Kurum ve kuruluşlar arasındaki işbirliği ve mevcut istatistiksel verilerin yetersizliği, sistematik bir yaklaşımla konunun ele alınmamış olması gibi nedenlerle Türkiye’ de doğru ve tam mevcut iş sağlığı ve güvenliği sistemi tanımlamak güçtür.
Đş sağlığı ve Güvenliği alanında yapılan yasal düzenlemelerin kendi ülke gerçekliğinden uzak olması ve bu nedenle uygulama alanında ciddi sıkıntılar yaratmasıdır.
Avrupa Birliğine üye ülkelerde iş sağlığı ve iş güvenliği hizmetleri uzmanlaşmış bir yapıya sahip olup tüm işçilere ulaştırılmak istenmektedir. Türkiye ise bu konu ile ilgili Avrupa Birliğine üye ülkelerinin gerisindedir. Ancak Avrupa Birliği üyeliği sürecinde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili sorunların çözümü aciliyet kazanmıştır.
AB adaylık süreci, çevre ve sürdürülebilir kalkınma konusundaki mevzuatımızı AB mevzuatına uyumlaştırmaya zorladığından, ilgili kurumlarımızın tehlikeli atıklar üzerindeki çalışmaları yoğun bir şekilde devam etmektedir. Bazı eylem planları ve taslak mevzuatlar hazırlanmış durumdadır.
AB Müktesebatının ulusal mevzuata aktarılması için yürütülmekte olan çalışmalar ilerledikçe, bu eksiklikte büyük oranda giderilmiş olacaktır.
Bakanlığın kendi bünyesi içindeki örgütlenme de bu konuda bir koordinasyon eksikliği bulunduğunu göstermektedir. Konuyla ilgili olarak yürütülen eğitim, araştırma ve denetim faaliyetleri Bakanlık içindeki ayrı idari birimler tarafından gerçekleştirilmektedir.
Örgütlenme konusundaki sorun, konuyla ilgili görev ve yetkilerin çeşitli idari birimler arasında karışmasına yol açmaktadır. Devlet, sendikalar ve işverenler konuya sahip çıkmaktadırlar. Ancak, yetki, görev ve sorumlulukların neler olduğu konusunda, tam bir belirsizlik vardır.
Türkiye’ de tehlikeli atıkların yönetim sürecine dahil edilmesi kısa bir geçmişe sahiptir. Türkiye’ de, daha önce yönetimsel ve teknik önlemler geliştirmeksizin bilinçsiz bir şekilde bertaraf edilen tehlikeli atıkların, 10-15 yıl gibi kısa bir sürede, etkili yönetim mekanizmalarına dâhil edilmediği tespit edilmiştir.
Çabalar büyük ölçüde normatif düzeyde kalmış, etkili bir uygulama zemini oluşturulamamıştır. Tehlikeli atıkların rasyonel bir yönetim sistemi içinde ele alınamayışında etkili olan sorunları şu başlıklar altında değerlendirmek mümkündür:
Kurumsal Yetki Belirsizliği
Strateji Geliştirilmesi Konusundaki Yetersizlikler Uzman ve Yardımcı Personel Yetersizliği
Denetim Eksikliği Bilgi ve Veri Eksikliği
Bütünleşik Bir Yönetim Đhtiyacı Kurumlar arası Eşgüdüm Eksikliği
Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’ ndeki Mevcut Yetersizlikler Teknik Kapasitenin Yetersizliğidir.
Değerlendirme
Söz konusu araştırma yapılan tesisler kapsamında, Đstanbul, Kocaeli, Đzmir, Ankara ve Konya Đlleri’ nde bulunan toplam 15 tesis gezilmiş ve anket çalışması yapılarak değerlendirme yapılmıştır.
