Kırsal ve Kentsel Nüfus Kentleşme Oranı

Günümüz dünyası hızlı bir kentleşme eğilimi içindedir. Artık dünya nüfusunun yarıdan fazlası, ülkemiz nüfusunun ise %75’inden fazlası kentlerde yaşamaktadır. Dolayısıyla sürdürülebilir kentleşme, kentlilik, kent mimarisi, kent sosyolojisi, kent yönetimi, kent kimliği vb. konularda sürekli bir üretim, geliştirme, iyileştirme çabası içinde olmak önem arz etmektedir.

Kentleşme, temel olarak insanların kentle bütünleşmesini ifade etmektedir.

Kentlileşme, kentleşme akımının sonunda toplumsal değişmenin insanların davranışlarında ve ilişkilerinde, değer yargılarında, maddi ve manevi yaşam biçimlerinde değişiklikler ortaya çıkarması süreci olarak tanımlanmaktadır.

Nüfusun köy ve kent nüfusu olarak dağılışı bir ülkenin sosyal, ekonomik ve demografik yapısını göstermesi açısından önemlidir. Genellikle kent nüfusu fazla olan ülkeler veya bölgeler daha çok gelişmiş ve sanayileşmiş olarak kabul edilir.

Kentleşme tarıma yeni teknolojilerin girişi, toprak yetersizliği, toprakların miras yoluyla parçalanması, entansif tarıma geçiş, nüfusun artışı, haberleşme ve ulaşım olanaklarının hızlı artması ve gelişmesi, mal ve hizmet üretiminin ve değişiminin belli merkezlerde toplanması sonucu köyünü terk etmek zorunda kalanların kente yığılması biçiminde olma özelliğini korumaktadır.

Birçok paydaşla birlikte Bayındırlık Bakanlığı tarafından hazırlanan

“Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi ve Eylem Planında (KENTGES) kentleşmeye ilişkin geçmişten beri yaşanan sorunlar aşağıdaki gibi sıralanmıştır:

Kentsel Sorunlar ve Kentlerde Kontrolsüz Büyüme Kırsal Gelişme ve Göçler

Kaçak Yapılaşma ve Gecekondu Afetlere Dayanıksız Kentleşme Kentsel Altyapı ve Çevre Sorunları Kentsel Ulaşım Sorunları

Planlama Sisteminden Kaynaklanan Sorunlar

Yerel Yönetimlerin Kapasiteleri (Bilsam Malatya Vizyon 2023 Malatya İl Gelişim Raporu, s:18).

Kent tanımı ülkeler arasında farklılaşmakta, ülkemizde ise kent/kır ayrımı net bir şekilde ifade edilememektedir. Hali hazırda resmi kayıtlarda, belli değişkenlere sahip ve nüfusu 20.000 üzeri olan yerleşim yerleri kent olarak tanımlansa da, TÜİK tarafından tasnif edilen veriler köy/şehir ayrımında incelenmektedir. Bu durum, nüfusu 2.000’i geçmeyen, birçok sosyal donatıdan yoksun ilçe merkezlerinin şehir statüsünde kentsel alan olarak incelenmesini zorunlu kılmakta, sağlıklı sonuçlar elde edilememesine neden olmaktadır.

Veriler sadece bu şekilde incelenebildiğinden dolayı çalışma kapsamında da şehir/köy ayrımına paralel olarak, kentsel/kırsal alan incelemesi benimsenmiştir.

Kent tanımı ülkeler arasında farklılaşmakta, ülkemizde ise kent/kır ayrımı net bir şekilde ifade edilememektedir. Hali hazırda resmi kayıtlarda, belli değişkenlere sahip ve nüfusu 20.000 üzeri olan yerleşim yerleri kent olarak tanımlansa da, TÜİK tarafından tasnif edilen veriler köy/şehir ayrımında incelenmektedir. Bu durum, nüfusu 2.000’i geçmeyen, birçok sosyal donatıdan yoksun ilçe merkezlerinin “şehir” statüsünde kentsel alan olarak incelenmesini zorunlu kılmakta, sağlıklı sonuçlar elde edilememesine neden olmaktadır.

Veriler sadece bu şekilde incelenebildiğinden dolayı çalışma kapsamında da şehir/köy ayrımına paralel olarak, kentsel/kırsal alan incelemesi benimsenmiştir. Bahse konu nedenlere bağlı olarak, aşağıda belirtilen kentleşme hızı, kentleşme oranı vd. incelemelerin uluslararası literatürde karşılaştırma yapılabilecek düzende olmadığını belirtmekte fayda vardır.

1980’lerde liberal ekonomiye geçişle beraber, hızlı bir kentsel nüfus artışı gözlemlenmiş, 2000’lerden sonra kentsel nüfustaki artış yavaşlamıştır. TRB1 Bölgesi’nde 1990-2000 döneminde artış ‰28,6 iken, 2000-2012 döneminde

‰8,2 olarak gerçekleşmiştir. Kentsel nüfus artış hızı bölgedeki tüm illerde pozitiftir. Bölgede kentsel nüfus halen artmakta ancak bu artış bir önceki on yıla göre daha yavaş gerçekleşmektedir.

