Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Yönteminin Yararları, Yönteme

Faaliyet tabanlı maliyetleme yönteminin sağladığı yararlar, yönteme yöneltilen eleştiriler, yöntemin önemini arttıran faktörler aşağıda başlıklar halinde açıklanmıştır.

82 _{Münir Şakrak ve Rüstem Hacırüstemoğlu, a.g.e., s.30.} 83 _{Münir Şakrak ve Rüstem Hacırüstemoğlu, a.g.e., s.31.}

2.1.4.1. Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Yönteminin Yararları

Çağdaş üretim düşüncesi ile rekabet avantajının elde edilmesinin sağlanması, işletmelerde sürekli iyileştirmeyi de gerekli kılar. Sürekli iyileştirmenin temel amacı ise israfın elimine edilmesi, toplam üretim zamanının kısaltılması, kalitenin yükseltilmesi, çalışanlarının verimliliğinin yükseltilmesi ve maliyetlerin azaltılmasıdır. İşte bu amaçla işletme yöneticileri mamul maliyetleri ile ilgili gerekli bilgiye sahip olmak zorundadırlar. Buna göre faaliyet tabanlı maliyetleme yönteminin sağladığı yararlar ise şöyle sıralanabilir84:

¾ Daha sağlıklı mamul maliyetleri,

¾ Üretim koşullarının daha iyi anlaşılmasında gelişme,

¾ İşletme tarafından gerçekleştirilen faaliyetlerin açık bir fotoğrafı,

¾ Karara ilişkin maliyetlerin belirlenmesinde kolaylık,

¾ Mamul kârlılığının ve ürün karmasının doğru olarak belirlenmesidir.

Faaliyet tabanlı maliyetleme yöntemi işletmelerde mamul bileşenlerinin belirlenmesini, mamullerin fiyatlanmasını, dışarıdan sağlanan parçaların tedarik bölgelerinin belirlenmesini ve yeni teknolojilerin değerlendirilmesini köklü bir şekilde değiştirebilir. Bu kararların faaliyetlerin tüketilmesi üzerindeki etkilerinin görülmesi ile bu değişim sağlanabilir85.

Faaliyet tabanlı maliyetleme yöntemi, yöneticilerin çıktı karakteristikleri ile faaliyetler arasındaki ilişkiyi daha iyi kavramalarını; dolayısıyla maliyet rakamları olmadan bile doğrudan mamul kararı alabilmelerini sağlayabilir. Bunlara ek olarak faaliyet tabanlı maliyet yönteminin yararlı olduğu alanlar şöyle gruplandırılabilir86:

84 _{Süleyman Yükçü ve İsmail Şafak, “Genel Üretim Giderlerinin Mamullere Yüklenmesinde Yeni bir}

Yaklaşım: Faaliyet Hacmi Maliyetlendirmesi”, D.E.Ü. İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt:11, Sayı:11, 1996, s.16.

85 _{Recep Pekdemir, Faaliyet Tabanlı Maliyetleme ve Genel İmalat Maliyetleri, İstanbul}

Üniversitesi İşletme Fakültesi, Temel Eğitim ve Staj Merkezi Yayın No:17, İstanbul: 1998, s.51.

¾ Üretme, satın alma veya fason yaptırma kararlarının alınması,

¾ Yeni teknolojilerin değerlendirilmesi,

¾ Alternatif mamul tasarımı ve mamul geliştirme,

¾ Sürekli iyileştirmeyi destekleyen bilgilerin elde edilmesi,

¾ Başarı değerleme,

¾ Davranışsal değişim,

¾ Toplam imalat zamanının kısaltılmasıdır.

2.1.4.2. Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Yöntemine Yöneltilen Eleştiriler

Faaliyet tabanlı maliyetleme yöntemi genel olarak mamuller ve faaliyetler ile ilgili verileri işleyen ve bu verileri saklayan bir bilgi sistemidir. Bu sistemler maliyetlerin mamullere, bu mamullerin üretilmesinde gerçekleştirilen faaliyetlere göre yüklenmesini kapsar. Ancak bu sistemler ile ilgili çeşitli eleştiriler de söz konusudur87. Bu eleştiriler ise aşağıdaki şekilde açıklanabilir.

Faaliyet tabanlı maliyetleme yöntemine en çok yöneltilen eleştiri bu yöntemlerin kullanılması ve uygulanmasındaki zorluktur. Aynı şekilde, farklı bir yapıya sahip ve farklı verileri kullanan yeni bir maliyet yönteminin tasarlanması, uygulanması ve kullanılması ayrı ayrı maliyet demektir. Dolayısıyla bu konuda geliştirilecek projelerin mali açıdan nimet ve külfeti birlikte ayrıntılı olarak değerlendirilmelidir. Yeni sistemin kullanılması ile elde edilecek hem nicelik hem de nitelik açısından faydaların iyi bir şekilde belirlenmesi gerekir88.