Tesislerde gezi sırasında iş sağlığı güvenliği ekipmanlarından; ayakkabı, eldiven, gözlük, baret, yüz maskesi, işçi tulumu giyilerek geziler yapılmış, işçilerle görüşülmüş, iş sağlığı güvenliği ekipmanları tanıtılmış bu kapsamda bilgi verilmiş ve bilgi alınmıştır.
Aynı zamanda emniyet şeridi, ikaz ekipmanları, varil, ilk yardım çantası, etiket ve örnek broşürlerde yanımızda bulundurularak tanıtımı yapılmış ve bilgisi verilmiştir.
Bu kapsamda görülmüştür ki, araştırma yapılan tesisler ile litaratürdeki araştırmalar neticesinde Türkiye’ deki iş sağlığı ve güvenliği konusu ve atık yönetiminde eksiklikler tespit edilmiştir.
Söz konusu tesisler kendi içlerinde farklılıklar göstermekte olup, her biri için ayrı ölçüm değerleri konulmuş ve yorumlama ona göre yapılmıştır.
Genel iş sağlığı egitimleri, bilgilendirmeleri ise tesislerin genelinde yaşanan sıkıntılar baz alınarak sorulmuş ve bu kapsamda net cevaplar alınarak genel olarak bir yorumlamaya gidilmiştir.
Söz konusu yapılan çalışmalar sonucunda genel bir değerlendirme çizelgesi oluşturulmuş olup, ilgili değerlendirme çizelge 3.21’ de verilmiştir.
Çizelge 3.21. Genel değerlendirme TESĐS NO Kalite Birimi Var mı? Çevre Birimi Var mı? Đş Hakkında Bilgilendirme Yapılıyor mu? Kişisel Koruyucu Ekipmanları Kullanıyor mu? Đkaz Levhaları Var mı? Đç Tetkik Yapılıyor mu? Mevzuata Uygun Çalışma Yapılıyor mu? ĐSG Sistemi Var mı? Düzenli Ölçümler Yapılıyor mu? 1 Numaralı Tesis X X X X X X X X X 2 Numaralı Tesis X X X X X - X X - 3 Numaralı Tesis X X X X X X X X - 4 Numaralı Tesis X X - X X X X X - 5 Numaralı Tesis - - - - 6 Numaralı Tesis - - - - X - X - - 7 Numaralı Tesis - X X - - - X 8 Numaralı Tesis X X X X - - X X - 9 Numaralı Tesis - - X X - - - - - 10 Numaralı Tesis X - X X X X - X X 11 Numaralı Tesis - - - X - X 12 Numaralı Tesis X X - X X X X X - 13 Numaralı Tesis - X X - - - X - - 14 Numaralı Tesis - X X X - - - - X 15 Numaralı Tesis X X - X X - X X X TOPLAM 8 10 9 10 8 5 10 8 6 YÜZDE ORAN % 100 % 53.33 % 66.67 % 60 % 66.67 % 53.33 % 33.33 % 66.67 % 53.33 % 40
Yapılan çalışma neticesinde söz konusu çizelgeye bakıldığında, tesislerde; Yönetmeliklerde yer alan maddeleri uyumu tam olarak oluşturulamamış,
Đncelenen işyerlerinde işçilerin daha rahat ve sağlıklı ortamda çalışması için gerekli sosyal olanaklar bulunmadığı tespit edilmiştir.
Tesislerde ve sahalarda çalışan işçilerin çoğunluğu, eldivensiz, gözlüksüz, maskesiz işlemlerini yapmaktadır.
Bu konuda yeterli düzeyde eğitim verilmemektedir. Firma sahipleri bu konuda çok duyarlı değildir.
Firmalarda yeterli düzeyde uyarıcı levhalar bulunmamaktadır. Firmalarda acil müdahale ekipmanları yetersizdir.
Koruyucu malzeme miktarı yeterli değildir.
Đş Sağlığı uygulama ilkeleri yerine getirilmemektedir.
Tüm gözlemler iş sağlığı açısından iş ve işverenin eğitimsiz olduğunu saptamaktadır. Basit önlemlerle sağlanabilecek sağlıklı iş koşullarının, işçinin sağlığının yanı sıra veriminin de yükselmesine yol açacağı bilinmemektedir.
ISG alanına özgü bilimsel araştırma yapan kurumlar ile eğitim kurumları bulunmamaktadır.
Đş sağlığı ve atık alanında karşılaştığımız önemli sorundan biride bu alanda görülen denetim azlığıdır. Đş sağlığı alanında kamusal denetim yok denecek kadar azdır.
Tehlikeli atıklar hava, su, toprak kirliliği ve radyoaktif kirlilik oluşturarak önemli bir çevre sorunu olarak karşımıza çıkmaktadır. Tehlikeli atıklar herhangi bir alıcı ortamda, ekosistemde ya da çevrede bertarafından önce bile çok ciddi tehlike içermektedirler. Tehlikeli atıklar sadece oluşumlarında değil, bertarafları için toplanmaları, taşınmaları, geri kazanılmaları, bertarafı ve bertaraf sonucundaki aşamalarında çevre sorunları oluşturmaktadır. Bundan dolayı tehlikeli atıklar bir plan dahilinde ve sıkı biçimde kontrol edilmelidir. Ancak tehlikeli atıklar istenilen düzeyde kontrol edilmemekte ve tehlikeli atıklara gereken özen gösterilmemektedir.
Öneriler;
Atık sektöründe henüz tam bir uyum gerçekleşmemiş olsa da, AB Müktesebatının ulusal mevzuata aktarılması için yürütülmekte olan çalışmalar ilerledikçe, tehlikeli atık yönetimindeki eksiklikler büyük ölçüde giderilecektir.
Türkiye’ nin önündeki en önemli sorun, imzaladığı veya kabul ettiği uluslararası hukukî araçların uygulanması yönünde kararlı bir idare ile kurumlar arasındaki koordinasyon ve kaynak eksikliğidir. Ülke kaynaklarının bu alana daha çok ayrılması ile kurumsal yapılar güçlendirilerek koordinasyon eksikliği de giderilebilecektir.
Tehlikeli atıkların hava, su, toprak ve canlı ortamları üzerinde giderek daha yüksek oranlarda risk yaratması nedeniyle, bu ortamların korunması adına geliştirilen politikaların bir bütün oluşturacak şekilde planlanması gerekmektedir.
Bir toplumda insanın sağlığı, korunması gereken en önemli değerlerin başında geldiğinden iş sağlığı ve güvenliğinin tüm ülkelerde en üst düzeyde sağlanması esas alınmalıdır.
Günümüz koşullarında Türkiye’ de çalışma yaşamı içerisinde en önemli sorunun iş sağlığı ve iş güvenliği başlığı altındaki sorunlar olduğu net olarak gözlenmektedir.
Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği konusunda uygulamada henüz mevzuat hükümlerinin tam anlamıyla yaşama geçirilebilmesinden söz edilemezken Danıştay tarafından 2003 yılında iptal edilen iş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinden sonra halen Mevzuatta oluşan boşlukta giderilememiştir. Bundan sonra yapılması gereken, iş sağlığı ve güvenliği kurullarının mevzuata uygun olarak işverenlerce kurulmasının ve gerektiği şekilde işlemesinin sağlanması gerekmektedir. Bu kurulları kurmaktan kaçınan veya kurup da çalışmasına engel olan işveren veya işveren vekillerine ise caydırıcı nitelik taşıyan para cezaları verilmesi gerekmektedir. Ayrıca iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin hükümlere aykırılık halinde işçileri çeşitli prosedürlere bağlayarak fesih hakkının güçleştirilmemesi, işçilere iş sözleşmesini haklı nedenle fesih imkanı verilmesi gerekmektedir.
Ülkemizde, işletmelerin neredeyse tamamına yakınının küçük ve orta ölçekli işletmelerden oluştuğu ve işletme ölçeklerinin giderek küçüldüğü bir ortamda, yasanın 50’ den daha az işçi çalıştırılan iş yerleri için iş sağlığı ve güvenliği kurulları, teknik elemanlar gibi otokontrol mekanizmalarını düzenlememiş olması önemli bir eksiklik olduğu görülmüştür. Küçük işletmelerin büyük işletmelere göre fazla olduğu ülkemizde iş sağlığı ve
güvenliğine ilişkin düzenlemelerin küçük işletmelerde uygulanacak tarzda olmasına özen gösterilmesi gerekmektedir.
Mevzuatımız meslek hastalığı ve iş kazası tanımları 506 sayılı SSK Kanunu’ nda yapmış ve sadece 4857 sayılı iş kanunu kapsamındaki çalışanları kapsamıştır. Bu diğer çalışanların kapsam dışı kalmasına ve ülke genelindeki meslek hastalıkları ve iş kazalarının doğru istatistiksel kayıtlara alınamamasına neden olmaktadır.
Bir başka açıdan, Türkiye’ nin atık yönetimine ilişkin gerçekleştirdiği ve/veya gerçekleştireceği iyileştireceği iyileştirici ve düzenleyici çalışmalar, salt Avrupa Birliği’ ne üyelik süreci ile sınırlı kalmamalıdır.
Türkiye, gerek yönetsel gerekse de finansal tedbirlerini almalıdır.
Tehlikeli atıkların ortama verdiği yüksek orandaki riskten dolayı, bu ortamların korunmasına yönelik bütün oluşturacak şekilde planlanması gerekmektedir.
Avrupa ile ülkemiz karşılaştırıldığında ISGGM politik ve idari fonksiyonlarını yerine getirmek için az sayıda personele sahiptir. Bu sayının arttırılması gereklidir.
Ortak sağlık ve güvenlik birimlerine işlerlik kazandırılarak AB normları çerçevesinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin bütün çalışanlara ulaşması sağlanmalıdır.
Đş müfettişlerinin günümüz teknoloji ve bilgi donanımına sahip olması sağlanmalıdır.
Alan ve sektör denetimleri daha sistemli ve sıklıkla yapılmalıdır.
Đşçiler çalıştıkları sürece aralıklı muayenelerle hastalıklar, işe bağlı hastalıklar ve meslek hastalıkları açısından izlenmelidir.
Đlk yardım malzemeleri bulundurulmalıdır.
Đşçiler işe alınırken yeterli ve işe uygun ilk muayeneleri yapılmalıdır.
Bu bilgiler ışığında, iş sağlığı ve güvenliği sorunu Devletin yerine getirmesi gereken temel görevlerinden birisi olarak kabul edilmekte ve buna bağlı olarak da Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’ nın ilgi alanında bulunmaktadır.
KAYNAKLAR
Akkök, Ayşe. 1977, Đş Kazalarının Maliyeti ve Đş Güvenliği, MPM Yayınları, Yayın No:
204, Ankara
Aksöy, Cezmi. 1982, “Đş Kazaları: Tanımı, Önemi, Nedenleri”, Đş Kazalarını Önleme Semineri, MPM Yayınları, Ankara
Alper,Y.ve Kaya, 1995, P.Kuruluş Yıldönümünde Uluslar arası Çalışma Örgütü ve Uluslar arası Çalışma Standartları. Ezgi Kitapevi, Bursa
Altan Z. 2006, Uluslar arası Çalışma Normları. 3.Baskı. Eskişehir
Altinok, T., 2001, OHSAS 18001 Is Sağlığı ve Güvenliği Değerlendirme Serileri Genel Tanıtım, Is Sağlığı – Is Güvenliği Kongresi Program Bildirileri, Makine
Mühendisleri Odası, ISG-12, Ankara, s:141
A More Secure World: 2004, Our Shared Responsibility, United Nations, Report of The
Secretary-General’s High-level Panel on Threats, Challenges and Change,
Ayhan, Z., 1997, “ ISO 14000 ile ISO 9000 Entegrasyonu için Yapılan Çalışmalar”
Çevre ve Mühendis Dergisi, Sayı: 15, Ankara, s:31-33
Baysal, Sadettin. 2004, “4857 Sayılı Đş Kanunu ve Đş Sağlığı ve Güvenliğinde Yeni Yaklaşımlar ”, Đş Sağlığı Ve Güvenliği Dergisi, Sayı:19, Mayıs-Haziran, Ankara Berker, Gökhan. 2004, “Yeni Đş Yasası Ve Đş Sağlığı Ve Güvenliği”, Đş Sağlığı Ve
Güvenliği Bilgilendirme Semineri Bilgilendirme Semineri, Đstanbul
Binyıldırım, Turgay.1999, ”Đş Kazalarının Oluşumu Ve Đş Kazalarının Sınıflandırılması”, Đş Sağlığı Ve Güvenliği Konferansı Bildiriler Kitabı, Đstanbul Bolat, B. 2002, “ISO 9000 Kalite Yönetimi ve ISO 14000 Çevre Yönetimi Sistemleri
Uygulamalarının Değerlendirilmesi: Türkiye Örneği”, Đstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, doktora tezi, Đstanbul
Bozkurt,V. 1999,Avrupa Birliği ve Türkiye.1. Basım. Alfa Yayınları, Đstanbul
Brock, Lothar, 1997, “The Environment and Security: Conceptual and Theoretical Issues”, N.P. Gleditsch et al. (eds), Conflict and The Environment, , Kluwer Academic Publishers, Netherlands, s. 17-69.
Çetinkaya, M., 1988, Đsçi Sağlığı ve Güvenliğinin Önemi, Đsçi Sağlığı ve Is Güvenliği Sempozyumu, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Đsçi Sağlığı Dairesi
Başkanlığı Yayınları, Ankara
Erertem, D. 2001, “Bir Toplam Kalite Yönetimi Değerlendirme Modeli: Türkiye Uygulaması”, Đstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, doktora tezi, Đstanbul
Ersun S., 1995, “Toplam Kalite Yönetimi Nedir Ne Değildir Nasıl Oluşturulur”. Besinci
Ergonomi Kongresi, MPM, Đstanbul, s:699-711
Ertopuz, A. ve Akin, B., 1996, “Toplam Kalite ve Đletişim”, Özgeçmişler Tebliğler, 5.
Ulusal Kalite Kongresi, Đstanbul, s:160-170
Gök, B., 2000, “Kalite Çevre Is Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemlerinin Entegrasyonu”, Đstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, yüksek lisans tezi, Đstanbul
Gülmez,M., 2000, Uluslar arası Sosyal Politika, Đlk san Matbaası, Ankara
Harjula, Hanrik, “Hazardous Waste, Recognition of the Problem and Response”, Annals
New York Academy of Sciences, Vol. 1076, s. 462-477, New York
Hatipoğlu, Önder, 2006, Đş Sağlığı ve Güvenliğinin Mevcut Durumu ve Bir Araştırma,
Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Đşletme Bölümü Yayımlanmamış
Yüksek Lisans Tezi, Đstanbul
Human Development Report 1994, United Nations Development Programme, New York
Ibeanu, 2006, Okechukwu, Economic, Social and Cultural Rights, Adverse Effects of the Illicit Movement and Dumping of Toxic and Dangerous Products and Wastes on The Enjoyment of Human Rights, Report of the Special Rapporteur, E/CN.4/2006/42/Add.1
Ouhachı-Vesel y, Fatma, 2000, Zohra, Economic, Social and Cultural Rights, Adverse
Effects of the Illicit Movement and Dumping of Toxic and Dangerous Products and Wastes on The Enjoyment of Human Rights, Report of the Special Rapporteur
on the Illicit Movement and Dumping of Toxic Wastes, Mission to Germany and The Netherlands
Özevren, M., 2000, Toplam Kalite Yönetimi, Temel Kavramlar ve Uygulamalar, Alfa
Yayınları, Đstanbul
Piyal,Y.B., 1994, Đş Sağlığı Politikası ve Eylem Programı Đçin Yöntem Önerileri Ankara Örneği.Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara Rutınwa, 1997, Bonaventure “Liability and Compensation for Injurious Consequences
of the Transboundary Movements of Hazardous Wastes”, RECIEL, Volume 6,
Issue 1, , s. 7-13.
Sentel,T., 2001, Yeni Bin Yılda Türkiye ĐLO Đlişkileri, Mercek, Ankara
Seratlı, Gaye Burcu, 2004, 4857 sayılı Đş Kanununa Göre Đş Sağlığı ve Güvenliği,
Tenikler,G., 2007, Türkiye’de Tehlikeli Atık Yönetimi ve Avrupa Birliği Ülkeleri Đle Karşılaştırmalı Bir Analiz.Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Đzmir
Toluner,S., 1999, Milletlerarası Hukuk ile Đç Hukuk Arasındaki Đlişkiler.Đstanbul:
Đstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını, Đstanbul
Tonus,Ö., 2004, Uluslar arası Çalışma Normları.1.Baskı, AOF Yayınları, Eskişehir Toprak Z., 2003, Çevre Yönetimi ve Politikası, Đzmir
Universal Declaration of Human Rights, 1948, adopted and proclaimed by General
Assembly Resolution 217 A (III) of 10
ÖZGEÇMĐŞ
KĐŞĐSEL BĐLGĐLER
Adı Soyadı : Aslı YAPICI
Uyruğu : T.C.
Doğum Yeri ve Tarihi : Mardin-12.03.1982
Telefon : +90 532 612 61 05
Faks : +90 312 491 62 06
e-mail : asliypc@hotmail.com
EĞĐTĐM
Derece Adı, Đlçe, Đl Bitirme Yılı
Lise : Ankara Mehmetçik Lisesi 1996–1999
Üniversite : Selçuk Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi
Çevre Mühendisliği Bölümü 2000 – 2004
Yüksek Lisans : Selçuk Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi
Çevre Mühendisliği Anabilim Dalı 2009-
Doktora : - -
ĐŞ DENEYĐMLERĐ
Yıl Kurum Görevi
11/2004–12/2007 Serdar Mühendislik Ltd. Şti. ÇED Koordinatörlüğü
12/2007–07/2008 CĐNER Holdıng Branş Mühendisi /
Teknik Eleman 08/2008-06/2011 Ekovar Geri Dönüşüm Mak. Đnş. San. ve
Tic. Ltd. Şti.
Saha Mühendisi / Teknik Eleman
YABANCI DĐLLER
Đngilizce : Đntermadiate
BELĐRTMEK ĐSTEĞĐNĐZ DĐĞER ÖZELLĐKLER
Bitirme Tezi
10/2003–06/2004 : Atıksularda Zeolit Đle Ağır Metal Kirliliği ve Giderimi
Sempozyum
3. MADENCĐLĐK VE ÇEVRE SEMPOZYUMU (11-12 Haziran 2009 - MTA Genel Müdürlüğü) Doğu Karadeniz Bölgesinde Bulunan Kum-Çakıl Ocakları ve Taşocaklarının Çevresel Etkilerinin Değerlendirilmesi Organizasyon Yöneticisi
Bilgisayar
Windows XP ve Office XP (Word, Excel, Power Point, Outlook), Đnternet Explorer, Auto-Cad, NetCAD, GIS (Coğrafya Bilgi Sistemi), Fireworks