Bu araştırma, aile işletmelerinde iç girişimcilik faaliyetlerinin sosyal girişimcilik eğilimlerini belirleyeceği temel varsayımına dayanmaktadır. Bu
119
varsayım doğrultusunda gerek yapılan literatür incelemesi gerekse elde edilen ampirik bulgularla aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır.
İç girişimcilik nedir?
İç girişimciliğin temel boyutları nelerdir?
Sosyal girişimcilik nedir?
Sosyal girişimciliğin temel boyutları nelerdir?
Firmaların iç girişimcilik seviyeleri sosyal girişimcilik faaliyetleri üzerinde belirleyici bir etkiye sahip midir?
Sosyal girişimcilik iç girişimciliğin sonucunda mı ortaya çıkmaktadır?
Sosyal girişimcilik, kavram olarak yerleşmiş ve geniş ölçüde kullanılıyor olsa da, üzerinde anlaşma sağlanan bir tanımı yapılmamıştır. Bir görüşe göre, kâr amaçsız örgütlerin gelir getirici faaliyetlerde bulunması olarak tanımlanan sosyal girişimcilik, bir başka görüşe göre kâr amaçsız bir organizasyon kurulmasıdır. Diğer bir tanıma göre ise, kâr amaçlı organizasyonların gerçekleştirdikleri faaliyetlerinde sosyal sorumluluklarını birlikte kullanmalarıdır. Bu çalışma kapsamında, sosyal girişimcilik, kâr amaçlı işletmelerin sosyal sorumluluk bilinciyle gerçekleştirdiği faaliyetler bağlamında değerlendirilmektedir.
Literatürde, iç girişimciliğin, faaliyet halindeki organizasyonları harekete geçirdiği, kârlılık ve ekonomik büyüme bakımından yeniden canlandırdığı ve performanslarını iyileştirdiği ifade edilmektedir. Organizasyonlar içerisinde yaratıcı, yenilikçi ve girişimci ruhla hareket eden iç girişimciler, bir taraftan ticari faaliyetler gerçekleştirirken, diğer taraftan topluma değer katmak için sosyal sorunların çözümünde etkin olabilmektedir. Örneğin, Sabancı Holding bünyesinde faaliyet gösteren güncel ve dinamik bir marka kimliğine sahip olan Aksigorta, yenilikçi ve müşteri odaklı ürünler veya hizmetler yaratmaktadır. Bilgi teknolojilerindeki alt yapısı ve insan kaynakları alanında yatırımlar gerçekleştiren Aksigorta, kârlı kanallar ve ürünlere odaklanarak, sürdürülebilir kârlılığını sürdürmüş, 2013 yılında pazarda kendini farklılaştırmıştır. Aksigorta’nın gerçekleştirdiği iç girişimcilik faaliyetlerinin yanında sosyal girişimsel faaliyetlerde bulunduğu da bilinmektedir. Şirket, sosyal sorumluluk yaklaşımına paralel bir şekilde, Türkiye’deki ilk Yangın ve Deprem simülasyon Merkezini (YADEM) 1996 yılında geliştirmiştir. Risk ve sigorta
120
bilincinin artmasına yönelik çalışan Aksigorta, Arama Kurtarma Derneği (AKUT) ile birlikte “Hayata Devam Türkiye” olarak bilinen bir sosyal girişimcilik projesi geliştirmiştir. Bu proje kapsamında, Felaket Eğitimi konvoyunda 55 il ve 174 ilçe ziyaret edilmiş, 5.4 milyon birey, doğal felaketler ve sigorta bilinci hakkında eğitim almıştır (Sabancı Sosyal Sorumluluk Raporu, 2013: 10-13). Bu bağlamda, iç girişimcilik seviyeleri yüksek olan özel sektör işletmeleri, sosyal sorumluluk bilinciyle daha fazla sosyal girişimci faaliyetler gerçekleştirmektedir. Bunula birlikte, bu çalışmanın teori kısmında GEM 2013 raporuna göre, Türkiye’de girişimcilik potansiyelinin önceki dönemlere göre giderek arttığından ve %32 oranında ortaya çıktığından bahsedilmiştir. Bu raporda dikkat çeken bir diğer konu, eğitimli genç nüfusun girişimciliği bir kariyer olarak gördüğü ve girişimcilik faaliyetlerine katılma oranının %44 olduğudur. Literatürde ifade edildiği gibi, sosyal girişimciliğin, girişimciliğin gelişmesine paralel olarak arttığı konusu düşünüldüğünde, ülkemizde artan girişimcilik oranlarının sosyal girişimcilik faaliyetlerini de yükselteceği söylenebilir. Bu araştırmanın amacı ve araştırma sorularından yola çıkarak uygulama bölümünde test edilmek üzere aşağıdaki hipotezler geliştirilmiştir.
Mevcut organizasyonlarda gerçekleşen girişimcilik, diğer bir ifadeyle iç girişimcilik seviyesi arttıkça, bu organizasyonların gerçekleştireceği sosyal girişimcilik faaliyetlerinin de artacağı, çalışmanın literatür incelemesinde örneklerle desteklenerek açıklanmıştır. Bu bağlamda, çalışmamın temel hipotezi şudur:
H1: Aile işletmelerinde iç girişimcilik faaliyetleri sosyal girişimcilik eğilimleri üzerinde belirleyici bir etkiye sahiptir.
