Kayseri Örneğ
3. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Aile işletmeleri hem Türkiye’de hem de Dünya’da ekonominin temelini oluşturmaktadırlar. Tüm dünyada üretimin ve istihdamın büyük bir kısmı aile işletmeleri tarafından sağlanmaktadır. Aile işletmeleri yapısal özellikleri itibarı ile çeşitli konularda avantaja sahip işletmelerdir. Bunlar arasında girişimcinin kendini işletmeye adaması, güven ve bağlılığın yüksek olması, süreklilik için çaba gösterme, amaçlara odaklanma, güven ortamının güçlü olması, esneklik, dinamizm gibi çeşitli faktörler sayılabilir.
Aile işletmelerinin önemli avantajlarından birisi de sahip oldukları değerlerdir. Aile üyeleri yaşamları boyunca ebeveynlerinden aile değerlerini öğrenmektedirler. Bir aile işletmesinde ise bu aile değerleri, örgütsel kültürün unsurlarına dönüşmekte ve aile üyeleri bu değerlerden aile dışı üyelere nazaran çok daha fazla etkilenmektedirler. Barney (1986) sürdürülebilir rekabet üstünlüğü sağlamanın yolunun taklit edilemez bir örgüt kültürü oluşturmaktan geçtiğini belirtmektedir. Dolayısı ile başarı odaklı değerlere sahip bir ailenin sahip olduğu aile işletmesinde, aile olmaktan kaynaklanan örgüt kültürü önemli bir rekabet üstünlüğü sağlayabilmektedir. Ancak değerler her zaman beklenen faydaları yaratmayabilir. Çevrenin gerektirdiği değişimlerin gerçekleştirilmesini engelleyecek geleneksel ve katı nitelikte değerlerin varlığı, aile işletmeleri için dezavantaj yaratabilmektedir.
Aile işletmelerinde öne çıkan değerler güven, sadakat, insan odaklı olma, kalite, iletişim gibi daha çok insana yönelik değerlerdir. Aile işletmesi olmayan işletmelerde ise daha çok maddi değerler ön plana çıkmaktadır. Bu çalışmada nitel araştırma yöntemi ile aile işletmelerinde kurucuların değerleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Derinlemesine ve
yapılandırılmış görüşme ile toplanan verilerin, betimsel analiz ile değerlendirilmesi ile aile işletmeleri kurucularının değerleri tespit edilmeye çalışılmıştır.
Yapılan analiz ile elde edilen sonuçlar aşağıdaki gibi özetlenebilir:
Madeni yağ distribütörlüğü yapan işletme sahibinin öne çıkan değerleri dürüstlük profesyonelleşme ve yenilikçiliktir. Ayrıca eğitim, iş odaklı olma, hayırseverlik ve sadakat da bu girişimcinin değerleri arasındadır. Hastane yatakları ve yatak ekipmanları üretimi yapan işletmenin kurucusunun en önemli değeri olarak yenilikçilik öne çıkmaktadır. Ayrıca esneklik, iş odaklı olma, girişimcilik, güven, eğitim ve hayırseverlik de dikkat çeken değerler arasındadır. Madencilik sektöründe faaliyet gösteren işletmenin 2 ortağından birisi olan ayrıca şirketin Genel Müdürü olan kişi için öne çıkan değer fedakârlıktır. Ayrıca bu kişinin ataerkillik, muhafazakârlık, sadakat, eğitim ve güven değerlerinin öne çıktığı da görülmektedir. İnşaat sektöründe faaliyet gösteren işletmenin kurucusunun temel değeri müşteri odaklı olmaktır. Ayrıca dürüstlük, uzmanlaşma yenilikçilik ve aile odaklı olma noktalarında vurgu yapmıştır.
Elde edilen sonuçlar bir arada değerlendirildiğinde bu dört girişimcinin değerlerinin birbirlerinden farklı nitelikte olduğu görülmektedir. Güven, sadakat, eğitim, dürüstlük gibi ortak olan bazı değerler belirlenmiş olsa bile sonuçlar ortak değer olarak genelleştirilecek düzeyde değildir. Çünkü bu değerler farklı kişiler için farklı önem sırasındadır.
Araştırmanın örneklemini oluşturan dört girişimci de uzun yıllardır sektörlerinde faaliyet gösteren, başarılarını ispatlamış ve işletmelerinin yönetimini en azından ikinci nesille beraber yürütmeyi başarmış girişimcilerdir. Hepsi de başarılı olarak ifade edilebilecek bu girişimcilerin farklı değerlere sahip olmasının altında yatan en önemli nedeni araştırmacılar tarafından olarak kişilik farklılıkları olarak değerlendirilmiştir. Farklı eğitim düzeyleri ve ailevi geçmişlere sahip bu kişilerle ilgili bu yargıya varılmasının en önemli nedeni görüşmeler sırasında elde edinilen bilgiler ve izlenimlerdir. Örneğin bu girişimcilerin hemen hepsi kardeşleri ile eşit şartlarda iş hayatına başladıklarını ama kardeşlerinin şu an kendilerinin kontrolünde olan işletmelerde çalıştıklarını veya kendileri kadar başarı gösteremediklerini belirtmişlerdir. Bu nedenle girişimcilerin kişilik özelliklerini çevresel ortam içerinde etkili kullanabildikleri görüşü oluşmuştur.
