Sonuç ve Tartışma

6, 7 ve 8. sınıf öğrencilerinin ağız özelliklerini kullanım durumlarını araştıran bu çalışma sonucu öğrencilerin ağız özelliklerini kullanım durumlarında bazı değişkenlerin etkili olduğu görülmüştür.

Sözlü ve Yazılı Anlatım

Öğrencilerin sözlü anlatımlarının %13,8’inde, yazılı anlatımlarının ise %2,68’inde ağız özelliği tespit edilmiştir. Çevreyle daha çok sözlü iletişimle ilişki kurulduğu için çevreden etkilenme de daha çok sözlü iletişimde olmaktadır. Bu da sözlü anlatımda yazılı anlatıma göre daha fazla ağız özelliği kullanılmasına sebep olmuş olabilir. Yazılı anlatımın temelinin standart Türkçe kullanılan basılı eserler olması da bu sonucun çıkmasında etkili olabilir. Sözlü anlatımda kullanılan 10685 kelimenin 1398’inde (%13,8), yazılı anlatımda kullanılan 82464 kelimeden 2206’sında (%2,68) ağız özelliği tespit edilmiştir.

Sınıf Seviyesi

Ağız özelliği tespit edilen kelimelerden 1568’inin (%43) 6. sınıf, 1209’unun (%34) 7. sınıf, 827’inin (%23) ise 8. sınıf düzeyinde kullanıldığı görülmüştür. Sınıf seviyesi yükseldikçe

138

ağız özelliği kullanma oranı düşmekte öğrenciler iletişimlerinde daha çok standart Türkçe kullanmaktadırlar. Bunda artan seviyedeki Türkçe eğitiminin yanında ilerleyen yaşla birlikte beğenilme kaygısının da etkisi olabilir.

Sosyal Çevre

Ağız özelliği taşıyan kelimelerin 2317’sini (%65) köyde yaşayan öğrencilerin, 936’sını (%26) kasabada yaşayan öğrencilerin, 338’ini (%9) ise şehir merkezinde yaşayan öğrencilerin kullandığı tespit edilmiştir. Ağız özelliği kullanımı köyden kente geldikçe azalmaktadır.

Şimşek (2000), Alkan (2007) ve Yılmaz’ın (2009) ayrı ayrı yaptıkları çalışmalarda bu sonucu doğrular niteliktedir. Şimşek (2000) sosyo-kültürel çevrenin öğrencilerin yazılı anlatımlarına anlamlı bir şekilde etkisi olduğunu, Alkan (2007) öğrencilerin yazılı anlatımda yaptıkları hataların bulundukları çevreye göre farklılaştığını, Yılmaz (2009) ise öğrencilerin sosyo-ekonomik düzeylerinin yazılı anlatım becerileri üzerinde belirleyici olduğunu belirtmiştir.

Cinsiyet

Cinsiyete göre ağız özelliği kullanma durumu değişmektedir. Kız öğrencilerin ağız özelliği taşıyan kelimeleri kullanım düzeyleri erkek öğrencilere göre daha düşüktür. Yapılan çalışmada kız öğrencilerin kullandıkları 55025 kelimeden 1618’inde (%2,94), erkek öğrencilerin ise kullandıkları 38124 kelimeden 1986’sında (%5,21) ağız özelliği tespit edilmiştir.

Bu sonuç, Yılmaz’ın (2009) yaptığı çalışmada elde ettiği sonuçla örtüşmektedir. Yılmaz (2009) kız öğrencilerin yazılı anlatım becerilerinin erkek öğrencilere göre daha gelişmiş olduğunu belirtmiştir.

Ağız Özelliğinin Bulunduğu Yer

Ağız özelliği daha çok kelimelerin kökünde görülmüştür. Ağız özelliklerinin 99’unun (%6) kelime kökü ve ekte, 656’sının (%41) eklerde, 859’unun (%53) ise kelime kökünde olduğu tespit edilmiştir.

139

Eklerde tespit edilen ağız özellikleri daha çok çekim eklerindedir. Ağız özelliklerinin 630’unun (%84) çekim ekinde, 122’sinin (%16) yapım ekinde, 3’ünün (%0) ise hem yapım eki hem çekim ekinde olduğu tespit edilmiştir.

Kelime Türü

Ağız özelliği taşıyan kelimelerin 2138’i (%59,32) fiildir, 1466’sı (%40,68) ise isimdir. Bu durum Türkçede fiillerin temel unsur olmasına ve daha az değişim göstermesine bağlanabilir.

Ses Hadiseleri

Ortaokul 6, 7 ve 8. sınıf öğrencilerinin kullandığı ağız özellikleri ses yönünden incelendiğinde 93 adet ses hadisesine rastlanmaktadır.

