SONUÇLAR, TARTIŞMA ve ÖNERILER

Şırnak’ta olası biyokütle enerji kaynakları değerlendirildiğinde, arasında tarım endüstrisi artıkları ile odun ve diğer orman ürünlerinin, hayvan yetiştiriciliği sonucunda ortaya çıkan hayvansal atıkların, şehir, ilçe ve köylerdeki evsel katı atıkların, biyokütle kökenli tüm endüstriyel atıkların uygun tekniklerle ve tesislerle alternatif yakıtlara dönüştürülebileceği gerçeği ortaya çıkmaktadır. Bölgede bunun gerçekleştirilmesi halinde, biyoyakıt enerjisinin şehir için gerekli olan, (küçük ölçeklerde de olsa) taşıma yakıtı, elektrik ve gaz şeklinde değerlendirilerek katkı oluşturabilir. Yerli kaynaklardan enerji üretiminin artmasına ve dışa bağımlılığın azaltılmasına katkı sağlanabilir. Tarım ürünleri gıda sektöründe kullanılmak için üretildiğinden bu tür, sebze, meyve ile küçükbaş ve büyükbaş hayvanların biyokütle enerjisinde doğrudan kullanılması oldukça güçtür, bunun yerine bu ürünlerden geriye kalan artık maddelerden biyoyakıt sentezine teşvik edilebilir. Bölge için yapılabilecek en önemli katlı, hayvansal ve bitkisel atıklar ve kentsel organik atıklardan üretilecek olan biyogazdır. Ev tipi veya köy tipi Biyogaz tesislerinin kurulumu oldukça basittir. Bu tür basit tesislerin kurulumuna yönelik projeler yapılarak kırsal halk bilinçlendirilebilir ve biyogaz üretebilecekleri tesisler bu bölgelere yapılabilir. Bu şekilde bölge halkına hem istihdam oluşturulur, hem de bölgenin ihtiyacı olan enerji oranının bir kısmı yerli kaynaklardan sağlanmış olur.

Kaynaklar

Acaroğlu, M. (2008). Türkiye’de Biyokütle, Biyoetanol ve Biyomotorin Kaynakları ve Biyoyakıt Enerjisinin Geleceği. V Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, 351-362. 17-19 Aralık, İstanbul. Aksoy, L. (2010). Alternatif Enerji Kaynağı Olarak Biyodizel ve Üretim Prosesleri. Taşıt

Teknolojileri Elektronik Dergisi, Sayı:2, 45-52.

Alibaş, K. (1994). Biyogaz Üretimi ve Biyogaz Fermantörlerinin Enerji Kayıpları, Tarımsal Mekanizasyon. 15. Ulusal Kongresi Bildiri Kitabı. Antalya, ISBN 975-7666-31-9, 668-677. Al-Mansour, F. Sucic, B. & Pusnik, M. (2014). Challenges and prospects of electricity production

from renewable energy sources in Slovenia. Energy, (77), 73-81.

Ar F. (2006). Şeker Sanayi ve Biyoetanol Üretimi, Pankobirlik, internet adresi: www.albiyobir.org. tr/files/img.../e06-1008-Panko-Birlik-FigenAR.pp.

Atabani, A.E., Silitonga, A.S., Badruddin, I.A., Mahlia, T.M.I., Masjuki, H.H., & Mekhilef S. (2012). A comprehensive review on biodiesel as an alternative energy resource and its characteristics. Renewable and Sustainable Energy Reviews. (16) 2070-2093.

Balat M., Balat, H. & Öz C. (2008). Progress in Bioethanol Processing. Progress in Energy and Combustion Science, 34, 551-573.

Bilgin, N. (2003). Biyogaz Nedir? Tarım ve Köy işleri Bakanlığı Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Ankara Araştırma Enstitüsü.

Borja, R. B. (2017). Biogas Production. Rincón, Instituto de la Grasa (CSIC), Seville, Spain. Çağlar, A. & Uçar, T. (1981). Türkiye’de Biyogaz Potansiyeli ve Üretim Kinetiği. Uluslararası

Dalgıç, A. C. (2003). Biyogaz Uygulamaları. Mühendisliği. Fak. Gıda Mühendisliği Bölümü, Gaziantep

Deniz, Y. (1987). Türkiye’de Biyogaz Potansiyeli Ve Biyogazın Sağlayacağı Yararlar. Tarım Orman Ve Köy işleri Bakanlığı Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Ankara Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları No: 48.

Doğan, M. (2000). Enerji Kaynakları Çevre Sorunları Ve Çevre Dostu Alternatif Enerji. Kaynakları Standart Dergisi, (39) 468, 28-3610.

Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi, Enerji Raporu (2011).

European Commission (2010). Europe 2020: A Strategy for Smart, Sustainable and Inclusive Growth. Communication from the Commission. European Commission, Brussels.

EurObserv’ER. (2014). The state of renewable energies in Europe. Report. Paris, EurObserv’ER. Eurostat, European Statistics, (2017). http://ec.europa.eu/eurostat.

Earth Policy Institute. World biodiesel production, Available from: (http:// www.earth-policy.org/); 1991–2012, 13.02.2013 tarihinde erişilmiştir.

Elektrik İşleri Etüt Dairesi Genel Müdürlüğü, www.eie.gov.t r.

Hulshoff Pol, L., VanLier, J., & Zeeman, G. (2008). Biogastechnology. In Europe. Proceedings of the ‘SemanaEuropea de la EnergíaSostenibleen Andalucía, Nuevas Fuentes Sostenibles, Biogas’ Seville, Spain, 31 January: Agencia Andaluza de la Energía, Seville.

https://www.msxlabs.org/forum/kimya/242277-etanol-yakiti-biyoetanol-nedir nerelerde-kullanilir. html http://www.alternatifpower.com.tr/resimler/2187644_1403534180.pdf http://mebig.marmara.edu.tr/Presentations/BiyogazUretimi.pdf. http://www.eie.gov.tr/eie-web/turkce/YEK/biyoenerji/01-biyogaz/bg_hammadde.html. http://mebig.marmara.edu.tr/Presentations/BiyogazUretimi.pdf. http://www.eie.gov.tr/yenilenebilir/biyogaz.aspx. http://ozcanfurkan17.blogspot.com.tr/2015/01/ev-tipi-biyogaz-hakknda-hersey.html https://www.betalabservices.com/turkce/biyoyakitlar/hakkinda-yakitlar.html

International Energy Agency (2016). Medium-Term Renewable Energy Market Report 2016. Market Analysis and Forecasts to 2021.

Karaosmanoğlu, F. (2002). Türkiye için Çevre Dostu-Yenilenebilir Bir Yakıt Adayı: Biyomotori. Ekojenerasyon Dünyası-Kojenerasyon Dergisi, Sayı.10, 50-56. ICCI 2002 Özel sayısı, İstanbul,

Kaygusuz, K. & Türker, M.F. (2002). Biyomas Energy Potential in Turkey. Renewable Energy. 26, 661-678.

Kırımhan, S. (1981). Organik Atıklarda Biyogaz Üretimi. Atatürk Üniversitesi Çevre Sorunları Araştırma Enstitüsü, Erzurum.

Jale GÜLEN, Ç. Ç. (2012). Biyogaz hakkında genel bilgi ve yan ürünlerinin kullanım alanları. Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, (5) 1, 70-70.

Lane, J. (2013). IEA says cellulosic biofuels capacity has tripled since 2010, International Energy Agency, New Task 39 global report, Biofuels Digest, 5 April 2013, (www.biofuelsdigest. com.).

Lin Y., & Tanaka S. (2006). Etanol Fermentation from Biomass Resource: Current State and Prospect. Appl. Microbiol. Biotechnol, 69, 627-642.

Mao G., Zou, H., Chen G., Du H. & Zuo J. Past (2015). Current and future of biomass energy research: A bibliometric analysis. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 52, 1823– 1833.

Okay, B., Oktan, P. & Filiz, M. (1983). Biyogaz Tesisi Kullanma Rehberi. Türk Hükümeti UNİCEF Ortak Biyogaz Projesi T.C Başbakanlık Devler Planlama Teşkilatı Biyogaz Projesi Yayınları, (5) 74, Ankara.

Ö.M. (2005). Hayvan gübresinden biyogaz üretimi. Ankara, Çevre ve Orman Bakanlığı.

REN21, Renewables (2016). Global Status Report, Renewable Energy Policy Network for the 21st Century, 2016. http://www.ren21.net/resources/publications/.

Saracoğlu, N. (2002). Yenilenebilir Cevre Dostu Enerji Kaynağı: Enerji Ormancılığ. Elektrik Mühendisleri Dergisi, Cilt: 41, Sayı: 412, 39-41, Ankara. İl, Cevre ve Orman Müdürlüğü (2006) Şırnak İli Cevre Durum Raporu.

Soyupak, S. (1981). Türkiye’de Biyogaz Üretimi İçin İşlem Geliştirme. Uluslararası Biyogaz Semineri. 236-254, Ankara.

Szarka, N., Scholwin, F. Trommler, M., Jacobi, H. F., Eichhorn, M., Ortwein, A. & et al. (2013). A novel role for bioenergy: a flexible, demand-oriented power supply. Energy, (61), 18-26. Şırnak İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, www.sirnakkulturturizm.com.

TUİK, www.tuik.gov.tr

Vasudevan, P.T. & Fu, B. (2010). Environmentally Sustainable Biofuels. Advances in Biodiesel Research. Waste Biomass Valorization 35 (5), 421- 430.

Wagner L. (2015). Trends from the use of biogas technology in Germany. Proceedings of the VIV Asia Biogas Conference, Mar 12, Bangkok, Thailand.

www.enerji.gov.tr www.tarım.gov.tr

Hasan Bayındır1 Halis Deviren2

Ferit Akbalık3

ÖZ

Hidroelektrik teknolojileri, bir nehrin, bir akıntının, bir gölün veya başka bir su kütlesinin doğal akışını değiştirmek için bir baraj veya yönlendirme yapısı kullanarak güç üretir. Başka bir deyişle, hidroelektrik, hareketli suyun kontol edilmesi sureti ile üretilen güçtür. Yaygın olarak kullanılan üç hidrolektrik santrali tipi vardır. Bunlar; depolamalı sistemler, nehir tipi sistemler ve pompajlı rezervuarlı sistemlerdir. Fosil yakıt kaynakları açısından bakıldığında ülkemiz fakirdir, fakat elektrik enerjisi üretiminde kullanılmak üzere oldukça hidroelektrik üretme potansiyeline sahiptir. Hidroelektrik üretimi potansiyeli bakımından çok miktarda kaynağa sahip olmasına rağmen, ülkemiz hala bu kaynakları sınırlı olarak değerlendirmektedir. Ancak, son yıllarda dünyada ve ülkemizde hidroelektrik gelişiminde büyük bir artış olmuştur. Ülkemizde hidroelektrik toplam kurulu kapasitesi 2009’dan 2017’ye %52,887 oranında artmış olup, yıllık ortalama %5,87’lik bir büyüme oranına sahiptir. Şırnak ili ve çevresindeki hidroelektrik santral projeleri tamamlandığında, Ilısu Barajı–HES ve diğer projeler 2308,93 MW kapasiteye sahip olacaktır. Ülkemiz genelinde kurulu olan 625 adet hidroelektrik santralin elektrik enerjisi kurulu gücü 27517 MW’ır. Son yıllarda ekolojik denge de gözetilerek birçok ülkede su biriktirmesiz hidroenerji üretiminin yaygınlaştığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler: Yenilenebilir Enerji, Şırnak, Hidroelektrik,

Hidroelektrik santraller.

1 Dicle Üniversitesi, Diyarbakır Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu, hbayindir@dicle.edu.tr 2 Şırnak Üniversitesi, Şırnak Meslek Yüksekokulu, halisdeviren@sirnak.edu.tr

The Hydropower Potential of Şırnak Province and Its Vicinity ABSTRACT

Hydroelectric technologies generate power by using a dam or diversion structure to change the natural flow of a river, a stream, a lake or other water mass. In other words, hydropower is the power produced by the control of moving water. There are three commonly used types of hydropower plants. These are storage systems, river type systems and pumped reservoir systems. From the point of view of fossil fuel sources, our country is poor, but it has quite a hydroelectric power generation potential to be used in the production of electricity. Despite the fact that hydropower generation has a lot of potential in terms of its potential, our country is still evaluating these resources to a limited extent. However, in recent years there has been a great increase in hydroelectric development in the world and in our country. The total installed capacity of our hydroelectric power plants in our country has increased by 52,887% from 2009 to 2017, with an annual average growth rate of 5.87%. Ilısu Dam-HEPP and other projects will have 2308.93 MW capacities when the hydroelectric power plant projects in Şırnak province and its vicinity are completed. The power of 625 hydroelectric power plants installed in our country is 27517 MW. Considering the ecological balance in recent years, the production of hydropower without water accumulation in many countries seems to be widespread.

Keywords: Renewable Energy, Şırnak, Hydropower, Hydroelectric power

plants.