27

İl ve ilçe merkezleri kent olarak kabul edildiğinde kırsal nüfusun artış hızında 1990 yılından bu yana azalma gözlenmektedir. TRB1 Bölgesi 1990-2000 dönemi kırsal nüfus artış hızı ‰-9,9 iken, 1990-2000-2012 döneminde bu değer

‰-29,6 olmuştur (Şekil). 2000-2012 döneminde bölge illeri ve bölge ortalaması kırsal nüfus artış hızı negatif değerler almaktadır.

Grafik 7: Kent/Kır Nüfus Artış Hızı (‰)

28 HEGEM VAKFI

kentsel nüfus halen artmakta ancak bu artó bir önceki on yla göre daha yavaó gerçekleómektedir.

Gl ve ilçe merkezleri kent olarak kabul edildiÂinde krsal nüfusun artó hznda 1990 ylndan bu yana azalma gözlenmektedir. TRB1 Bölgesi 1990-2000 dönemi krsal nüfus artó hz ‰-9,9 iken, 2012 döneminde bu deÂer ‰-29,6 olmuótur (kekil). 2000-2012 döneminde bölge illeri ve bölge ortalamas krsal nüfus artó hz negatif deÂerler almaktadr.

Grafik 7: Kent/Kr Nüfus Artó Hz (‰)

Bölge kentlerinin birçoÂunda sanayi sektöründe büyüme olmakszn göçe baÂl nüfus artó ve hizmet sektörü geliómesi olmuótur. Ancak sanayiye baÂl göç alan yerleóimler Malatya Merkez, Yeóilyurt (Malatya) olarak saylabilir. Önemli karayolu baÂlantlar

üzerinde bulunan Malatya ilçelerinden Darende (Malatya), DoÂanóehir (Malatya), Hekimhan (Malatya), Kale (Malatya) ise erióimin kolay olmasndan dolay kentleóme süreci hzlanmó ve bu ilçeler hizmet merkezi konumuna gelmiótir.

AóaÂda Malatya’nn ilçelerindeki yaóayan nüfusun cinsiyete göre daÂlm

görülmektedir.

Bölge kentlerinin birçoğunda sanayi sektöründe büyüme olmaksızın göçe bağlı nüfus artışı ve hizmet sektörü gelişmesi olmuştur. Ancak sanayiye bağlı göç alan yerleşimler Malatya Merkez, Yeşilyurt (Malatya) olarak sayılabilir.

Önemli karayolu bağlantıları üzerinde bulunan Malatya ilçelerinden Darende (Malatya), Doğanşehir (Malatya), Hekimhan (Malatya), Kale (Malatya) ise erişimin kolay olmasından dolayı kentleşme süreci hızlanmış ve bu ilçeler hizmet merkezi konumuna gelmiştir.

Aşağıda Malatya’nın ilçelerindeki yaşayan nüfusun cinsiyete göre dağılımı görülmektedir.

Tablo 10: 2015 yılı Malatya İlçelerindeki Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı

İlçe İlçe Nüfusu Erkek Nüfusu Kadın Nüfusu Nüfus Yüzdesi

Battalgazi 301.483 148.974 152.509 %39,01

Yeşilyurt 294.452 147.747 146.705 %38,10

Doğanşehir 39.391 19.997 19.394 %5,10

Akçadağ 27.437 14.221 13.216 %3,55

Darende 26.656 13.237 13.419 %3,45

Hekimhan 18.616 9.299 9.317 %2,41

Pütürge 15.709 7.475 8.234 %2,03

Yazıhan 13.452 6.810 6.642 %1,74

Arapgir 10.623 5.330 5.293 %1,37

Arguvan 7.757 3.917 3.840 %1,00

Kuluncak 7.748 3.816 3.932 %1,00

Kale 5.384 2.561 2.823 %0,70

Doğanyol 4.196 2.056 2.140 %0,54

Tablo 11: Araştırmaya Katılanların Yerleşim Yerlerine Göre Dağılımı

Yerleşim yeri Yüzde

İl merkezi 47,5

İlçe Merkezi 40,3

Kırsal kesim 12,2

Toplam 100,0

Araştırmamıza katılan katılımcıların şu anda nerede ikamet ettiklerini sorduklarımızda ise, katılımcıların %47,5’i Malatya İl merkezinde, %40,3’ü Malatya’nın ilçe merkezlerinde, otururken %12,2’sinin ise kırsal kesimde oturdukları görülmektedir. Bu veriler doğrultusunda Malatya halkanın genellikle kent merkezlerinde oturdukları ve köy –kasaba nüfusunun ise azaldığını göstermektedir).

29