 yılında sosyal reformcu olarak bilinen Jane Adams tarafından yoksul insanlara yardım etmek amacıyla kurulan Hull House organizasyonları, sosyal girişimciliğin tarihinin ne kadar eskiye dayandığına örnek teşkil etmektedir (Kayalar ve Arslan, 2009: 58).
ABD’ de kadın hakları için mücadele edip anayasa değişikliğine öncülük eden Susan B. Antonhy, Hindistan’ da toprakları olmayan köylülere yaklaşık 3 milyon dönüm toprağın bağışlanmasını sağlayan ve Toprak Bağış Hareketi’ nin kurucusu olan Vinoba Bhave, İngiltere’ de ilk hemşirelik okulunu kuran ve modern hemşireliğin kurucusu olarak tanınan Florence Nightingale, erken çocuk eğitiminin önemini vurgulayarak Montessari yaklaşımını geliştiren Mary Montessori, Ulusal Doğa Parkları sistemini kuran doğasever ve korumacısı John Muir, 2. Dünya Savaşı
113
sonrası Fransa ekonomisini yeniden yapılandırırken Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu’ nu kuran Jean Monnet gibi isimler tarihteki en önemli sosyal girişimciler olarak bilinmektedirler. 7
Ashoka üyesi olan, çevre konusunda faaliyetlerini sürdüren Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi öğretim üyesi Prof.Dr. Mustafa Sarı, Türkiye’deki ilk sosyal girişimcilerden birisidir. Amacı toplumda ekoloji bilincinin oluşmasını sağlayarak doğal kaynakların tüketilmeden, korunarak kullanılması ve bu yolla dünya zenginliklerinin gelecek nesillere devrinin sağlanması olan Doğa Gözcüleri Derneği’ nin kurucusudur (Güler, 2008:147).
Nebahat Akkoç, 1997 yılında Kadın Merkezini kuran diğer bir sosyal girişimcidir. KA-MER, kadınların aile içi şiddet konusunda ihtiyaçların acil cevap verme, kadınların birer vatandaş, eş ve anne olarak haklarının farkındalıklarının artması amacını taşımaktadır. Nasuh Mahruki, Arama Kurtarma Derneği (AKUT)’un kurucusu ve halen yönetim kururlu başkanıdır. AKUT, özellikle 1999 depremi sırasında çok önemli işler yapmıştır ve çalışmaları diğer illerde benzer yönde organizasyonların kurulmasına model olmuştur. Ticari girişimcilikteki birikimlerini sivil inisiyatif geliştirmek için kullanan İbrahim Betil, sosyal girişimci gençler yetiştiren ve bu gençleri hayata hazırlayan Toplum Gönüllüleri Vakfı’nı kurmuştur. Betil, gençlerin yönetimde olduğu bir yapının olması gerektiğini düşünmektedir. Bununla birlikte, gençlerin ebeveynleri yaşındaki bireylerle birlikte çözüm üretmesinin bilgi ve tecrübe alışverişi açısından önemli olduğunu da düşünmektedir. Ercan Tutal, 1997 yılından itibaren gönüllü olarak engellilerin toplumsal yaşama daha eşit katılmalarını hedefleyen projeler uygulamaktadır. Alternatif Kamp adı altında yürüttüğü program “Engelsiz yaşam” sloganı ile engellilere ve farklı ihtiyaç gruplarına alternatif sosyal-kültürel-sportif yaşam alanları açmayı hedeflemektedir. Program sayesinde 500’den fazla değişik engel grubundan kişileri sualtı dünyası ile tanıştırılmıştır. Doğu Anadolu Besiciler Birliği’ni kuran emekli öğretmen Nazmi Ilıcalı, Erzurum çevresinde hem yoksulluk hem de sert kış koşullarından dolayı tarım gelişmemesi durumunu tersine çevirmeye çalışmaktadır. El değmemiş toprakların organik tarım için elverişli bir ortam oluşturduğunu ifade eden Ilıcalı, şuan 3000’den
7
114
fazla çiftçi ile birlikte çalışmaktadır. Ayrıca birlik, hayvancılık konusunda da organik çözümler kullanmayı hedeflemektedir (Denizalp, 2009:24-28).