Girişimcilerin farklı değerler sahip olmalarına rağmen hepsinin başarılı olmasının altında yatan neden olarak sektör farklılıkları değerlendirilmiştir. Örneğin yazında geleneksel değerlere sahip olmanın aile işletmeleri için dezavantaj olduğu ifade edilirken, maden işletmesi sahibi girişimcinin geleneksel, fedakâr ve ataerkil değerlere sahip olduğu ancak şirketinin oldukça başarılı olduğu görülmüştür. Bunun nedeni olarak riski yüksek olmasına rağmen, durağan ve karmaşıklığın az olduğu bir sektör olan madencilik sektöründe faaliyet göstermeleri olabilir. Girişimci böyle bir sektörde faaliyet gösterdiği için sahip olduğu değerler şirketinin gelişimini engellememiştir.
Benzer şekilde teknolojinin ve değişim hızının yüksek olduğu hastane yoğun bakım yatakları ve ekipmanları üreten işletme sahibinin öne çıkan değeri yenilikçiliktir. Bu kişi
gençliğinden beri yenilik yapma arayışında olan bir kişi olduğunu ifade etmiştir. Bu kişi çelik büro mobilyası ve çelik raf üretimi yapmakta iken, zamanla bu işleri kardeşlerine devretmiş ve kendisi yüksek teknolojiye sahip bir alana yönelmiştir.
Madeni yağ distribütörü olan girişimci ise eğitim düzeyi yüksek ve profesyonelliğe önem veren bir kişidir. Bu kişi belirli bir dengeye gelmiş olan sektörde sahip olduğu değerler sayesinde yerel distribütörü olduğu dünyanın önde gelen firmalarından birisi olan iş ortağının stratejik ortağı haline gelmiştir.
İnşaat sektöründe faaliyet gösteren girişimci ise, doğrudan müşteri odaklı bir iş yapmaktadır. Bu kişi kendi yeteneklerinin ve sektörünün gerekliliklerinin farkında olan bir kişidir. Sektörü seçiminde başlangıçta bu bilinçle yapmıştır. Dolayısı ile Kayseri ilinde sektörünün öncü firmalarından birisinin sahibi haline gelmiştir.
Bir işletmeyi başarıya ulaştıran değerler, işletmeyi yönetecek olan gelecek nesillere aktarılabildiği sürece başarıya katkı sağlayacaktır. Aile işletmelerinde uzun dönemli varlığın sürdürülebilmesi hem işletme hem de aile için paralel planlamanın gerçekleştirilmesi ile mümkündür. Aile işletmesi sahiplerinin işletmelerinin devamlılığını sağlamak için sadece işletmelerini ele alarak stratejik planlama yapmaları yeterli değildir. Aynı zamanda ailenin geleceğini de planlamaları ve işletmede yer almasını düşündükleri aile üyelerinin gelişimi için çaba göstermeleri gerekmektedir. Bu noktada değerlerin nesiller arasında aktarılması konusu önem kazanmaktadır. Bu çalışmada elde edilen sonuçlar girişimcilerin çocuklarına da sektörünün gerektirdiği değerleri aktarmak konusunda çaba içerisinde olduklarını göstermiştir.
Bu araştırma derinlemesine bilgi elde edebilmek amacıyla kısıtlı bir örneklem üzerinde gerçekleştirilmiş nitel bir araştırmadır. Bu nedenle elde edilen sonuçların genelleştirilmesi mümkün değildir. Ancak elde edilen sonuçlar dikkat çekicidir ve gelecekte yapılacak çalışmalara yön verici özelliktedir. Bu çalışmanın devamında gerçekleştirilecek araştırmalarla Kayseri ilindeki aile işletmeleri sahiplerinin değerlerini genelleştirmeye yönelik sonuçlar ve nesiller arası değer aktarımının sonuçlarının tespit edilmesi yazına önemli katkı sağlayacaktır.
KAYNAKLAR
Aronoff, Craig E., John L. Ward, Family Business Values: How to Assure a Legacy of Continuity and Success, Family Enterprise Publisher, 2000.
Ceja, Lucia; Tàpies Josep, "Corporate values guiding the world's largest family-owned businesses: A comparison with non-family firms", IESE Research Papers from IESE Business School, No.916, 3/2011.
Erdem, Ferda, Gözde Gül Baser, "Family and Business Values of Regional Family Firms: A Qualitative Research", International Journal of Islamic and Middle Eastern Finance and Management, Vol. 3, Issue 1, 2010, ss. 47-64.
García-Álvarez, Ercili, Jordi López-Sintas, “A Taxonomy of Founders Based on Values: The Root of Family Business Heterogeneity”, Family Business Review, Vol. 14, Issue 3, September 2001, ss. 209-230.
Gersick, Kelin E.; John A. Davis; Marion McCollom Hampton; Ivan Lansberg; Generation to Generation: Life Cycles of The Family Business, Harvard Business Press, USA, 1997. Koiranen, Matti . “Over 100 Years of Age But Still Entrepreneurially Active in Business: Exploring
the Values and Family Characteristics of Old Finnish Family Firms”, Family Business Review, Volume 15, Issue 3, September 2002, ss 175–187.
Roessl, Dietmar, “Family businesses and Inter-firm Cooperation”, Family Business Review, Vol.18, No.3, 2005, ss. 203-214.
Tapies, Josep; Maria Fernandez, Values and longevity in family business: Evidence from a cross- cultural analysis”, IESE Research Papers from IESE Business School, No. 866, 7/2010. Zahra, Shanker A., Hayton, James C. ve Salvato, Carlo, “Entrepreneurship in Family vs. Non-
Family Firms: A Resource-Based Analysis of the Effect of Organizational Culture”, Entrepreneurship Theory and Practice, Vol.28, Number 4, 2004, ss. 363-381.