Aile işletmelerinde genel olarak iç girişimcilik seviyesinin sosyal girişimcilik faaliyetlerini de olumlu etkilediğinden literatür incelemesinde bahsedilmiştir. Araştırmamda, genel olarak aile işletmelerinin iç girişimcilik seviyesiyle birlikte iç girişimcilik boyutlarının (yenilikçilik, risk alma ve proaktiflik) her birinin sosyal girişimcilik faaliyetlerini etkileyeceği düşüncesine paralel olarak geliştirilen H2, H3 ve H4 hipotezleri şunlardır:
H2: Aile işletmelerinde yenilikçilik faaliyetleri ile sosyal girişimcilik eğilimleri arasında pozitif bir ilişki vardır.
121
H3: Aile işletmelerinde iç girişimciliğin risk alma boyutu ile sosyal girişimcilik eğilimleri arasında pozitif bir ilişki vardır.
H4: Aile işletmelerinde proaktiflik davranma ile sosyal girişimcilik eğilimleri arasında pozitif bir ilişki vardır.
Literatür incelemesinde daha uzun süredir faaliyet gösteren işletmelerde karmaşık süreçlerin arttığı, katı hiyerarşi ve yavaş bürokrasinin işletmeleri yavaş yavaş tükettiği ifade edilmişti. Girişimsel faaliyetlerini yeniden keşfetmek ve canlandırmak isteyen bu işletmelerin daha fazla iç girişimcilik faaliyetleri gerçekleştirdiği düşünülmektedir. Bu bağlamda, çalışmamın 5.hipotezi şudur:
H5: Aile işletmelerinde iç girişimcilik seviyesi işletmelerin faaliyet yılına göre farklılık göstermektedir.
Yine literatür incelemesinde, özellikle büyük ölçekli işletmelerin girişimsel faaliyetlerinde gerileme olduğundan ve bu işletmelerin eskiden sahip olduğu canlılık, yenilik ve risk almayı tekrar istediğinden ifade edilmişti. Bu işletmelerin gerçekleştirecekleri yenilikçi faaliyetleri kapsayan iç girişimciliğin büyük işletmelere eski canlılığını yeniden kazandıracağı düşünülmektedir. Bu bağlamda, çalışmamın 6.hipotezi şudur:
H6: Aile işletmelerinde iç girişimcilik seviyesi işletmelerin büyüklüklerine göre farklılık göstermektedir.
İç girişimcilik faaliyetlerinin, imalat veya hizmet işletmelerinde farklı sonuçlar göstereceği düşünülmektedir. Bu bağlamda çalışmamın 7.hipotezi şudur: H7: Aile işletmelerinde iç girişimcilik seviyesi işletmelerin bulundukları sektöre göre farklılık göstermektedir.
Yeni kuşaklara devredilen aile işletmelerinde, genç girişimciler tarafından daha fazla girişimsel faaliyetlerde bulunulacağı düşünülmektedir. Bu bağlamda çalışmamın 8.hipotezimiz şudur:
H8: Aile işletmelerinde iç girişimcilik seviyesi işletmelerin kaçıncı nesil tarafından yönetildiğine göre farklılık göstermektedir.
122
Uzun süredir faaliyet gösteren aile işletmelerinde ticari kârı arttıran ve işletmeleri canlı tutan yenilikçi iç girişimcilik faaliyetlerinin yanında toplumsal sorunlara çözüm getirebilecek sosyal girişimcilik faaliyetlerini de gerçekleştirildiği düşünülmektedir. Bu bağlamda çalışmamın 9.hipotezi şudur:
H9: Aile işletmelerinde sosyal girişimcilik seviyesi işletmelerin faaliyet yılına göre farklılık göstermektedir.
Literatür incelemesinde, büyük ölçekli aile işletmelerinde sosyal sorumluluk bilinciyle daha fazla sosyal girişimcilik faaliyetleri gerçekleştirdikleri ifade edilmişti. Bu bağlamda, çalışmamın 10.hipotezi şudur:
H10: Aile işletmelerinde sosyal girişimcilik seviyesi işletmelerin büyüklüklerine göre farklılık göstermektedir.
Sosyal girişimcilik faaliyetlerinin aile işletmelerinin imalat ya da hizmet işletmesi olmasına göre farklı sonuçlarda ortaya çıkacağı düşünülmektedir. Bu bağlamda çalışmamın 11.hipotezi şudur:
H11: Aile işletmelerinde sosyal girişimcilik seviyesi işletmelerin bulundukları sektöre göre farklılık göstermektedir.
Sosyal girişimcilik son 20 yılda gelişen bir olgu olması dolayısıyla, kurucu nesildeki yöneticilerin sosyal girişimcilik kavramını bilmediklerini söylemek mümkündür. Diğer kuşaklara aktarılan aile işletmelerindeki genç yöneticilerin daha fazla sosyal sorumluluk bilinci ile sosyal girişimcilik faaliyetleri gerçekleştirdiklerini ifade edebiliriz. Bu bağlamda çalışmamın son hipotezi şudur:
H12: Aile işletmelerinde sosyal girişimcilik seviyesi işletmelerin kaçıncı nesil tarafından yönetildiğine farklılık göstermektedir.