İşverenler, çalışan sayısı ve tehlike sınıfına bakılmaksızın işyerlerinde (kamu- özel), iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak ve alınan önlemlere uyulup uyulmadığını denetlemekle yükümlüdür 243
.
İşverenin iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini alma yükümlülüğü işçiyi koruma borcu kapsamında genel itibariyle 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunda düzenlenmiş olmakla birlikte, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun yürürlüğü ile birlik- te bu yükümlülükler daha somut hale getirilmiştir. Ayrıca iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin hükümler emredici nitelikte olup, kamu hukukuna ilişkin düzenlemelerdir244
. Başka bir anlatımla, işyerinde iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini alma yükümlülüğü- nün hukuki dayanakları hem özel hukuk, hem de kamu hukuku kaynaklıdır. İşyerle- rinde iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınması zorunluluğu, iş sözleşmesinin içe- riğinde bulunan işçiyi gözetme borcunun bir parçasıdır. Özel hukuka dayanan bu yükümlülük, kamu hukuku kuralları ile güçlendirilmiştir 245
.
Bu kapsamda iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin müstakil bir kanun çıkarılarak yürürlüğe konulmuştur. Bu Kanunun getirdiği en büyük yenilik, kamu ve özel sektö- re ait bütün işlere ve işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine uygulanacak olmasıdır. Bunun anlamı artık kamu çalışanları (memurlar ve diğer ka- mu görevlileri) da iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili sağlanan haklardan yararlanabile- ceklerdir. Bir başka anlatımla kamu kurumlarında işçi statüsü dışında görev yapan kamu çalışanlarının çalışma ortamında ve çalışma şartlarında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili tüm önlemlerin kamu işvereni tarafından alınması ve gerekli denetimin ya- pılması gerekmektedir.
İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, işvereni, iş sağlığı ve güvenliği açısından her türlü tedbiri almakla ve alınan tedbirlere uyulup uyulmadığını denetlemekle yükümlü kılmıştır (m.4/1.b). Gerçekten işveren büyük harcamalar yaparak her türlü önlemi
243 KILKIŞ, İlknur, İş Sağlığı ve Güvenliği, Bursa 2014, s.84. 244 ÇELİK/CANİKLİOĞLU/CANBOLAT, s.213, 214.
almış olsa bile çalışanlar bunlara uymadıkları takdirde, alınan önlemlerin hiçbir önemi kalmayacaktır. İşverenin gerekli denetimi yapması ve önlemlere uymayanlar için iş sözleşmesinin derhal feshi dâhil olmak üzere bir takım yaptırımlar uygulaması gerekir 246. Bununla birlikte işverenlerin koruyucu önemleri alması yeterli değildir. Alınan önlemlerin amacına ulaşması için işçinin seçiminin özenle yapılması, işin iyi organize edilmesi ve işçiye tehlikelere karşı koruyucu emir ve talimatları içeren sözlü yazılı, sesli ve görüntülü ikazlara uyulup uyulmadığının devamlı olarak denetlenmesi de gerekir 247. İşverenler bu görevi işveren vekili ile de yerine getirebilirler. Her türlü koruma tedbirlerinin alınmasına rağmen işçi kendi kusuru ile kazaya uğrarsa, bu du- rumda işverenin sorumluluğundan bahsedilemeyecektir 248
.
6331 sayılı Kanun, işverenin her türlü önlemi alma ve gerekli araç ve gereçleri sağlamakla yükümlü olduğunu belirtmiş olmakla birlikte, alınacak önlemler açısın- dan bir sınır getirmemiştir. Dolayısıyla, işveren sadece iş sağlığı ve güvenliğini sağ- lamakla yükümlülüğünü yerine getirmiş olmayacaktır. İşveren, düzenlemelerde sayı- lanlar dışında bilimsel ve teknolojik gelişmelerin gerekli kıldığı başkaca önlemler varsa, bunları da almakla yükümlüdür. İşverenin ileri süreceği hiçbir gerekçe eko- nomik durumunun ve deneyiminin yetersizliği, gelişmeler konusundaki bilgisizlik, onu sorumluluktan kurtarmayacaktır 249.
