Üretimde teknolojinin yaygınlaştırılması, otomasyona geçişin hızlanması ve teknolojik mamullerin üretilmesine ağırlık verilmesi, işletmelerin katlanmış oldukları genel üretim giderlerinin çok daha fazla tutarda gerçekleşmesine neden olmaktadır. Bu hızlı teknolojik değişim karşısında, hacim tabanlı tek bir dağıtım anahtarının kullanılarak maliyetlendirme çalışmalarının yürütülmesi, işletmeler açısından son derece tehlikeli sonuçlara yol açabileceği düşüncesiyle, genel üretim giderlerinin mamullere yüklenmesinde yeni yaklaşımlara ihtiyaç duyulmaktadır. İşte bu ihtiyaca cevap vermek amacıyla ortaya atılmış olan faaliyet tabanlı maliyetleme yaklaşımı büyük işletmeler tarafından da kabul görmüş doğruluğunun araştırılması yönünde yapılan çalışmaların hız kazanmasına imkân sağlamıştır.
Gün geçtikçe kullanım alanı artan bu yaklaşım, uygulama alanını ABD’deki bazı şirketlerde bulmuş ve hızla yayılmaya başlayarak başta ABD’de olmak üzere Türkiye ve Avrupa işletmelerinde de ele alınmaya başlanmıştır. Faaliyet tabanlı maliyetleme yönteminin klasik sistemden farkı, genel üretim giderlerinin dağıtılmasında homojen maliyet gruplarının ve çoklu faaliyet ölçülerinin kullanılmasıdır. Klasik sistem, gider yerlerini ve tek bir dağıtım anahtarını kullanırken, bu yeni yaklaşım, faaliyetlere dayalı olarak oluşturulan maliyet gruplarındaki giderleri mamullere birden fazla faaliyet ölçüsü kullanarak yüklemektedir.
Genel üretim giderlerinin bünyesinde çok sayıda gider türlerinin bulunmasından hareketle, tek bir dağıtım anahtarının kullanılarak dağıtımın gerçekleştirilmesi, sağlıklı olmayan bir sürecin işletilmesine devam edilmesi anlamına gelmektedir. Bu nedenle, daha doğru mamul maliyetine ulaşılması için çok sayıda gider türlerinin, onlarla yakın ilişkisi kurulabilen çok sayıda dağıtım anahtarı kullanılarak üretilen mamullere yüklenmesi zorunlu olmaktadır.
Faaliyet tabanlı maliyetleme yaklaşımında, klasik sistemde olduğu gibi mamullerin kaynakları değil, mamulün üretilmesi için yapılan faaliyetlerin kaynakları tükettiği, mamullerin ise faaliyetleri tükettiği kabul edilmektedir. Bu
varsayımdan hareketle, aynı türden olan giderler homojen maliyet gruplarında birinci aşama faaliyet ölçütleri yardımıyla toplanmakta, ikinci aşama faaliyet ölçütlerinin kullanılması ile mamul ya da mamul hatlarına yükleme işlemi gerçekleştirilmektedir. Burada dağıtım gerçekleştirilirken dikkatle belirlenmesi gereken husus, kullanılacak olan faaliyet ölçütlerinin ne olduğu ve ne miktarda kullanılması gerektiğidir.
Günümüzde imalat ve hizmet sektöründe uygulanan bu yöntemle daha doğru ve daha gerçekçi sonuçlara ulaşıldığı birçok araştırmacı tarafından belirtilmiştir.
Yöntemin, katı atık geri dönüşüm işletmesinde uygulanmasının uygun olup olmadığını araştırmak amacıyla gerçekleştirilen bu çalışmada, faaliyet tabanlı maliyetleme yöntemi genel hatlarıyla açıklanmış ve yöntemin, endüstriyel faaliyetler sonucu ortaya çıkan plastik katı atıkları geri dönüşüm faaliyetiyle geri kazanarak poşet imalatı yapan bir imalat işletmesinde uygulanmasına yer verilmiştir.
Uygulama aşamasında geri dönüşüm işletmesinin bir aylık üretimi göz önünde bulundurularak her bir poşetin maliyeti faaliyet tabanlı maliyetleme yöntemine göre hesaplanmış ve elde edilen sonuçlar işletmenin kullandığı klasik maliyetleme yöntemi sonuçlarıyla karşılaştırılarak değerlendirilmiştir. Maliyetleme çalışmaları sonucunda her iki yöntemden elde edilen maliyet bilgileri arasındaki farklılıkların en büyük nedeninin kullanılan dağıtım anahtarları olduğu tespit edilmiştir. Faaliyet tabanlı maliyetleme yönteminde her faaliyet için ayrı dağıtım anahtarı kullanılarak, her bir poşet, üretim sürecinde tükettiği faaliyetler çerçevesinde maliyetlendirilirken, klasik maliyetleme yönteminde tüm poşetler tek bir dağıtım anahtarı kullanılarak maliyetlendirilmiştir. Bunun sonucunda işletmeyi daha çok meşgul eden III. kalite poşetin klasik maliyetlemede faaliyet tabanlı maliyetlemeye göre daha düşük maliyetlendirildiği; buna karşılık işletmeyi daha az meşgul eden I. ve II. kalite poşetlerin klasik maliyetlemede faaliyet tabanlı maliyetlemeye göre daha fazla maliyetlendirildiği tespit edilmiştir.