87 _{Recep Pekdemir, a.g.e., s.54.}

88 _{Peter B. B. Turney, “Ten Myths About Implementing an Activity-Based Cost System”, Journal of}

Faaliyet tabanlı maliyetleme yöntemine yöneltilen eleştirilerden bir diğeri, bu yöntemlerin çok karmaşık olduklarıdır. Çünkü faaliyet tabanlı maliyetleme yönteminde endirekt faaliyetler, bu faaliyetlere ilişkin maliyetler ve bu maliyetlerin mamullere yüklenmesinde kullanılan dağıtım anahtarlarının sayısı klasik maliyetleme yöntemlerine göre oldukça fazladır. Böyle bir uygulamada maliyetlerin yüklenmesinde kullanılan fark analizlerinin sayısında bir artış olacaktır. Dolayısıyla bu uygulamanın yöneticilerce tam kavranması oldukça zor olabilir. Bunun bir sonucu olarak, bazı yöneticiler basit maliyet yöntemlerini tercih edebilirler89.

Faaliyet tabanlı maliyetleme yöntemine mamul maliyetlerinin doğruluğuna ilişkin olarak yöneltilen eleştiriler ise şöyledir90:

Bazılarına göre mamul fiyatları pazarda oluşmaktadır. Dolayısıyla doğru maliyet bilgisine gereksinim yoktur. Bu görüş bazı sektörler için geçerli olabilir. Bazıları da mevcut maliyet yöntemi ile elde edilen sonuçların yeterli ve doğru olduğuna inanabilir. Bu bir gereksinim sorunudur. Diğer bir ifade ile bazıları sadece stok değerleme amacına yönelik olarak maliyet muhasebesine gereksinim duyabilir. Bu durumda klasik maliyetleme yöntemleri yeterli olacaktır.

2.1.4.3.Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Yönteminin Önemi Arttıran Faktörler

İşletmelerin faaliyet tabanlı maliyetleme sistemlerinden yüksek faydalar sağlayabilmeleri için bünyelerinde bir takım belirtilerin yani göstergelerin bulunması gerekmektedir. Bunlar aşağıda maddeler halinde belirtilmiştir91.

¾ Genel üretim giderlerinin toplam maliyet içerisinde oldukça yüksek olması,

¾ Mevcut sistemdeki maliyet bilgilerinin güvenilirliğinden kuşku duyulması,

89 _{Peter B. B. Turney, a.g.e., s.25.} 90 _{Peter B. B. Turney, a.g.e., s.26.}

91 _{Ronald W. Hılton, Managerial Accounting, Secand Edition, New York: Mc Graw-Hill Book}

¾ Faaliyetlerin çok sayıda ve birbirinden farklı olması,

¾ Çok çeşitli ve birbirinden farklı mamullerin üretilmesi,

¾ Üretim dönemlerinin ve harekete geçirmelerin sayısında büyük değişmelerin olması,

¾ Zaman içinde faaliyetlerin değişiklik göstermesine karşın, muhasebe sisteminde bu duruma uyum sağlayacak herhangi bir değişikliğe gidilmemesi,

¾ Bilgisayar teknolojisinin gelişmesidir.

Yukarıda belirtilen göstergeler, yeni bir maliyet yöntemine olan gereksinimi işaret etmektedir. Bunun yanında faaliyet tabanlı maliyetleme yönteminin uygulanması için, işletme içerisinde aşağıda belirtilen yakınmaların bulunması gerekmektedir. Bunlar maddeler halinde şöyle sıralanabilir92:

¾ Hat yöneticilerinin, muhasebe bölümü tarafından raporlanan mamul maliyetlerine inanmamaları,

¾ Pazarlama personelinin, fiyatlandırmaya ilişkin kararların alınmasında raporlanan mamul maliyetini kullanmaya isteksiz olmaları,

¾ Üretilmesi zor olan karmaşık mamullerin, yüksek düzeyde fiyatlandırılmamalarına rağmen çok kârlı olarak raporlanmaları,

¾ Mamul hattının kâr marjlarını ölçmekteki güçlükler,

¾ Satışların artması buna karşın kârların düşmesi,

¾ Hat yöneticilerinin, görünüşte karlı mamullerin zaman içinde karlılıklarının düştüğünü ileri sürmeleri gibi durumlarda faaliyet tabanlı maliyetleme yöntemi uygulanabilir.

2.2. Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Yönteminin Uygulama Aşamaları

Faaliyet tabanlı maliyetleme yönteminde faaliyetler ve faaliyetlerin maliyet etkenleri işletmelere özgü farklılıklar gösterdiği için standart bir uygulama modelinden bahsedilemez. Ancak genel olarak faaliyet tabanlı maliyetleme yönteminin temelini dört önemli adım oluşturur93:

¾ Süreç değerleme analizi,

¾ Faaliyet merkezlerinin belirlenmesi,

¾ Maliyetlerin faaliyet merkezlerine aktarılması

¾ Maliyet etkenlerinin seçilmesi.