1. GIRIŞ

Dünyadaki nüfusun artması ile beraber gelişen teknoloji, enerji tüketiminin artmasını tetiklemektedir, bu sebepten ötürü enerji ihtiyacı önemli bir konu olmaktadır. Enerji elde etmek için kullanılan fosil yakıtlar, sera etkisine yani yerkürenin sıcaklığının artmasına sebep olan karbondioksit (CO₂) emisyonunun atmosfere salınımına yol açan yakıtlar arasında ilk sırayı almaktadır. Doğaya bu olumsuz etkisi nedeni ile 1994 tarihinde yürürlüğe konulan Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ve daha sonra 1997 yılında imzalanan, daha özel ve bağlayıcı yükümlülükler içeren Kyoto Protokolü çerçevesinde birçok ülkede fosil yakıtların kullanımının sınırlandırılmasında çok ciddi tedbirler alındığı görülmektedir (Pieprzyk, Kortlüke ve Hilje, 2009). Yaşadığımız dünyada sanayi devrimi ile beraber endüstriyel üretimlerin artmasından dolayı insan kaynaklı sera etkisi daha çok hissedilmeye başlanmıştır. Sera Etkisi; metan (CH₄), CO₂, nitrojen oksit – diazot oksit (N₂O), perfloro karbonlar (PFCs), sülfürhekza florid (SF₆), hidroflörür karbonlar (HFCs) gibi emisyonların insan etkisi ile atmosfere salınması ve bu gazların ısıyı absorbe ederek küresel

ısınmaya neden olmaları olarak tanımlanabilir (Aura Belgelendirme Doğrulama, 2018). Atmosfere hangi miktarda gazlar salınırsa o miktarda sera gazı oluşacaktır (Chauhana, Kumara ve Gupta, 2017). Küresel ısınmadan kaynaklı iklim değişiklikleri ile mücadele kapsamında oluşturulan Paris Antlaşması, tüm Dünya ülkeleri tarafından (Suriye ve Nikaragua hariç) imzalanmış ve pek çok ülke tarafından yürürlüğe konularak çalışmalara başlanmıştır. İnsan kaynaklı sera etkisi yaratan bütün ülkelerin katılımının gerçekleştiği bu antlaşmada ülkemiz, 20 Eylül 2015 tarihinde 2030 yılı itibariyle gerçekleşmesi öngörülen “Niyet Edilen Ulusal Olarak Belirlenmiş Katkı” (INDC) beyanını %21’e varan artıştan azaltım olarak açıklamıştır (Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, 2018a). Bunun yanı sıra ülkemiz, İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) ülkeleri arasında, artan nüfusumuz ve gelişen teknolojimiz ile beraber geçmiş 15 yıllık süre zarfı içerisinde enerji ihtiyacı en fazla artmış olan ülkelerden biri olmuştur. Hızla artan bu enerji ihtiyacı sonucunda petrol ve doğalgaz gibi fosil yakıtları ithal etmek zorunda kaldığından ötürü ülkemiz dışa bağımlı duruma gelmiştir. Ülkemiz, ihtiyaç duyulan enerjinin sadece %26’sını yerli kaynaklarımızdan elde edebilmektedir (Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, 2018b).

Elektriğin elde edilmesinde farklı kaynaklardan yararlanılabilir. Bunların bazıları fosil kökenli yakıtlar olup bazıları sera etkisine neden olmayan doğaya zararsız yenilenebilir enerji kaynağı niteliğindedir. Günümüzde termik santrallerin kullanmış olduğu ve fosil yakıtlar sınıfında yer alan kömür, petrol, doğalgazın yanı sıra yenilenebilir enerji kaynaklarından olan hidroelektrik, güneş, rüzgâr, jeotermal ve biokütle gibi kaynaklardan elektrik elde edilebilmektedir. Ayrıca ileri teknoloji ve yüksek kurulum maliyeti gerektiren nükleer santrallerde uranyum, plütonyum gibi büyük atomların parçalanması (fizyon) veya hidrojen gibi küçük atomların birleştirilmesi sonucunda da elektrik elde edilebilmektedir. Kaynakların veya metodoljinin seçiminde maliyet parametresi önemli bir etken olmakla beraber, ülkeler çoğu zaman yerli kaynaklarını değerlendirdikleri ve farklı kaynaklara yöneldikleri görülmektedir. Üretim teknolojileri maliyetinin azalmasıyla ve doğaya daha az zarar vermeleri nedeniyle küresel dünyada hidroelektrik, rüzgâr ve güneş enerjisi gibi yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelim giderek artmakta ve yenilenebilir enerji kaynakları arasında pek çok avantajından dolayı hidroelektrik enerji daha çok ön plâna çıkmaktadır (Akpınar, Kömürcü, Kankal ve Filiz, 2009). Pek çok enerji kaynağı arasında hidroelektrik enerji santrallerinin daha çok ön plana çıkmalarının nedeni; doğaya az zarar vermeleri, uzun (50-60 yıl) ömürlü olmaları, yerli bir kaynak olmaları, işletme giderlerinin ve risk potansiyellerinin düşük olması vb. nedenler tercih edilme sebeplerindendir (T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, 2018a).

2. HIDROELEKTRIK ENERJI ve HIDROELEKTRIK