KAYNAKÇA
Aksoylu Semra “Kaizen ve Faaliyete Dayalı
Maliyetlemenin Birlikte
Uygulanabilirliği”, Muhasebe Bilim
Dünyası Dergisi, Cilt:4, Sayı:3, (Eylül
2002).
Arzova S. Burak Faaliyet Tabanlı Maliyet Yönetimi,
İstanbul: Türkmen Kitabevi, 2002. Baştürk Adem ve Gönüllü M.Talha “Evsel ve Endüstriyel Katı Atıkların
Düşündürdükleri”,İnsan ve Çevre,
İnsanlığa Hizmet Vakfı Yayınları, No:42 İstanbul, 1992.
Beaujon J. George “Understanding The Activity Cost In An Activity- Based Cost System”,
Journal of Cost Manegement, Spring,
1990.
Cooper Robin “The Rise of Activity Based Costing- Part One: What is an Activity-Based Cost System?”, Journal of Cost
Management For Manufacturing Industry, Fall 1990.
Çakıcı Cemal “Faaliyet Tabanlı Maliyetleme
Uygulaması ve Muhasebeleştirilmesi”,
Muhasebe ve Finansman Dergisi,
Sayı:12, Ekim 2001.
Doğan Ahmet “Mamul Maliyetlemeye Geleneksel ve
Faaliyete Dayalı Yaklaşımlar: Bir Karşılaştırma”, Erciyes Üniversitesi
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı:12, 1997.
Demirci Barbaros “Sektörümüzdeki Gelişmeler, Beklentiler ve Pagder’in Sektördeki Rolü”, Plastik Haber, Sayı:1, (Kasım- Aralık 2005).
Eker Melek Çakır “Genel Üretim Giderlerinin Faaliyete Dayalı Maliyet Yöntemine Göre Dağıtımı ve Muhasebeleştirilmesinde 8 Nolu Ana Hesap Grubunun Kullanımı”,
Uludağ Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi,
Cilt: XXI, Sayı:1, 2002. Erden Selman Aziz İleri Üretim Ortamlarında
Maliyetleme, Isparta: Tuğra Ofset,
1999.
Erden Selman Aziz Üretim Ortamları Maliyet Yönetim
Sistemleri İlişkisi ve Stratejik Maliyet Yönetimi, İstanbul: Türkmen Kitabevi,
2004.
Erden Selman Aziz, “Faaliyet Tabanlı Maliyetleme ve Bağımsız Denetim Firmaları Örneği”,
Mali Çözüm Dergisi, Cilt: 13, Sayı: 64,
Temmuz-Ağustos-Eylül 2003.
Erdoğan Necmettin Maliyet Muhasebesi, 2.b., İzmir: Barış Yayınevi, 2001.
Erdoğan Nurten Faaliyete Dayalı Maliyetleme,
Anadolu Üniversitesi Yayınları, No:867, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yayınları, No:106, Eskişehir, 1995. Gürsoy Cudi Tuncer Yönetim ve Maliyet Muhasebesi, 2.b.,
İstanbul: Beta Basım Yayın A.Ş., 1999. Haftacı Vasfi Maliyet Muhasebesi, 4.b., Trabzon:
Derya Kitabevi, 2003.
Hacırüstemoğlu Rüstem Maliyet Muhasebesi, 3.b., Türkmen Kitabevi, İstanbul, 2002.
Kankul Can Behran “Ülkemizdeki Endüstriyel Atıklar
Sorunları ve çözümleri”, (Proje Sunum
Kocaeli Üniversitesi Çevre Mühendisliği, 2004).
Karcıoğlu Reşat “Yeni Bir Maliyet ve Yönetim Muhasebesi Sistemi Olarak Faaliyet Esasına Dayalı Maliyetleme”,
Verimlilik Dergisi, MPM Yayını, Sayı:2
Karcıoğlu Reşat Stratejik Maliyet Yönetimi, İstanbul:
Aktif Yayınevi, 2000.
Kayakıran Senem “Geri Kazanım Kâğıt” (Mezuniyet
Tezi, Kocaeli Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü, 2004).
Moriarity Shane and Allen, Carl P. Cost Accounting, Third Edition, NewYork: John Wiley &SONS, Inc., 1991.
