Sosyal Örgütlenme ve Sivil Toplum Kuruluşları

Toplumlarda her şeyi devletten beklemek despot bir anlayış ve katılımcılığı olumsuz etkileyen bir yaklaşımdır. Vatandaşlar kendi aralarında işbirliği yaparak bir takım aktivitelerle sosyal sorumluluk bilinci ile devletin yükünü hafifletmeleri gerekir. Osmanlı toplumunda vakıf ve sivil hareketler önemli yer tutmakta iken Türk toplumunda bu ivme bir türlü yakalanamamıştır. Sivil toplum faaliyetlerini güçlendirmek, desteklemek ve bu doğrultuda toplumu örgütlemek gerekir.

127

Sivil hareketler insanların tek başına yapamadıklarını el birliğiyle yapma çabasıdır. Yani birliktelik, gönüllülük, dayanışma, üretme, ortak çalışma kültürü ve kardeşliği temsil eder. Meslek odaları, sendikalar, vakıflar, hemşehri dernekleri, hayvanları koruma, çevre, engelli dernekleri, sağlık, eğitim ve toplum yararına çalışmalar yapan dernekler sivil toplum kuruluşlarını oluştururlar.

Batı bloklu ülkeler ve gelişmiş demokrasilerde sivil toplum faaliyetlerinin çok yaygın olduğu ve vatandaşların bu alanda çok duyarlı olduğu bilinmektedir. Bir bireyin birden fazla dernek ve gönüllü kuruluşa üye olmakta ve sayısal olarak az, potansiyel olarak fazlaca faaliyetlerde bulunmaktalar ve devlet tarafından da çok ciddiye alınmaktadırlar. Osmanlı ve İslam geleneğinin yansıması olan vakıf ve dernek kültürü Türk toplumunda istendiği yere gelememiştir. Osmanlıyı kalkındıran, devletin yükünü hafifleten vakıflar idi.

Böyle bir teşebbüs elini taşın altına koyma, sorunları sahiplenme, kalkınmaya katkı verme, sosyal aktivitede bulunma ve aktif vatandaşlık anlamına gelir.

Bir ülke de demokrasinin ve ekonominin gelişmesinde aktif vatandaşlık anlayışı çok önemlidir. Aynı zamanda sivil toplum, demokratik bir toplum oluşturulmasında, devlet-toplum, birey ilişkilerinin demokratik bir şekilde düzenlenmesinde önemli bir yer tutar.

STK’ların yaygın olduğu toplumlarda problemlerin çözümlerinin daha kolay olduğu, kurum ve kuruluşlar arasındaki ilişkilerin daha güçlü olduğu ve sosyal ilişkilerin daha medeni bir şekilde yürüdüğü/yürütüldüğü bir gerçektir.

Sivil toplumun çalışmalarında gönüllülük, her şeyi devletten beklememe, özerklik, aktif vatandaşlık ve kendine yetebilirlik önemli bir yer kaplamaktadır.

Ayrıca uygarlık, hoşgörü, barış, insan hakları gibi kavramlar sivil toplumla birlikte anılan kavramlar haline gelmiştir (Yeğen vd., 2012).

Türkiye’de farklı alanlarda 109689 dernek ve 2514 sendika aktif olarak faaliyet göstermektedir. Bu rakamlara meslek odaları ve kooperatifler de eklendiğinde sayı 150.000’iaşmaktadır¹. Türkiye’de nüfusa oranla STK üyeliği sayısı oldukça düşüktür. Ülke genelinde ortalama her 717 kişiye 1 STK düşmektedir (2015 sonu Türkiye Nüfusu 78.741.053). Bu rakam 2008 yılında 780 kişi idi (TÜİK ve Dernekler Dairesi Başkanlığı, 2008). STK üyeliği sayısı her geçen gün artmakla birlikte istenilen seviyeye gelmesi uzun zaman alacak gibi gözükmektedir. Çünkü STK üyeliği sayısı demokratik ve gelişmiş ülkelere göre oldukça düşüktür. 2016 yılı Mayıs ayı DERBİS verilerine göre; Türkiye’de 1 https://www.dernekler.gov.tr/tr/Anasayfalinkler/derneksayilari.aspx

dernek sayısı 109689 ve dernek üyesi olan vatandaş sayısı 10.771.861’dir.