Ünlü Değişmeleri

Ünlü değişmelerinden 28 tanesinin (%11) kalın ünlülerin incelmesi, 98 tanesinin (%37) ince ünlülerin kalınlaşması, 67 tanesinin (%26) geniş ünlülerin daralması, 25 tanesinin (%9) dar ünlülerin genişlemesi, 33 tanesinin (%13) düz ünlülerin yuvarlaklaşması, 10 tanesinin (%4) de yuvarlak ünlülerin düzleşmesi olduğu tespit edilmiştir.

Kalın Ünlülerin İncelmesi

Kalın ünlülerin incelmesi hadisesinden 13 tanesinin a > e değişmesi, 1 tanesinin o > e değişmesi, 8 tanesinin ı > i değişmesi, 6 tanesinin u > ü değişmesi olduğu tespit edilmiştir.

İnce Ünlülerin Kalınlaşması

İnce ünlülerin kalınlaşması hadiselerinden 22 tanesinin e > a değişmesi, 15 tanesinin i > ı değişmesi, 33 tanesinin ö > o değişmesi, 28 tanesinin ü > u değişmesi olduğu tespit edilmiştir.

140 Geniş Ünlülerin Daralması

Geniş ünlülerin daralması hadiselerinden 17 tanesinin a > ı değişmesi, 4 tanesinin a > i değişmesi, 6 tanesinin a > u değişmesi, 37 tanesinin e > i değişmesi, 3 tanesinin o > u değişmesi olduğu tespit edilmiştir.

Dar Ünlülerin Genişlemesi

Dar ünlülerin genişlemesi hadiselerinden 21 tanesinin i > e değişmesi, 2 tanesinin u > o değişmesi, 2 tanesinin ü > ö değişmesi olduğu tespit edilmiştir.

Düz Ünlülerin Yuvarlaklaşması

Düz ünlülerin yuvarlaklaşması hadiselerinden 22 tanesinin ı > u değişmesi, 11 tanesinin i > ü değişmesi olduğu tespit edilmiştir.

Yuvarlak Ünlülerin Düzleşmesi

Yuvarlak ünlülerin düzleşmesi hadiselerinden 5 tanesinin ö > e değişmesi, 5 tanesinin u > ı değişmesi olduğu tespit edilmiştir.

Ünlü Düşmesi ve Türemesi

Ünlü düşmesine 48 örnekte rastlanmıştır. Bunlar da ön seste değil iç sestedir. Ünlü türemesine ise 14 örnekte rastlanmıştır. Bunlardan 3 tanesi ön seste 11 tanesi iç sestedir.

Ünsüzlerdeki Ses Hadiseleri

Ünsüzlerdeki ses hadiseleri ise ön ses ünsüzlerinde, iç ses ünsüzlerinde ve son ses ünsüzlerinde meydana gelen hadiseler olarak ele alınmıştır.

Ön Ses Ünsüzleri

Ön ses ünsüzlerinde tespit edilen ağız özelliklerinin 141 tanesi (%96) ön ses ünsüz değişmesi, 4 tanesi (%3) ön ses ünsüz türemesi, 2 tanesi (%1) ön ses ünsüz düşmesidir.

141

Ön Ses Ünsüz Değişmesi

Ön ses ünsüz değişmesi hadiselerinden 14 tanesinin p > b değişmesi, 22 tanesinin ç > c değişmesi, 16 tanesinin t > d değişmesi, 83 tanesinin k > g değişmesi, 4 tanesinin s > z değişmesi, 2 tanesinin y > g değişmesi olduğu tespit edilmiştir.

Ön Ses Ünsüz Türemesi

Ön ses ünsüz türemesi hadiselerinden 1 tanesinin “h” türemesi, 2 tanesinin “y” türemesi, 1 tanesinin “n” türemesi olduğu tespit edilmiştir.

Ön Ses Ünsüz Düşmesi

Yapılan çalışmada sadece iki kelimede ön ses ünsüzlerinden “h” sesinin düştüğü tespit edilmiştir.

İç Ses Ünsüzleri

İç ses ünsüzlerinde tespit edilen ağız özelliklerinin 321 tanesi (%42) iç ses ünsüz değişmesi, 290 tanesi (%38) iç ses ünsüz düşmesi, 17 tanesi (%2) iç ses ünsüz türemesi, 14 tanesi (%2) ünsüz ikizleşmesi, 20 tanesi (%3) ikiz ünsüzün tekleşmesi, 74 tanesi (%10) hece kaynaşması, 24 tanesi (%3) hece yutumu, 3 tanesi (%0) de yer değiştirmedir.

İç Ses Ünsüz Değişmeleri

İç ses ünsüz değişmelerinden 70 tanesi (%23) iç seste tonlulaşma, 47 tanesi (%16) iç seste tonsuzlaşma, 83 tanesi (%28) iç seste sızıcılaşma, 9 tanesi (%3) akıcı ünsüzler arasındaki değişmeler, 91 tanesi (%30) öteki ünsüz değişmeleri olarak tespit edilmiştir.

İç Seste Tonlulaşma

İç seste tonlulaşma hadiselerinden 10 tanesinin -p- > -b- değişmesi, 23 tanesinin -t- > -d- değişmesi, 24 tanesinin -ç- > -c- değişmesi, 9 tanesinin -k- > -g- değişmesi, 4 tanesinin -f- > -v- değişmesi olduğu tespit edilmiştir.

142

İç Seste Tonsuzlaşma

İç seste tonsuzlaşma hadiselerinden 8 tanesinin -b- > -p- değişmesi, 33 tanesinin -c- > -ç- değişmesi, 6 tanesinin -d- > -t- değişmesi olduğu tespit edilmiştir.

İç Seste Sızıcılaşma

İç seste sızıcılaşma hadiselerinden 29 tanesinin -g- / -k- > -ğ- / -y- değişmesi, 1 tanesinin -ç- > -ş- değişmesi, 53 tanesinin -k- > -h- değişmesi olduğu tespit edilmiştir.

İç Ses Akıcı Ünsüz Değişmesi

İç ses akıcı ünsüz değişmesi hadiselerinden 1 tanesinin -l- > -n- değişmesi, 2 tanesinin -m- > -n- değişmesi, 1 tanesinin -ğ- > -y- değişmesi, 2 tanesinin -r- > -n- değişmesi, 3 tanesinin -y- > -l- değişmesi olduğu tespit edilmiştir.

İç Ses Öteki Ünsüz Değişmeleri

İç ses öteki ünsüz değişmesi hadiselerinden 77 tanesinin -ğ- > -g- değişmesi, 1 tanesinin -h- > -k- değişmesi, 9 tanesinin -ş- > -s- değişmesi, 4 tanesinin -z- > -s- değişmesi olduğu tespit edilmiştir.

İç Ses Ünsüz Benzeşmesi

İç ses ünsüz benzeşmesi hadiselerinden 3 tanesinin -ly- > -ll- değişmesi, 7 tanesinin -nl- > - nn- değişmesi, 11 tanesinin -rl- > -ll- değişmesi olduğu tespit edilmiştir.

İç Ses Ünsüz Düşmesi

İç ses ünsüz düşmesi hadiselerinden 2 tanesinin -f- düşmesi, 22 tanesinin -g-/-ğ- düşmesi, 7 tanesinin -h- düşmesi, 10 tanesinin -k- düşmesi, 15 tanesinin -l- düşmesi, 16 tanesinin -n- düşmesi, 190 tanesinin -r- düşmesi, 12 tanesinin -t- düşmesi, 2 tanesinin -v- düşmesi, 9 tanesinin -y- düşmesi, 1 tanesinin -z- düşmesi, 4 tanesinin -ş- düşmesi olduğu tespit edilmiştir.

143 İç Ses Ünsüz Türemesi

İç ses ünsüz türemesi hadiselerinden 1 tanesinin -h- türemesi, 7 tanesinin -y- türemesi, 1 tanesinin -t- türemesi, 8 tanesinin -ğ- türemesi olduğu tespit edilmiştir.

İç Ses Ünsüz İkizleşmesi

İç ses ünsüz ikizleşmesi hadiselerinden 3 tanesinin -ç- > -çç- ikizleşmesi, 3 tanesinin -n- > - nn- ikizleşmesi, 1 tanesinin -s- > -ss- ikizleşmesi, 3 tanesinin -ş- > -şş- ikizleşmesi, 1 tanesinin -t- > -tt- ikizleşmesi, 3 tanesinin -l- > -ll- ikizleşmesi olduğu tespit edilmiştir.

İkiz Ünsüzün Tekleşmesi

İç ses ünsüzü ses hadiselerinden 20 tanesinin ikiz ünsüzün tekleşmesi olduğu tespit edilmiştir.

İç Ses Hece Kaynaşması

İç ses ünsüzü ağız özelliğine dayalı ses hadiselerinden 74 tanesinin hece kaynaşması olduğu tespit edilmiştir.

İç Ses Hece Yutumları

İç ses hece yutumlarından 2 tanesinin –he’li hecelerden birinin yutulması, 4 tanesinin –ne’li hecelerden birinin yutulması, 2 tanesinin –re’li hecelerden birinin yutulması, 1 tanesinin -şe’li hecelerden birinin yutulması, 15 tanesinin –ye’li hecelerden birinin yutulması olduğu tespit edilmiştir.

Ünsüz Yer Değiştirmesi

İç ses ünsüzü ağız özelliğine dayalı ses hadiselerinden 3 tanesinin ünsüz yer değiştirmesi olduğu tespit edilmiştir.

144

Son Ses Ünsüzleri

Son ses ünsüzlerinde tespit edilen ağız özelliklerinin 32 tanesi (%16) son ses ünsüz değişmesi, 164 tanesi (%82) son ses ünsüz düşmesi, 5 tanesi (%2) sos ses ünsüz türemesidir.

Son Seste Tonlulaşma

Son ses ünsüz değişmelerinden 7 tanesi son seste tonlulaşma olduğu tespit edilmiştir. Son ses ünsüz tonlulaşmalarından 5 tanesinin -p > -b değişmesi, 2 tanesinin -ç > -c değişmesi olduğu tespit edilmiştir.

Son Seste Sızıcılaşma

Son ses ünsüz değişmelerinden 25 tanesinin sızıcılaşma olduğu tespit edilmiştir.

Son Ses Ünsüz Düşmesi

Son ses ünsüz düşmesi hadiselerinden 1 tanesinin -l düşmesi, 159 tanesinin -r düşmesi, 4 tanesinin -k düşmesi olduğu tespit edilmiştir.

Son Ses Ünsüz Türemesi

Son ses ünsüz türemesi hadiselerinden 2 tanesinin -k türemesi, 2 tanesinin -m türemesi, 1 tanesinin -y türemesi olduğu tespit edilmiştir.

Şekil Yönünden Ses Hadiseleri

Öğrencilerin kullandıkları ağız özellikleri şekil yönünden 6 grupta ortaya çıkmıştır.

İsimler

İsim Türetme Ekleri

Ağız özelliği tespit edilen isim türetme eklerinden 25 tanesi (%78) isimden isim türetme eki, 7 tanesi (%22) fiilden isim türetme ekidir.

145 İsim Çekim Ekleri

Ağız özelliği tespit edilen isim çekim eklerinden 49 tanesi hâl eki, 4 tanesi çokluk eki, 1 tanesi aitlik ekidir.

Zamirler

Tespit edilen ağız özelliklerinden 7 tanesi (%0) zamirlerdedir.

Sıfatlar

Tespit edilen ağız özelliklerinden 8 tanesi (%0) sıfatlardadır.

Zarflar

Tespit edilen ağız özelliklerinden 19 tanesi (%1) zarflardadır.

Fiiller

Fiil Türetme Ekleri

Ağız özelliği tespit edilen fiil türetme eklerinden 9 tanesi (%60) isimden fiilden fiil türetme eki, 6 tanesi (%40) isimden fiil türetme ekidir.

Şekil ve Zaman Ekleri

Ağız özelliği tespit edilen şekil ve zaman eklerinden 261 tanesi (%61) şimdiki zaman eki, 25 tanesi (%6) geniş zaman eki, 31 tanesi (%7) bilinen geçmiş zaman eki, 4 tanesi (%1) öğrenilen geçmiş zaman eki, 62 tanesi (%15) gelecek zaman eki, 1 tanesi (%0) şart eki, 39 tanesi (%9) istek ekidir ve 2 tanesi (%0) de emir ifade etmektedir.

Hikâye Birleşik Zaman

Ağız özelliği tespit edilen hikâye birleşik zaman çekimlerinden 29 tanesi (%76) şimdiki zamanın hikâyesi, 5 tanesi (%13) geniş zamanın hikâyesi, 4 tanesi (%11) gelecek zamanın hikâyesidir.

Şart Birleşik Zaman

Ağız özelliği tespit edilen şart birleşik zaman çekimlerinden 3 tanesi (%21) şimdiki zamanın şartı, 10 tanesi (%71) geniş zamanın şartı, 1 tanesi (%7) öğrenilen zamanın şartıdır.

146 Rivayet Birleşik Zaman

Ağız özelliği tespit edilen rivayet birleşik zaman çekimlerinden 12 tanesi (%92) şimdiki zamanın rivayeti, 1 tanesi (%8) geniş zamanın rivayetidir.

Ek-Fiil

Tespit edilen ağız özelliklerinden 5 tanesi (%0) ek-fiildedir.

Fiilimsiler

Ağız özelliği tespit edilen fiilimsilerden 20 tanesi (%32) sıfat-fiil, 42 tanesi (%68) zarf- fiildir.

Edatlar

Ağız özelliği tespit edilen edatlardan 2 tanesi (%2) ünlem edatı, 4 tanesi (%4) bağlama edatı, 4 tanesi (%4) çekim edatıdır.

Öğrencilerin sözlü ve yazılı anlatımlarında yerleşim yerine ve cinsiyete göre farklılık olduğu ortaya çıkmaktadır. Aynı fark kelime ve ek türlerinde de kendini göstermektedir. Türkçedeki ses olaylarına göre de ağız özelliği kullanımında sıklık durumu değişikliği bulunmaktadır.