SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU BAKIMINDAN

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu; sosyal sigorta- lar ile genel sağlık sigortasından yararlanacak kişileri, işverenleri, sağlık hizmeti su- nucularını, bu Kanunun uygulanması bakımından gerçek kişiler ile her türlü kamu ve özel hukuk tüzel kişilerini ve tüzel kişiliği olmayan diğer kurum ve kuruluşları kap- samına almıştır (m.2).

5510 sayılı Kanunun tanımlar başlıklı m.3/21’de, “Kamu idareleri: 10/12/2003 tarihli ve 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanununun 3 üncü maddesi- nin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen kamu idareleri ve kamu iktisadi teşeb- büsleri ile bunların bağlı idare, ortaklık, müessese ve işletmeleri ve yukarıda belirti- lenlerin ödenmiş sermayesinin % 50’sinden fazlasına sahip oldukları ortaklık ve iş- letmelerden Türk Ticaret Kanununa tabi olmayanlarla özel kanunlarına göre personel çalıştıran diğer kamu kurumlarını,” ifade eder biçiminde tanımlanmıştır.

Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği 233

m.5’de de, “Kurum, Kanun veya bu Yönetmelik gereği verilecek her türlü belge veya bilginin e-sigorta ortamında gönde- rilmesi hususunda gerçek kişiler ile her türlü kamu ve özel hukuk tüzel kişilerini ve tüzel kişiliği olmayan diğer kurum ve kuruluşları zorunlu tutmaya veya zorunluluk esasını kaldırmaya yetkilidir” ifadesi ile her türlü kamu tüzel kişilerini ve tüzel kişi- liği olmayan diğer kurum ve kuruluşlarına atıfta bulunmuştur.

Kamu kurumlarında istihdam edilen ve 5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanununa 234

tabi olan kamu çalışanları, 5510 sayılı Kanunun m.4/1- (c) bendi kapsamında değerlendirilmektedir. Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunun m.4/1-(c) bendi kapsamında sigortalı çalıştırılan işyerlerine, saymanlık ve kurum numarası vermektedir. Saymanlık ve kurum numarası oniki haneli olup altı hane saymanlık numarası ve altı hane de kurum numarasından oluşmaktadır. Kurum nu- marası sigortalıyı çalıştıran kamu kurumunu ifade etmek üzere verilmektedir (Yön. m.28/2-a).

233 _{RG.12/05/2010/27579.}

5510 sayılı Kanunun m.4/1-(a) bendi kapsamında bir iş sözleşmesine dayana- rak kamu sektöründe sürekli işyerlerinde sigortalı çalıştırılması halinde, Kurum tara- fından kamu kurumlarına, “1” nolu mahiyet kodu, kamu sektöründe geçici kamu işyerleri için ise, “3” nolu mahiyet kodu verilerek tescil edilmektedir. Mahiyet kodla- rıyapılan işin özel veya kamu sektörüne ait daimi veya geçici olduğunu belirtmeye yönelik ve tek hane rakamdan ibaret olan kodlardır (Yön. m.28/1-a).

Sosyal güvenlik mevzuatı açısından kamu çalışanlarının 01.10.2008 tarihi iti- bariyle 5510 sayılı Kanun kapsamına alınması ve ardından (m.4/1-c), 6331 sayılı Kanunun kamu çalışanlarını kapsamına dâhil etmesiyle birlikte sosyal güvenlik hu- kuku bakımından kamu işyeri kavramı önem kazanmıştır.

III. İDARE HUKUKU BAKIMINDAN

Kamu işvereni tarafından mal ve kamu hizmeti üretmek amacıyla maddi olan ve olmayan unsurlar ile çalışanların birlikte örgütlendiği birime kamu işyeri denir. Kamu işyeri; kamu çalışanlarının mal veya kamu hizmeti üretmek amacıyla topluluk olarak bir arada bulunduğu birim olarak kabul edilebilir. Başka bir deyişle, kamu işyerindeki teknik amacın gerçekleştirildiği, mal ve kamu hizmeti üretiminin yapıldı- ğı ve dolayısıyla çalışanların statü hukukundan kaynaklanan taahhütlerini yerine ge- tirdiği yerlerdir. Kamu işyerlerinin eklentisi olarak kabul edeceğimiz yerler, mal ya da hizmet üretimiyle doğrudan ilgisi olmasa bile asıl işyeri ile dolaylı bağlantısı olan alanları oluşturur. Nitekim garaj, otopark, kreş, yemekhane, eğitim ve sosyal tesisler, spor salonu gibi yerler kamu işyerinin eklentisi olan ve kamu işyeri kapsamında de- ğerlendirilmesi gereken mekânlardır.