Bunların 8.598.975’i erkek ve 2.172.886’si kadındır. Ülkede dernek üyeliği olmayanlar, %85,95’dir. Üye olanlar ise 14, 05’dir. Üye olanların %11,22’si erkek, %2,83’ü kadındır. Derneklere üyelik konusundaki gelişmeleri yıllara göre gözlemlediğimizde; Türkiye’de 2004 yılında 5.282.029 kişi, 2015’de 7.293.719 kişi, 201’de 9.402.908 kişi iken bu sayı 2015 yılı sonunda 10.984.658 kişiye ulaşmıştır. 2016 yılı Mayıs ayı itibariye bu sayıda küçük bir düşüş (10.771.861) yaşanmaktadır. 2004 yılına oranla ülkede yüzde yüzden fazla bir artış olduğu görülmektedir (Kaynak, DERBİS, 4 Haziran 2016).

Türkiye’deki sivil örgütlenmenin Malatya ilimizde yansımasına bakıldığında DERBİS kayıtlarına göre 2016 yılı mayıs ayı itibariyle Malatya’da 1045 dernek ve 24 sendika bulunmaktadır. Sendikaların 6 tanesi işçi sendikası, 18 tanesi kamu görevlileri sendikasıdır. Dernek sayısı 2000 yılında 647 iken, bu sayıda 15 yılda %62 artış olmuştur. Bu artış hızı Türkiye ortalamasının (yüzde yüzden fazla) çok altındadır. 2015 yılı sonu TÜİK verilerine göre Malatya’nın nüfusu 769.544 kişidir. Derne k üye sayısı 46.544’dür. Malatya’da 736 kişiye bir dernek düşmektedir. Bu oran Türkiye ortalamasından üzerindedir. Malatya’da dernek üyeliği olanların %88,57’si erkek, %11.15’i kadın ve %0,29’u tüzel kişiliğe sahiptir. Elâzığ’da kadınların dernek üyelikleri Malatya’dan çoktur.

Malatya’da aktif olmayan dernekleri de dikkate aldığımızda 4 Haziran 2016 tarihi itibariyle 1022 dernek ve 53198 derneklere kayıtlı üye bulunmaktadır.

Her ilde dernekler faaliyet alanına göre sayısal ve nevi olarak değişmektedir.

Malatya’daki derneklerin faaliyet alanları şöyle bir dağılım göstermektedir.

Derneklerin; dörtte biri mesleki ve dayanışma derneği, %22,2’si spor ve sporla ilgili dernekler, %16,7’si dini hizmetlerin gerçekleştirilmesine yönelik faaliyet gösteren dernek, %9’u eğitim araştırma derneği, %6,7’si insani yardım derneği,

%6,1’i kültür, sanat ve turizm derneği, %2,3’ü toplumsal değerleri yaşatma dernekleri, %1,9’u engelli dernekleridir. Bunların yanında sayısal olarak azda olsa nitelik olarak dikkate değer olan 17 hak ve savunuculuk derneği, 15 imar, şehircilik ve kalkınma derneği, 15 sağlık alanında faaliyet gösteren dernek, 13 tane çevre doğal hayat hayvanları koruma derneği, 11 tane düşünce temelli dernek, gıda tarım ve hayvancılık alanında faaliyet gösteren dernekler, kamu kurumları ve personeli destekleyen dernekler, yaşlı ve çocuklara yönelik dernekler, uluslararası teşekküller ve işbirliği, şehit yakını ve gazi dernekleri derneklerdir.