Özel sektör bağlamında sosyal girişimcilik örneklerine baktığımızda, dünyada modern perakendeciğin temelini oluşturan, ilk mağazasını Fransa’da 1963 yılında açan ve 1996 yılında Sabancı Holding ile iş ortaklığı yapan CarrefourSA , bugün 33 ülkede, yaklaşık 16 bin mağaza ve toplamda 470 binden fazla çalışana sahiptir.8
CarrefourSa, “Temiz Çevre Engelsiz Hayat” projesi ile, çevreye zararlı bitkisel atık yağları geri dönüşüme tabi tutarak, elde edilen gelirden engelli vatandaşların ihtiyaçlarını karşılamayı hedeflemektedir. Şirket bu proje kapsamında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı ve Türkiye Çevre Koruma Vakfı ile iş birliği gerçekleştirmektedir (MediaCat Kurumsal Sosyal Sorumluluk Projeleri, 2013:24).
Merkezi İngiltere’de kayıtlı olan HSBC grubu, dünyanın en büyük bankacılık ve finansal hizmet kuruluşlarından birisidir. HSBC Türkiye, sürdürülebilir bir ekonomi için öncelikle sürdürülebilir bir yaşam ortamının gerekliliğinin bilinciyle, uluslararası platformdaki deneyimlerinin ülkemizde topluma değer katması amacıyla “Geleceğe Gönüllüyüz” adlı sosyal sorumluluk projesini yürütmektedir. Eğitim için daha iyi bir gelecek sunmak amacıyla Anne Çocuk Eğitim Vakfı ile proje kapsamında iş birliği gerçekleştiren HSBC, Diyarbakır ve Mardin’de okul öncesi eğitime erişimi olmayan 4-5 yaş grubu çocukları bilişsel, sosyal ve dilbilgisi açısından okul hayatına hazırlarken, anneleri de çocuk eğitimi ve bakımı konusunda bilinçlendirmektedir. Program, 2013’ten bu yana 810 çocuk ve ailesine ulaşmıştır. HSBC Türkiye’nin WWF-Türkiye ile birlikte gerçekleştirdiği “Su Varsa Gelecek Var” projesi kapsamında hazırladıkları Türkiye’nin Su riskleri Raporu sayesinde ülkemizdeki su kıtlığına ve potansiyel risklere dikkat çekilmesi hedeflenmiştir. Suyun ekonomideki rolünü vurgulaması ve su yönetiminde yeni araçların kullanılmasına katkıda bulunması açısından proje oldukça önemli görülmektedir (MediaCat Kurumsal Sosyal Sorumluluk Projeleri, 2013:42-43).
Dünyanın en büyük yiyecek içecek şirketlerinden olan PepsiCo’nun, Başbakanlık GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı’nın inisiyatifiyle hayata geçen
8
115
“Cheetos Gelişim Merkezleri” projesi kapsamında, Batman, Nusaybin, Gölbaşı, Ömerli, Silvan, Siirt, Suadiye, Hilvan, Kilis ve Kızıltepe olmak üzere 8 ilde 11 gelişim merkezi ile 4-14 yaşları arasındaki çocuklara eğitim, sanat, kültür ve spor faaliyetleri gibi aktif yaşamı destekleyen farklı programlar ve etkinlikler düzenlemektedir. Bugüne kadar toplam 22 bin çocuğun yararlandığı proje, çocukların bilişsel, duygusal, kişisel ve sosyal gelişimlerini desteklerken ailelerin bilinçlendirilmesine de katkıda bulunmaktadır (MediaCat Kurumsal Sosyal Sorumluluk Projeleri, 2013:64).
116
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
AFYONKARAHİSAR’DA FAALİYET GÖSTEREN AİLE
İŞLETMELERİNİN İÇ GİRİŞİMCİLİK FAALİYETLERİNİN SOSYAL GİRİŞİMCİLİK SEVİYELERİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİNİ BELİRLEMEYE
YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA