Sonuç olarak Konya hamam kültürüne baktığımızda, özünde mimarisi ve gelenekleri ile kendi karakteristiğini barındıran fakat günümüzde unutulmaya yüz tutmuş bir kültürdür. Günümüz Konya’sında hamamlar ve hamam kültürü her geçen gün eski popülerliğini yitirmekte ve halk tarafından unutulmaktadır. Kullanıma açık hamamlar müşterisizlikten yakınmaktadır.
Ayrıca günümüzde hala varlığını sürdürebilen hamam örneklerinin koruma restorasyon sorunları bulunmaktadır. Demir mozaikle üst örtünün kaplanması yapılara zarar vermiştir. İç mekânlarda planları etkileyen değişiklikler yapılmıştır.
Çalışır durumdaki Konya hamamları temiz ve bakımlı tutularak özelliklede yeni nesil tarafından kullanımları özendirilmeli, bazı geleneksel hamam adetleri yeniden canlandırılmalıdır.
Hamam eşyaları fonksiyonları dışında evlerde vitrinleri süsler nitelikte kullanılmaya başlanmıştır. Hamamlara ait maddi kültür unsuru eserler için müzelerde daha geniş sergi imkânı yaratılmalı bu eserlerin kullanım alanları, sanat değeri taşıyan süsleme unsurları ayrıntılı tanıtılmalıdır.
HAMAM SÖZLÜĞÜ
Camekân: Hamamın girişinde yer alan soyunma kısmıdır. Soyunmaya
yarayan odaların bulunduğu gösterişli bölümdür. Genellikle Osmanlı dönemi hamamlarında camekân olarak adlandırılır, Selçuklu hamamlarında soyunmalık şeklinde geçmektedir.
Futa: Peştamal kumaşı ile eş anlamlıdır. Hamamda yıkanma esnasında veya
yıkandıktan sonra örtünmeye yarayan tekstil ürünüdür.
Halvet: Hamamda yıkanılan bölüm olan sıcaklıkta yer alan özel yıkanma
odacıklarına verilen isim.
Kese: Yıkanırken kir çıkarmak için ele geçirilen, cildi sürterek kirlerden
arındırmaya yarayan cep biçiminde bez.
Keyfiye: Özellikle gelin hamamı geleneğinde gelin kızın hamama girerken ve
çıkarken, omuzlarını örtmek amaçlı kullandığı kare formlu, çizgili dokumadır.
Kildan: İçine sabun, lif, kese, kına, kil konan bakırdan yapılmış değişik
formlarda kap.
Kurna: Çeşme altına konan, musluktan akan suyu toplamaya yarayan
mermerden yapılmış çukur tekne.
Külhan: Hamamda su tesisatının bulunduğu, suyun ısıtılıp dağıtıldığı
bölümdür.
Nalın(Takunya): Ağaç hammaddeden yapılmış, ıslak zemin üzerinde
kaymadan yürümeye yarayan yüksek ökçeli bir tür terliktir.
Natır: Kadın hamamlarında hamama gelenlerin yıkanmasına yardımcı olan
görevlidir.
Peşkir: Kurulanmaya yarayan, keten hammaddeden havsız dokunmuş tekstil
ürünüdür.
Peştamal: Hamamda yıkanma esnasında veya yıkandıktan sonra örtünmeye
yarayan tekstil ürünüdür.
Soğukluk: Hamamda soyunmalıktan sonra gelen, sıcaklık bölümüne geçmeden
önce havlu değiştirilen ve sıcaklıktan çıktıktan sonra dinlenilen ılık bölümdür.
Şifa Tası: Madeni döküm tekniğinde yapılmış, içi ve dışı kazıma tekniğinde
ayetler ve ehl-i beyt isimleri ile bezenmiş tastır. Bu tastan su içildiğinde veya bu tas ile su dökünerek yıkanıldığında şifa bulunacağına inanılmaktadır.
Tellak: Erkek hamamlarında müşterileri istek üzerine yıkayan, keseleyen ve
KAYNAKÇA
Akan, Meral. Bezirci, Zuhal. Hidayetoğlu, Melek. Nas, Emine. (Ekim 2005). Bursa Evlenme Adetlerinden Gelin Hamamı Kültürü Çerçevesinde Kullanılan El Sanatı Ürünleri. II.Bursa Halk Kültürü Sempozyumu Bildiri Kitabı, Cilt:3, Bursa, 999- 1013.
Alp, Ayhan. 21 Mart 2010 tarihinde İzlem Emiroğlu tarafından görüşme yapılmıştır. (Yaş: 67, Meslek: Arkeolog - Emekli Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Müdürü, Memleket: Konya)
Alp, Münevver. (1964). Eski İstanbul Hamamları Ve Gelenekleri. Türk Folklor Araştırmaları, Sayı:179, 3423–3424.
Arabacı, Caner, (1998). Osmanlı Dönemi Konya Medreseleri1900–1924. Konya. 1. Arabacı, Caner ve Küçükdağ, Yusuf. (1999). Selçuklular Ve Konya. Konya.
Arseven, Celal Esat, (1947). Hamam. Sanat Ansiklopedisi, Sayı:2, 678-685.
Bayram, Mikail. (1999). Anadolu Selçuklular'ı Zamanında Konya'da Dini Ve Fikri Hareketler. Dünden Bugüne Konya'nın Kültür Birikimi Ve Selçuk Üniversitesi, Konya: Selçuk Üniversitesi Basım Evi. 3.
Barışta, H.Örcün. (1997). Türk İşlemelerinden Teknikler. Ankara.
Bilirgen, E. Çakmut, F. Delibaş, S. Esemenli, D. (2006). Hamam: Osmanlı’da Yıkanma Geleneği ve Berberlik Zanaatı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Bozyiğit, Esat. (1993). Nalın. Milli Folklor, Sayı:18, 50
Cimcim, Kurtuluş. 23 Ocak 2010 tarihinde İzlem Emiroğlu tarafından görüşme yapılmıştır. (Yaş:78, Meslek: Ev Hanımı, Memleket: Konya)
Cohen, Amnon. (2001). Hamamcılar (Hamami), Osmanlı Kudüs’ünde Loncalar. Çeviren: Nurettin Elhüseyni. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 59–67.
Çatal, Salim. 12 Aralık 2009 Tarihinde İzlem Emiroğlu ve Prof. Dr. Haşim Karpuz tarafından görüşme yapılmıştır. ( Yaş: ?, Meslek: Otel İşletmecisi (Eski Hamam İşletmecisi), Memleket: Konya)
Demirkol, Ali Serkander ve Gök, Mesut (2010). Suyun Binbir İmgesi: Eski İstanbul Yaşantısında Su. Âb-ı Hayat Geçmişten günümüze İstanbul’da Su ve :Su Kültürü. İstanbul. 71 -88
Dülgerler, O.N. (2006). Karamanoğulları Dönemi Mimarisi. Ankara.
Eravşar, Osman. (Kasım 2009). Anadolu Selçuklu Hamamları. Eski Tas Eski Hamam, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 69-83.
Erkins, Ziya. (1952). İstanbul Hamamları. Tarih Dünyası, Sayı:30-31, 27-30.
Gün, Ulviye. 20 Eylül 2009 tarihinde İzlem Emiroğlu tarafından görüşme yapılmıştır. (Yaş: 46 Meslek: Ev Hanımı Memleket: Konya)
Gök, Mesut (2010). Osmanlı Dönemi Su Mimarisi: Yaşamsal Gereklilik ve İmgenin Uyuşumu. Âb-ı Hayat Geçmişten günümüze İstanbul’da Su ve :Su Kültürü. İstanbul. 35 - 71
Haskan, M.Nermi. (1995). İstanbul Hamamları. İstanbul.
Işın, Ekrem. (1995). İstanbul’da Gündelik Hayat. İstanbul: İletişim Yay. Kadınların Hamam Gitme Üslubu. (1948). Erciyes, Sayı:61-62, 11-13.
Kadınların Eski Hamam Alemleri. (1981). Resimli Tarih Mecmuası, Sayı:42, 2400- 2403.
Karpuz, Haşim. (2001). Anadolu Selçuklu Mimarisi. Konya.
Karpuz, Haşim. (1989). Trabzon’da Türk Devri Hamamları. Trabzon Kültür Sanat Yıllığı 88-89, İstanbul, 109-135.
Karpuz, Haşim. (2009). Konya Hamamları. Su Medeniyeti Sempozyumu, Konya. Koçu, R.E. (1974). Eski İstanbul’da Berberler. Hayat Tarih Mecmuası, X, 5, 5: 30- 37.
Komisyon. (1973). Konya 1973 İl Yıllığı. Komisyon. (1990). Konya 1990 İl Yıllığı.
Konyalı, İbrahim Hakkı.(1964). Abideleri Ve Kitabeleri İle Konya Tarihi. Konya. Köylüoğlu, Akten. (Ekim 2009). Hamam Geleneklerimize Toplu Bakış. Kadim Şehir
Gaziantep, İzmir, 115-118.
Montagu, Lady, Türkiye Mektupları, (Çev: Aysel Kutoğlu), İstanbul. Tercuman 1001 Temel Eser Serisi.
Odabaşı, Kemal. 11 Mart 2010 ve 19 Mart 2010 tarihlerinde koleksiyonundaki hamam eşyaları İzlem Emiroğlu tarafından fotoğraflanmıştır.
Odabaşı, Mualla. 20 Mart 2010 tarihinde İzlem Emiroğlu tarafından görüşme yapılmıştır. (Yaş: 76, Meslek: Ev hanımı, Memleket: Konya)
Odabaşı, Sefa. (1998). Konya’da Hamam Kültürü. 20.Yy Başlarında Konya’nın Görünümü, 104-112.
Odabaşı, Sefa. (1998). Konya’da Hamam Kültürü. Geçmişten Günümüze Konya Kültürü. Kültür Müdürlüğü Yayınları. Konya
Ortaylı, İlber. (2001). Osmanlı Toplumunda Aile. İstanbul: Pan Yayıncılık.
Önge, Yılmaz. (1995). Anadolu’da XII.-XIII. Yüzyıl Türk Hamamları. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
Önge, Yılmaz. (1992). Konya Mevlâna Dergâhının Kaybolan Bir Yapısı: Türbe Hamamı. 5.Milli Mevlana Kongresi Tebliğleri, Konya, 75.
Önder, Mehmet. (1962). Mevlana Şehri Konya. Konya: Yeni Kitap Basımevi. Önder, Mehmet. (1952). Konya Maarifi Tarihi, Konya: Ülkü Basımevi.
Sak, İzzet. (2003). 10 numaralı Konya şer'iye sicili (1070–1071/1659–1661) : (transkripsiyon). Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü yayınları.
Sak, İzzet. (2006). 47 numaralı Konya şer’iye sicili, 1128-1129/1716-1717: transkripsiyon ve dizin. Konya
Sak, İzzet. (2007). 11 numaralı Konya şer’iye sicili, 1071-1072/1661-1662: transkripsiyon ve dizin. Konya: Kömen yayınları.
Sak, İzzet. Çetin, Cemal. (2008). 45 numaralı Konya şer’iye sicili, 1126-1127/1714- 1715 : transkripsiyon ve dizin. Konya: Selçuklu Belediyesi Kültür Yayınları. Şapolyo, Enver, Behnan. (1967). Türk Hamamları. Ön Asya, Sayı: III-28, 10-11. Tansuğ, Sabiha. (1981).Türk Hamam Törenleri. Sanat Olayı, Sayı:8, 26-27. Tansuğ, Sabiha. (1984).Türk Hamamı. Türkiyemiz, Sayı:44, 5-13.
Tezcan, Hülya. (Kasım 2009). Osmanlı Hamam Tekstilinin Tarihçesi. Eski Tas Eski Hamam. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları,113-125.
Turan, Osman, (1980). Selçuklular Tarihi Ve Türk İslam Medeniyeti. İstanbul: Dergah Yayınları.
Türkçe Sözlük. (1988). Ankara: Dil Tarih Kurumu Yayınları.
Tükyılmaz, Dilek. (2001). Türk Kültüründe Hamam Geleneği ve Eskişehir Hamamları. Hacettepe Üniversitesi Sos. Bil. Ens. Edebiyat Bölümü Y.Lisans Tezi, Ankara.
Uluışık, Ayla. 23 Ocak 2010 tarihinde İzlem Emiroğlu tarafından yapılan görüşme sonucu koleksiyonundaki hamam eşyaları fotoğraflanmıştır. (Yaş:62 İş: Emekli Memleket:İstanbul)
Uluumay, Esat. (Kasım 2009). Hamam Kültürü Üzerine. Eski Tas Eski Hamam. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 11-25.
Üçer, Müjgan. (Ocak 1982). Sivas’ta Hamam Gelenekleri. Türk Folkloru, Sayı:30, 6- 10
FOTOĞRAFLAR
(Fotoğraf 1) Sülükçü Yılmaz olarak tanınan Yılmaz Bora
(Fotoğraf 2) Meram Hasbey Hamamı erkekler soyunmalık bölümü şadırvan kadehi
(Fotoğraf 3) Meram Hasbey Hamamı Giriş Kapısı Detayı
(Fotoğraf 4) Meram Hasbey Hamamı 1982 onarımında bulunan yazıtlı taş
(Fotoğraf 5) Konya Mahkeme Hamamı Erkekler Soyunmalık Bölümü Şadırvanı
(Kaynak: Dülgerler, 2006)
(Fotoğraf 6) Konya Mahkeme Hamamı kadınlar soyunmalık iç bölümü
(Fotoğraf 7) Sahip Ata – Sultan Hamamı genel görünüş
(Fotoğraf 8) Sahip ata – Şifa Sultan Hamamı Planı
(Kaynak: Yılmaz Önge)
(Fotoğraf 10) Konya Mahkeme Hamamı Kubbeler Genel Görünüş
(Kaynak: Dülgerler, 2006)
(Fotoğraf 11) Meram Hasbey Hamamı Planı
(Fotoğraf 12) Meram Hasbey Hamamı Eski bir Fotoğraf
(Fotoğraf 14) Meram Hasbey Hamamı Kitabesi
(Fotoğraf 15) Ahmed Efendi Hamamı Genel Görünüş
(Fotoğraf 16) Ahmed Efendi Hamamı Planı
(Kaynak: Dülgerler)
(Fotoğraf 18) Sille Ak Hamam Genel Görünüş
(Fotoğraf 20) Sille Yukarı Hamam Genel Görünüş
(Fotoğraf 22) Yazılı Süslemeli Peşkir
(Fotoğraf 24) Keten Dokuma Peşkir
(Fotoğraf 25) Havlu Takımı Büyük Parça
(Fotoğraf26) Sırma Nakışlı Keten Peşkir
(Kemal Odabaşı koleksiyonu)
(Fotoğraf 27) Yeşil Sırma İşlemeli Keten Peşkir
(Fotoğraf 28) Sırma Nakışlı Keten Peşkir
(Konya Etnoğrafya Müzesi envanter no: 4512)
(Fotoğraf 29) Gül Desenli Keten Peşkir
(Fotoğraf 30) İşlemeli Hamam Peşkiri
(Konya Etnoğrafya Müzesi Envanter no:3381)
(Fotoğraf 31) Pembe Çiçek Desenli Hamam Havlusu
(Fotoğraf 32) Sırma Nakışlı Havlu Dokuma Peşkir
(Konya Etnoğrafya Müzesi Envanter no:5142)
(Fotoğraf 33) Kıvrım Dal Desenli Keten Hamam Peşkiri detayı
(Fotoğraf 34) Keten Traş Peşkiri
(Konya Etnoğrafya Müzesi Envanter no:2505)
(Fotoğraf 35) Simli İplik Nakışlı Hamam Peşkiri
(Fotoğraf 36) Pamuklu Dokuma Hamam Havlusu
(Konya Etnoğrafya Müzesi Envanter no:2293)
(Fotoğraf 37) Stilize Bitkisel Motifli Hamam Havlusu
(Fotoğraf 38) Sarmaşık Dal Motifli Keten Peşkir
(Konya Etnoğrafya Müzesi Envanter no:4015)
(Fotoğraf 39) Gül Motifli Keten Peşkir detayı
(Fotoğraf 40) Ağaç desenli Keten Peşkir detayı
(Konya Etnoğrafya Müzesi Envanter no:3845)
(Fotoğraf 41) Keten Peşkir
(Fotoğraf 42) Keten Peşkir detayı
(Konya Etnoğrafya Müzesi Envanter no:3838)
(Fotoğraf 43) Bitkisel Motifli Keten Peşkir
(Fotoğraf 44) Renkli Çiçek Motifli Keten Hamam Havlusu
(Konya Etnoğrafya Müzesi Envanter no:5744)
(Fotoğraf 45) Oval Formlu Bakır Kildan
(Fotoğraf 46) Bakır sabunluk taban detayı
(Fotoğraf 47) Yıldız Motifli Bakır Kildan
(Fotoğraf 48) Dilimli Bakır Kildan
(Kemal Odabaşı koleksiyonundan)
(Fotoğraf 49) Küçük Bakır Sabunluk
(Fotoğraf 50) Bakır Killik
(Konya Etnoğrafya Müzesi Envanter no:2939)
(Fotoğraf 51) Bitkisel Bezemeli Pirinç Hamam Tası
(Fotoğraf 52) Dilimli Bakır Hamam Tası
(Karavan Halıcılık koleksiyonundan)
(Fotoğraf 53) Pirinç Şifa Tası
(Fotoğraf 54) Pirinç Şifa Tası
(Konya Etnoğrafya Müzesi Envanter no:5255)
(Fotoğraf 55) Ahşap Nalın
(Fotoğraf 56) Ahşap Nalın
(Konya Etnoğrafya Müzesi Envanter no:1203)
(Fotoğraf 57) Ahşap Bafun Nalın
(Fotoğraf 58) Merhum Nimet Uzluk
(Fotoğraf 60) Ayla Uluışık’a ait Hamam Bohçası
(Fotoğraf 62) Ayla Uluışık’a ait Peşkirler
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Özgeçmiş
Adı Soyadı: İzlem EMİROĞLU
Doğum Yeri: KONYA
Doğum Tarihi: 10.11.1982 Medeni Durumu: Evli Öğrenim Durumu
Derece Okulun Adı Program Yer Yıl
İlköğretim M.Hasan Sert
İlkokulu Konya 1993 Ortaöğretim V.Necati Çetinkaya İlköğretim Okulu Konya 1996
Lise Konya Lisesi Konya 1999
Lisans Selçuk
Üniversitesi Fen-Edebiyat fak.
Sanat Tarihi böl. Konya 2005
Yüksek Lisans
Becerileri: Bilgisayar – Web programcılığı. El sanatları İlgi Alanları: İnternet teknolojileri, El sanatları
İş Deneyimi: Datagon Gayrimenkul Aş.-Bilgi İşlem Sorumlusu 2006 Gençonline Bilişim – Web Master 2006-2008
Türk Ekonomi Bankası- İşlem Yetkilisi 2008-2009
Gençonline İnternet Medya Yayıncılık- Mali Sorumlu, Web master 2009- halen Aldığı Ödüller: Hakkımda bilgi almak için önerebileceğim şahıslar:
Prof. Dr. Haşim KARPUZ
Tel:
E-Posta: İzlemc@hotmail.com