129

Tablo 91: Malatya’da Faaliyet Gösteren Derneklerin Alansal Dağılımı

Derneğin Faaliyet Alanı Dernek

Sayısı Yüzde Mesleki ve Dayanışma Derneği 265 25,4

Spor ve Sporla İlgili Dernekler 232 22,2 Dini Hizmetlerin Gerçekleştirilmesine Yönelik Faaliyet Gösteren Dernek 175 16,7 Eğitim Araştırma Derneği 94 9

İnsani Yardım Derneği 70 6,7 Kültür, Sanat ve Turizm Derneği 64 6,1 Toplumsal Değerleri Yaşatma Dernekleri 23 2,3 Engelli Derneği 20 1,9 Hak ve Savunuculuk Derneği 17 1,6 Sağlık Alanında Faaliyet Gösteren Dernek, 15 1,4 İmar Şehircilik ve Kalkındırma Dernekleri 15 1,4 Çevre Doğal Hayat Hayvanları Koruma Derneği 13 1,2 Düşünce Temelli Dernek 11 1 Bireysel Öğreti ve Toplumsal Gelişim Derneği, 9 0,9 Gıda Tarım ve Hayvancılık Alanında Faaliyet Gösteren Dernekler 9 0,9 Kamu Kurumları ve Personeli Destekleyen Dernekler 4 0,4 Yaşlı ve Çocuklara Yönelik Dernekler 4 0,4 Uluslararası Teşekküller ve İşbirliği 3 0,3 Şehit Yakını ve Gazi Dernekleri 2 0,2 1045 100 Kaynak: DERBİS sistemi, Haziran 2016

Bu ilimizde derneklerin yanında sivil toplum kuruluşlarını temsil eden İşçi ve İşveren Sendikaları ile Kamu Görevlileri Sendikalarının temsilcilikleri de faaliyet yürütmektedirler. İlin nüfus ve faaliyet alanlarına bakıldığında bu sayıların yetersiz olduğunu söylemek mümkündür.

130

3.5.1. Dernekler ve Vakıflar: Faaliyetleri ve Bunlara Üyelik Durumu

Yukarıdaki resmi verilerin yanında araştırma kapsamında çalışma yapılan vatandaşların her hangi bir derneğe üyelik durumlarını tespit etmek üzere

“Herhangi bir derneğe üye misiniz?” şeklinde sorulan soruya katılımcıların

%88,4’ünün her hangi bir derneğe üye olmadıkları görülmüştür. Sadece

%11,6’sı bir derneğe üye olduklarını söylemektedirler. 4 Haziran 2016 tarihi itibariyle Malatya’da 1045 dernek ve bu derneklere 46.544 kayıtlı üye bulunmaktadır. Bu rakamlara göre Malatya nüfusunun %6’sı her hangi bir derneğe üyedir. Araştırmaya katılan vatandaşlarda dernek üyeliği oran genelden biraz daha fazla çıkmıştır.

Grafik 28: Dernek Üyeliği Grafik 28: Dernek ÜyeliÂi

Vakflar, sivil toplum kuruluólar kapsamnda akla gelen yasal örgütlerden bir tanesidir. Vakf üyesi olma durumuyla ilgili vatandaólara yöneltilen soruya istinaden vatandaólarn %8,6’s herhangi bir vakfa üye olduÂunu belirtmiólerdir. Meslekler, ortak ilgi alanlar, sosyal yardmlar veya farkl amaçlar doÂrultusunda faaliyet gösteren bu sivil toplum kuruluólar Türkiye’nin toplumsal yaps ve vatandaólarn ilgileri itibariyle henüz oluómamó bir kültür olarak karómza çkmaktadr.

Grafik 29: Vakf ÜyeliÂi

DiÂer illerde olduÂu gibi Malatya’da da sivil toplum kuruluólarna üyelik alókanlÂ

ve duyarllÂ oldukça azdr. Ülke ortalamasnn da altndadr. Türkiye’de dernek üyeliÂi oran %14 seviyesindedir.

Vakıflar, sivil toplum kuruluşları kapsamında akla gelen yasal örgütlerden bir tanesidir. Vakıf üyesi olma durumuyla ilgili vatandaşlara yöneltilen soruya istinaden vatandaşların %8,6’sı herhangi bir vakfa üye olduğunu belirtmişlerdir. Meslekler, ortak ilgi alanları, sosyal yardımlar veya farklı amaçlar doğrultusunda faaliyet gösteren bu sivil toplum kuruluşları Türkiye’nin toplumsal yapısı ve vatandaşların ilgileri itibariyle henüz oluşmamış bir kültür olarak karşımıza çıkmaktadır.

131