Öztürk Mustafa “Daha İyi Bir Çevre İçin, Plastikleri Geri
Kazanalım”, Pagev Plastik Dergisi, Sayı: 82 (Eylül-Ekim), 2005.
Öncü Semra “Yeni Üretim Anlayışına Göre Değişen
Bilgilendirme İhtiyacı”, Anadolu
Üniversitesi Afyon İ.İ.B.F. Yıllığı,
Eskişehir: 1992.
Pekdemir Recep Faaliyet Tabanlı Maliyetleme ve Genel
İmalat Maliyetleri, İstanbul
Üniversitesi İşletme Fakültesi, Temel Eğitim ve Staj Merkezi Yayın No:17, İstanbul: 1998.
Savaşçı Tunç, Uyanık Nurseli, Akovalı Güneri Plastikler ve Plastik Teknolojisi, 2.b., İstanbul: Pagev Yayınları, Yayın No:8, 2002.
Susmuş Türker “Genel Üretim Giderlerinin
Dağıtımında Yeni bir Yaklaşım Faaliyet Esasına Dayalı Maliyetleme”, Yönetim
ve Ekonomi Dergisi, Sayı: 2, 1996.
Sümen Haleflan “Faaliyet Tabanlı Maliyetlendirme Sisteminin Fiyatlandırma Üzerindeki Etkisi”, Yönetim Dergisi, Sayı:20 (20 Ocak 1995).
Şakrak Münir ve Hacırüstemoğlu Rüstem Maliyet Muhasebesinde Güncel
Yaklaşımlar, Türkmen Kitabevi,
İstanbul, 2002.
Şakrak Münir Maliyet Yönetimi, İstanbul: Yasa Yayınları, 1997.
Taşdemir Münir “Polietilen, Polistiren ve Polipropilenin Dünyada ve Türkiye’deki Kullanımı, Yeniden Değerlemesi ve Ekonomisi”,
Uluslararası Plastik Ambalaj Endüstrisi ve Yan Sanayi Dergisi,
Sayı:10 (Eylül-Ekim 1997).
Türkmen Sefa “Katı Atıklar ve Kâğıdın Geri
Dönüşümü”, (Proje Sunum, Kocaeli
Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü, 2004). . Turney Peter B. B “Ten Myths About Implementing an
Activity-Based Cost System”, Journal
of Cost Management for
Manufacturing Industry, Spring 1990.
Yükçü Süleyman Yönetim Açısından Maliyet
Muhasebesi, İzmir: Anadolu
Maatbacılık, 1992.
Yükçü Süleyman ve Şafak İsmail “Genel Üretim Giderlerinin Mamullere Yüklenmesinde Yeni bir Yaklaşım: Faaliyet Hacmi Maliyetlendirmesi”,
D.E.Ü. İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt:11, Sayı:11,
1996.
Weygandt Jerry J, Kiedo Donald E, Kimmel Paul D Managerial Accounting Tools
for Business Decision Making, John
Wiley& Sons Inc., U.S.A., 1999.
İnternet Adresleri
Elif Saltekin, “Ambalaj ve Geri Dönüşüm”, Mersin Üniversitesi Gıda Mühendisliği, 2001, s.22 (http://www.kimyaevi.org/dokgoster.asp?) (12.12.2005). (http://www.simgeplastik.com/sp/journal/articleview.asp?InfoID=251&iabspos01& vjob=usub,85) (12.12.2005). (http://www.simgeplastik.com/sp)(15.12.2005). (http://www.simgeplastik.com/sp/journal)(15.12.2005). (http://www.pagev.org.tr./uploads/Türkiye%20Plastik%20Sektör%20Raporu%2020 04.pdf) (16.12.2005). (http://www.pagev.org.tr./PlastikSektörRaporu2005)(16.12.2005). (http://www.beta.tobb.org.tr:8180/atik/DOKI.JSP)(17.12/2005) (http://www.ciğdemin.org.tr./konular/katıatık/ÇiğdeminEğitim,Çevreve DayanışmaDerneği, 2004 Ambalaj Atıkları) (15.12.2005)
(http://www.cevko.org.tr/cocuk/katiatık) (15.12.2005)
(http://www.hurdadaparavar.com/gdsnedir.html)(15.12.2005).
Http://www.sosyalbil.selcuk.edu.tr/sos_mak/makaleler/Alper%20Tunga%20ALKA N/39–56.pdf (08.04.2006).
ÖZGEÇMİŞ
1980 yılında Zonguldak’ta doğan Serkan GÜRELİ, ilk ve orta öğrenimini İzmit’te tamamladı. 2002 yılında Kütahya Dumlupınar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme bölümünden mezun oldu. Daha sonra özel bir şirkette muhasebe bölümünde çalışmaya başladı. 2003 yılında girdiği Kocaeli Üniversitesi İşletme Anabilim dalı Muhasebe-Finansman Yüksek lisans programındaki öğrenimine halen devam etmektedir.