Doktrinde aynı yönde bir başka görüş, Kanundaki “önlem alma” hükmünden bu konuda bir sınırlama bulunmadığı, işverenin iş sağlığı ve güvenliği hususunda maddi yönden gerekli her türlü tedbiri alsa ve bu tedbirlerin uygulanıp uygulanmadı- ğını denetlese bile kusursuz sorumluluktan kurtulamayacağı yönündedir250
. Başka bir
246 SÜMER, s.161; SÜZEK, s.869.
247 AKTAY/ARICI/SENYEN KAPLAN, s.126; EYRENCİ/TAŞKENT/ULUCAN, s.287. 248
AKTAY/ARICI/SENYEN KAPLAN, s.127; SÜZEK, s.869.
249 SÜMER, s.160; Yargıtay’ göre de, “…işçilerin beden ve ruh sağlığının korunmasında önemli olan
yön, iş güvenliği tedbirlerinin alınmasının hakkaniyet ölçüleri içinde işverenlerden istenip istene- meyeceği değil, aklın, ilmin, fen ve tekniğin, tedbirlerin alınmasını gerekli görüp görmediği husus- larıdır. Bu itibarla işverenler, mevzuatın kendisine yüklediği tedbirleri, işçilerin tecrübeli oluşu ve- ya dikkatli çalıştığı takdirde gerekmeyeceği gibi düşünceler ile almaktan çekinemeyeceklerdir. Ça- lışma hayatında süre gelen kötü alışkanlık ve geleneklerin varlığı da, işverenlerin önlem alma öde- vini etkilemez. İşverenler, çalıştırdığı sigortalıların bedeni ve ruh bütünlüğünü korumak için yarar- lı her önlemi, amaca uygun biçimde almak, uygulamak ve uygulatmakla yükümlüdürler”. Y.21HD, 13.11.2014 T, E.2014/22264, 2014/23786 K. http://legalbank.net/belge/y-21-hd-erişim tarihi:30.06.2015.
deyişle işverenin her türlü önlem alma yükümlüğü hem İSGK m.4/1-a’da hem de TBK m.417/2’de paralel bir biçimde düzenlenerek alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin sınırlı sayıda olmadığını göstermektedir 251
. Bu nedenle, mevzuatta öngörülmemiş olsa dahi işveren, bilimsel ve teknolojik gelişmelerin ge- rekli kıldığı tüm önlemleri almak zorundadır 252
.
ÖZDEMİR, işverenin genel yükümlülüklerini, “önlem alma yükümlülüğü”, “önlemlerin işlerliğini denetleme yükümlülüğü”, “önlemleri yeniliklere uyarlama yükümlülüğü” şeklinde üç ana başlık altında toplayarak; işverenlerce, öncelikle her türlü önlemin alınması daha sonra bunların işlerliğinin denetlenmesi ve uygunsuzluk varsa düzeltilmesi ve yeni gelişmelere göre de revize edilmesi gerektiğini ifade et- mektedir253.
KILKIŞ’a göre de, işverenlerin iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin almasının yeterli olmadığını, aynı zamanda işyerlerinde alınan önlemlerin uygulanıp uygulan- madığının denetlenmesi ve uygunsuzlukların giderilmesi gerektiğini, nitekim uygu- lamada bazı işyerlerinde işverenlerin koruyucu malzemeleri vermelerine rağmen çalışanların bunları kullanmadıkları ancak işverenlerin her bir çalışanın başına bir denetçi görevlendirilmesinin beklenmemesi gerektiğini, bununla birlikte işyerlerinde farklı zamanlarda ve farklı birimlerde saha denetimi yapılarak alınan önlemlere uyu- lup uyulmadığı ve verilen koruyucu malzemelerinin kullanılıp kullanmadığının kont- rol edilmesi gerektiğini ifade etmektedir254.