Kamu işyerlerinin tüzel kişiliğinin olup olmamasının da işyeri bakımından bir önemi bulunmamaktadır. Kamu işyeri kavramı genel olarak mal ve kamu hizmeti üretilen yerleri ifade eder. Kamu işyerleri hizmetin düzenli, hızlı, etkili, verimli ve ekonomik bir şekilde yürütülmesini sağlayan uzmanlaşmış birimlerdir235

. Bilinen

235 _{YILMAZ, s.224.}

anlamda kamu kurumları öğretide tüzelkişiliğe sahip kamu hizmetleri ya da kişisel- leştirilmiş kamu hizmetleri olarak tanımlanmıştır 236

.

İşyerinin kamu veya özel sektöre ait olması ya da işin kapalı veya açık bir yer- de yapılmasının da bir önemi yoktur 237

. Kamuya ait işyerlerindeki çalışma şartların- da ve çalışma ortamında sağlık ve güvenlik tedbirlerinin alınması, orada görev yapan kamu çalışanları açısından önem taşımaktadır. Bu anlamda kamu işyerleri önemli alanlardır. Yeter ki mal ve hizmet üretmek amacıyla kamu çalışanları kamu işyerle- rinde istihdam edilmiş olsun. Kamu işyerlerinde istihdam edilen kamu çalışanlarının sayısı da bu bakımdan önemli değildir.

Kamu işyerlerinde kamu çalışanları tarafından faaliyet konuları bakımından idari, sosyal, ekonomik, bilimsel, teknik ve kültürel alanlarda faaliyetler yürütülmek- tedir238.

Bu bakımdan bakanlık merkezinde bulunan ve idare hukukunda ana ve yar- dımcı hizmet birimleri ile denetim ve danışma birimi olarak nitelendirilen genel mü- dürlük ve daire başkanlıkları kamu hizmetinin yürütüldüğü kamu işyerleridir. Üni- versite bünyesindeki daire başkanlıkları, fakülteler, yüksekokullar ve enstitüler eği- tim öğretim hizmetlerinin sunulduğu kamu işyerleridir.

Kamuya ait bir sosyal tesiste çalışan aşçının, garsonun, karayolları, devlet su işleri veya il özel idaresine ait bir atölyede çalışan mühendis, tekniker veya teknisye- nin, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ya da Ulaştırma ve Denizcilik Bakanlığı- nın arşivinde görev yapan kamu çalışanının hizmetini sunduğu yerler kamu işyerleri- dir. Kamu kurumu niteliğindeki hastane, okul, huzurevi ya da öğrenci yurtlarında görev yapan kamu çalışanları açısından işyerleri de bu mekânlardır. Bununla birlikte kamu kurumları tarafından kiralanan araçları kamu çalışanı kullanıyorsa bu araçlar da işyerinden sayılır.

Bununla birlikte 233 sayılı KHK hükümlerine göre kurulan, ticaret, sanayi, bankacılık, madencilik ve tarım gibi ekonomik alanlarda faaliyet gösteren, kamu

236 _{GİRİTLİ/BİLGEN/AKGÜNER/BERK, s.455.} 237 _{SÜZEK, s.182.}

çalışanının istihdam edildiği, mal ve kamu hizmetinin üretildiği, sermayesi kamu kaynaklı olan, kamu gücünün kullanıldığı, vesayet denetimine tabi işyerleri kamu işyeridir. Nitekim Çay İşletmeleri (ÇAY-KUR) Genel Müdürlüğü (Çay Fabrikaları), Et ve Süt Kurumu Genel Müdürlüğü (Et Kombinaları), Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü (Bor İşletmeleri), Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü (Lokomotif ve Vagon Fabrikaları) MKEK (Silah Fabrikası) kamu işyerlerine örnek gösterilebilir.

Ancak, CENTEL’e göre, memurlar ve diğer kamu görevlilerinin istihdam edil- dikleri resmi daireler iş hukuku anlamında birer kamu işyeri olarak kabul edilme- mektedir 239.

239 _{CENTEL, İSGK Uygulama Alanı s.81.}

İKİNCİ BÖLÜM

KAMU İŞVERENİNİN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNE İLİŞİKİN