Enerji Mühendisleri Derneği’nin Ortadoğu Bölgesi’nde 2017 Yılının Enerji Projesi Ödülü

GAP Bölgesi’nde Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımının ve Enerji Verimliliğinin Arttırılması Projesi, Association of Energy Engineers (Enerji Mühendisleri Derneği) tarafından 28 Eylül 2017 tarihinde Amerika Birleşik Devletleri’nin Atlanta şehrinde düzenlenen 40. Dünya Enerji Mühendisliği Kongresi’nde, “Ortadoğu Bölgesi’nde Yılın Enerji Projesi” ödülünü almıştır. 98 ülkeden 17.500 üyesi ve 29 ülkede temsilciliği bulunan Association of Energy Engineers (AEE) itibar gören enerji sertifika programları ile enerji mühendisliği, enerji yönetimi, yenilenebilir enerji, sürdürülebilirlik ve ilgili alanlarda çalışmaktadır. Kuruluş, enerji yönetimi alanında faaliyet gösteren profesyonel mühendis ve bilim insanlarını bir araya getirmektedir.

Şekil 7. Dünya Enerji Mühendisliği Kongresi’nde, “Ortadoğu Bölgesi’nde Yılın Enerji Projesi” ödülü ile GAP İdaresi Üst Yönetimi ve Proje Ekibi. 3. Proje Kapsamında Yürütülmekte Olan Diğer Alt Projeler

Bir önceki bölümde anılan ve UNDP teknik desteğiyle gerçekleştirilen alt projeler sonrasında da diğer yerel ve ulusal kurumlarla çeşitli projeler yürütülmektedir.

Dicle Üniversitesi ile işbirliği içinde yürütülen “Hayvansal Atık Kökenli Model Biyogaz Tesisinin Kurulması Projesi” kapsamında 2017 yılında 20 m3 atık ve 30 büyükbaş hayvan kapasiteli mikro biyogaz tesisi kurulmuştur.

GAP Tarımsal Araştırma Enstitüsü ile işbirliği içinde yürütülen “Güneş Pilli Sulama Kanalı Pilot Projesi” kapsamında 2018 yılında 160 kWp gücünde kanal üstü PV tesisi kurulmuştur.

Gaziantep Üniversitesi ile işbirliği içinde yürütülen “Sürdürülebilir Yeşil Prototip Yapı Uygulaması” kapsamında 2017 yılında Yeşil yapı teknolojilerini kullanan prefabrik yapı kurulmuştur.

GAP Tarımsal Araştırma Enstitüsü ile işbirliği içinde yürütülen “Güneş Pilli Sulama Kanalı Pilot Projesi” kapsamında 2018 yılında 160 kWp gücünde kanal üstü PV tesisi kurulmuştur.

Harran Üniversitesi ile işbirliği içinde 2016-2018 yıllarında yürütülen “GAP Yeşil Enerji Bölgesi Kamusal Entegrasyon Projesi” kapsamında Kamu ve Hizmet için Enerji Kimlik Belgesi Çıkarılması ve Teknik Altyapı için Envanter Hazırlanması, Bölge Coğrafi ve İklim Koşullarına Uygun Pasif Yapı Teknolojilerinin İncelenmesi, Kalifiye Ara Eleman Eğitimi, GAP Uluslararası YEEV Sempozyumu düzenlenmesi, Uluslararası işbirliği faaliyetleri yürütülmüştür.

Harran Üniversitesi ile işbirliği içinde 2017-2019 yıllarında yürütülecek “GAP Yeşil Enerji Bölgesi İnteraktif Katılım Projesi” kapsamında Yenilenebilir Enerji eğitimi simulasyon/stem sınıfı oluşturulması, Yenilenebilir Enerji açık alan interaktif öğrenme havzası oluşturma, Kamu Kurumlarına Yönelik Enerji Yöneticiliği Eğitimi, Kalifiye Ara Eleman Eğitimi, Prototip CSP entegreli absorbsiyonlu çiller imalatı, Liselere Yönelik 2. Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliği Kolay Çözüm ve İnovasyon Yarışması faaliyetleri yürütülmektedir.

GAP Tarımsal Araştırma Enstitüsü ile işbirliği içinde yürütülen “Sulama Pompalarında Enerji Verimliliğinin Arttırılması Pilot Projesi” kapsamında 2018- 2019 yıllarında GAP Bölgesinde arazide çalışan pompalarda verimlilik ölçümü yapılarak, bazı pompalarda verimlilik arttırıcı pilot projeler uygulanacaktır.

ODTÜ ile işbirliği içinde yürütülen “GAP Bölgesi’nde Karbon-Nötr Ekonomiye Geçiş Etüd Projesi” kapsamında 2018 yılında GAP Bölgesi için Sanayi ve Şehirler İçin Karbon-nötr Ekonomiye Geçiş için bir eylem planı hazırlanması ve pilot proje ön fizibilitelerinin yapılması faaliyetleri yürütülmektedir. Bu eylem planı yine bir ilk olma niteliği taşımaktadır.

4. SONUÇ, TARTIŞMA VE ÖNERILER

Projenin, 2012-2016 arasında UNDP teknik desteğiyle yürütülen fazında yukarıda özetlenen önemli sonuçlara ulaşılmıştır. Çıktıların etkisini arttırmak ve yaygınlaştırmak için çeşitli çalışmalar hali hazırda GAP İdaresi tarafından yürütülmektedir. Bölge’nin YE ve EV sektörlerinde rekabetçiliğinin arttırılması için çeşitli önerilerimiz aşağıda sıralanmıştır:

• Güneş enerjisi santrallerinin kurulması için bürokratik engeller azaltılmalı, yerli teknoloji üretimi daha fazla desteklenmelidir. Küçük güçlü fotovoltaik kurulumları için başvuru ve bilgilendirme prosedürü oldukça basit tutulmalı ve kullanım teşvik edilmelidir.

• Güneş enerjili sulama sistemlerinin yaygınlaştırılması için kalkınma idareleri ve ajanslar katalizör işlevi görmelidir. Bu işlevlerin en önemlisi, ilk yatırım maliyetlerinin bir kısmının (en az %50) karşılanmasını içeren teşviklerdir. Teşvik ve destek mekanizmalarında, güneş enerjili mikro sulama sistemleri ile damlama sulama vb. iyi tarım uygulamalarının da entegrasyonunun sağlanması önem arz etmektedir.

• Güneş enerjilisi sulama sistemlerine yönelik teşvik sisteminin

uygulanması amacıyla, İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüklerinin koordinasyonunda yerel komiteler kurulmalı ve söz konusu komitelerde üniversiteler, meslek odaları, ticaret ve sanayi odaları ve benzeri kurumlardan temsilciler bulunmalıdır. Komite, teşvik mekanizmasının tasarım ve uygulanmasından sorumlu olmalıdır. Teşvik edilecek sistemlerin projeleri, değerlendirme aşamasında, değerlendirme komitesi tarafından kontrol edilip onaylanmalıdır. Hâlihazırda elektrik şebekesinden enerji alarak sulama pompası çalıştırmakta olan ve fiilen çiftçilikle uğraşan kişilere öncelik verilmelidir. Desteklenecek sistemlerin kapsamı kesin çizgilerle ve detaylarıyla belirlenmelidir. Uygulanabilirlik açısından, derin kuyu uygulamalarından önce yüzey ve kanal sulama sistemleri teşvik edilmelidir. Derin kuyu sistemleri desteklenecekse bile su ihtiyacının çok fazla olmadığı meyve bahçelerinin sulanmasına yönelik sistemler kapsam içine alınmalıdır. Gelen başvurular teknik kıstaslara göre değerlendirilmeli, her başvuru sahibinin sahası komite üyeleri tarafından mutlaka ziyaret edilmelidir. • Biyokütle kaynaklı ısı projelerine destek ve teşvik sağlanmalıdır.

Özellikle sanayii bölgelerinde kömür yakan işletmelerin biyokütleye geçişleri teşvik edilmeli, pamuk ve zeytin budama atığı gibi biyokütle kaynaklarının briket yahut pellet formlarının kullanımı desteklenmelidir. • Tarımsal atıkları kullanan biyokütle santrallerinin yaygınlaşması için

çiftçi kooperatifi kurulumları teşvik edilmelidir. Başarılı atık toplama modellerinin yaygınlaşmasını sağlayacak örnek işletme yapıları kurgulanmalı ve kurulmalıdır.

• Çiftliklerine biyogaz tesisi/sistemi kuran veya atıklarını merkezi bir tesise gönderen hayvancılık işletmelerine, tıpkı tarım teşviklerine benzer yapıda (mazot teşviği gibi), yıllık bazlı bir teşvik verilmelidir. Bu yolla, hem atık yönetimi tesis edilmesinde hem de biyogaz yatırımlarında kaynak riskinin azaltılması sağlanabilecektir. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın bu tarz bir teşvik paketinin yürütülmesini sağlayacak geniş taşra teşkilatlanması ve hali hazırda yürütmekte olduğu teşvik mekanizmaları mevcuttur. İşletmelerdeki hayvan adedi ve ortalama yıllık atık miktarı belli olduğundan, senelik olarak bir merkezi

tesise teslim edilecek atık miktarı da günlük bazda kayıt altında olacak ve teşviğin kötüye kullanımını engelleyecektir.

• Biyogaz, metan içeriği dolayısıyla, saflaştırılması halinde doğalgaza denk hale getirilebilmektedir. Bu nedenle, biyogazın belirli içerik kriterlerine göre doğalgaz biçiminde satışına olanak sağlayacak bir düzenleme, ülkemizin enerji ihtiyacının ve cari açığının azaltılması adına son derece önemli olacaktır.

• İletim ve dağıtım şebekeleri yenilenebilir enerji kaynaklarına bütünleşmiş olacak şekilde iyileştirilmeli, trafo bağlantı kapasiteleri arttırılmalıdır. • Her bölgede en az bir yeşil enerji endüstri ihtisas bölgesi kurulması

sağlanmalıdır.

• Yenilenebilir enerji sistemlerinin kurulumlarını yapan kişilere yönelik mesleki akreditasyon sağlanmalıdır.

• Enerji, bina ve sanayi sektörlerindeki tüm yasal düzenlemeler bütünleşik bir yaklaşımla belirlenmeli ve hedeflerin takip edildiği etkin bir eşgüdüm sağlanmalıdır.

• Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı’nda (UEVP), “Enerji denetimleri, örneğin, yıllık 1.000 TEP enerji tüketen tüm şirketler ve ticari veya hizmet amacıyla kullanılan 10.000 m2’den büyük alana sahip binalar ile toplam inşaat alanı 1.000 m2’den fazla olan veya yıllık enerji tüketimi 250 TEP üzerinde olan kamu binaları için zorunlu tutulacaktır.” ifadesi yer almaktadır. Bu hedefe ulaşmak üzere, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından iller bazında kurulacak denetleme birimlerinin gözetiminde, enerji verimliliği danışmanlık (EVD) şirketleri tarafından envanter çalışmaları yapılmalı, kapsam içinde yer alan kuruluşların enerji yöneticisi istihdam etmeleri ve ISO50001 Enerji Yönetim Sistemi kurmaları teşvik edilmelidir. Kalkınma idareleri ve kalkınma ajansları pilot proje uygulamaları düzenlemelidir.

• Tüm kamu çalışanlarına enerji tasarrufu ve kullanım alışkanlıkları ile ilgili eğitimler verilmelidir. Kullanım alışkanlıkları işyerinin enerji sorumlusu tarafından, işyeri sorumlusu ise Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü tarafından atanacak bir uzman tarafından rutin olarak denetlenmelidir.

• Sanayide enerji verimliliğinin iyileştirilmesi ve yenilenebilir enerji kullanımının arttırılmasına yönelik olarak düzenlenen mali destek programlarının etkinliğini en üst düzeyde tutmak üzere, bütçe ve destek oranları her TRC bölgesinin kendi koşullarına göre ayrı ayrı belirlenmelidir.

• İlgili merkezi ve yerel yönetim temsilcileri ile sivil toplum kuruluşlarının, uluslararası ve ulusal hedefler doğrultusunda tam bir eşgüdüm içinde çalışacakları ortam teşkil edilmelidir.

• Enerji üretim tesisleri ile yeni yerleşim alanları planlanırken, verimlilik odaklı sinerjik işbirlikleri değerlendirilmelidir.

• Tüm sektörlerde tasarruf potansiyelleri, atık ısı ve yenilenebilir enerjiden bütünleşik yararlanma imkânları mevcut olmakla birlikte, yaşanılan ve çalışılan hacimleri bulunduran binaların hem yeni hem de mevcut hallerine yönelik enerji tüketimi sınırlandırması daha artırılmalı ve sahada uygulama eksiksiz kontrol edilmelidir.

• Mevcut binalarda BEP kapsamında 2017’ye kadar Enerji Kimlik

Belgesi çıkarma zorunluluğu tek başına yeterli olmayıp, en az A sınıfını sağlayacak şekilde enerji-etkin yenileme zorunluluğu getirilmeli ve teşvik mekanizmaları ile desteklenmelidir.

• Yeni binalar için de en az A++ sınıfını sağlayacak tasarımların zorunluluğu gelecek için önemlidir. Özellikle “Kentsel Dönüşüm” kapsamında gerçekleşen toplu inşaatlar ya da yerel yönetimlerin yerleşime açtığı büyük ölçekli inşaat alanları hem enerji üretim hem de enerji tüketim verimliliği açısından iyileştirmeye açık alanlardır. Yenilenebilir enerjiden azami faydalanma hedefli bütünleşik tasarımlar zorunlu olarak hayata geçirilmelidir.

• Akıllı şehir yaklaşımının yaygınlaştırılması amacıyla, pilot projeler tasarlanmalı ve uygulanmalıdır.

• İlgili merkezi ve yerel yönetimlerce sürdürülebilir ulaşım yöntemleri geliştirilmeli, elektrikli araç, motorsiklet ve bisiklet kullanımının özendirilmesi amacıyla, gerekli alt yapı kurulmalıdır.

• Enerji-verimli sulama pompalarının ve enerji-verimli pompa

sürücülerinin yaygınlaşması için havza bazlı bir hibe programı tasarlanmalı ve çiftçiler verimli pompa sistemleri kullanmaya teşvik edilmelidir.

• Hassas tarım ve tarımda kaynak verimliliği uygulamaları

yaygınlaştırılmalıdır.

• Enerji verimliliğine ilişkin, analiz ve planlama çalışmaları karbon salımını azaltma ekseninde genişletilmeli, uygulamalarda düşük karbonlu üretim ve ekonomiye geçiş teşvik edilmelidir.

• Tüm hedefler en az AB 2030 ve ötesi yeni hedefleri ile paralellik arz etmeli, düzenli gözden geçirme ve iyileştirme sağlayacak mekanizmaların teşkili esas olmalıdır.

Kaynaklar

Aksüyek H. S., Topçu Ç., Polat B., GAP Yöresinde Tarımsal Sulama Amaçlı Elektrik Tüketimi, Türkiye 10. Enerji Kongresi, Kasım 2012

Irmak S., Mardin Şanlıurfa İlleri Enerji Forumu Bildiriler Kitabı, Ocak 2011 [6] Gümüş B., Mardin Şanlıurfa İlleri Enerji Forumu Bildiriler Kitabı, Ocak 2011

Kılıç H., Tarımsal Sulama ve Enerji, Güneydoğu Anadolu Bölgesi Enerji Forumu 2005 Tarımsal Sulamanın Önemi, DSİ, 2012 http://www.dsi.gov.tr/docs/hizmet-alanlari/tarim-

sulama.pdf?sfvrsn=2 http://www.enerjiatlasi.com/

TEKNOLOJIK VE FINANSAL BAKIŞ