Kayseri Örneğ
2. AİLE İŞLETMELERİNDE KURUCUNUN DEĞERLERİNİ BELİRLEMEYE YÖNELİK NİTEL BİR ARAŞTIRMA
2.1. Araştırmanın Amacı
Bu araştırmanın amacı, aile işletmeleri sahiplerinin değerlerinin belirlenmesi, bu kişilerin değerlerinde ortak yönlerin olup olmadığının incelenmesi, değerler arasında farklılıklar var ise bu farklılıkların altında yatan nedenlerin bireylerin kişisel geçmişlerinden kaynaklanıp kaynaklanmadığının araştırılmasıdır.
2.2. Araştırmanın Metodu
Bu çalışma derinlemesine görüşme tekniğine dayalı nitel bir araştırma olarak gerçekleştirilmiştir. Niteliksel araştırma yöntemleri sosyal olguları daha derinlemesine inceleme, sınırlanmış belirli bir alanı mümkün olabilecek tüm değişkenleri ile keşfetme imkânı sağlamaktadır. Derinlemesine görüşme tekniği sosyal dünyadaki “görünür” birçok olgu, süreç, ilişkinin görünümünden çok derinine inmeyi, bunların ayrıntıları kavramayı ve bütüncül bir biçimde anlamayı mümkün kılan bir veri oluşturma aracıdır. Derinlemesine görüşme tekniklerinden birisi olan yapılandırılmış görüşme tekniği ise, görüşmeye rehberlik edecek bir soru formunun varlığı sayesinde, bir grup insandan aynı sorularla belirli bir sistematik içinde bilgi toplanmasını olanaklı kılar (Kümbetoğlu, 2008).
Araştırmada temel olarak iki soruya yanıt aranmaktadır. Bunlar:
(1) Örneklemdeki aile işletmesi sahiplerinin değerleri nelerdir?
(2) Örneklemdeki aile işletmesi sahipleri ortak değer sistemlerine sahip midir?
2.4. Veri Toplama Aracı
Veri toplamak amacıyla hazırlanan görüşme formu, García-Álvarez ve López-Sintas (2001) tarafından aile işletmelerinde kurucularının değerlerinin belirlenmesine yönelik olarak gerçekleştirdikleri nitel araştırmada kullandıkları soru formundan faydalanarak hazırlanmıştır. Ancak sorular sosyo-kültürel farklılıklar dikkate alınarak Kayseri ilinde yaşayan girişimcilerden, değerlerle ilgili yanıtlar alınabilecek şekilde düzenlenmiştir. Soru formu toplam 48 sorudan oluşmaktadır ve girişimcilik geçmişi, işe başlama dönemi, şirketin şimdiki durumu ve aile ile ilgili olmak üzere dört kısımdan oluşmaktadır.
2.5. Araştırmanın Örneklemi
Değerlerin aile işletmelerinin sürdürülebilirliği ve performansı üzerinde etkisi dikkate alınarak araştırmanın örneklemi ikinci nesle devrolmuş ve en az on yıldır birinci ve ikinci neslin bir arada çalıştığı aile işletmeleri sahipleri olarak belirlenmiştir. Bu özelliklere uyan 10 aile işletmesi sahibi ile görüşme yapılmış ve bunlardan dördü ile mülakat gerçekleştirilmiştir. Mülakatlar 1, 5 ila 2, 5 saat sürmüştür.
2.6. Verilerin Analizi
Veriler betimsel analiz yöntemiyle analiz edilmiştir. Betimsel analiz görüşme çözümlemelerindeki verilerin özgün biçimlerine sadık kalınarak, bireylerin söylediklerinden doğrudan alıntılar yaparak, betimsel bir yaklaşımla verileri sunmayı sağlamaktadır.
Görüşme yapılan kişilerin sorulara verdikleri yanıtlar dikkatle incelenmiş, değerlerle ilgili ifadeler içeren cümleler tekrar tekrar gözden geçirilmiş ve böylece araştırma sorularına yanıt aranmaya çalışılmıştır.
2.7. Araştırmanın Bulguları
2.7.1. Araştırma kapsamında yer alan işletmeler hakkında genel bilgiler
Araştırma kapsamında incelenen görüşme yapılan girişimcilerin sahip oldukları işletmelerin temel özellikleri Tablo 1’de görülmektedir.
Tablo 1. Araştırma kapsamında yer alan işletmeler hakkında genel bilgiler
İşletme Sektör İşletmenin yaşı Çalışan Sayısı Kaçıncı neslin yönettiği Hangi nesillerin bir arada çalıştığı Ailenin sahiplik yüzdesi 1 Madeni yağ yetkili distribütörü 33 67 1 1-2 %100 2 Hastane mobilyaları üretimi 46 120 1 1-2 %100 3 Madencilik 63 400 2 2-3 %50 oranında 2 aile hissedarlığı 4 İnşaat 34 50 1 1-2 %100
2.7.2. Kurucuların Değerlerine Yönelik Bulgular 2.7.2.1. İşletme 1
Genel Bilgiler: 1979’da kurulan işletme madeni yağ distribütörlüğü yapmaktadır. Kurucu Kimya Mühendisidir, ayrıca MBA yapmıştır. Şu an kendisi yönetim kurulu başkanlığı ve genel müdürlüğü yürütmektedir. 2 oğlu ile beraber şirketin yönetmektedirler. Oğulları işletme lisans eğitimi ve MBA eğitimini tamamlamışlardır ve genel müdür yardımcıları olarak faaliyet göstermektedirler. 2 oğlu arasında ilgi alanları doğrultusunda temel alanlarda işbölümü yapılmıştır.
Tablo 2. İşletme 1 İçin Değerler ve Değerlere İlişkin İfadeler
DEĞERLER İFADELER
Dürüstlük
1. Babam dürüst ve namuslu bir işadamıydı.
2. Akaryakıt sektöründe ahlak dışı uygulamalar çok olduğu için ben madeni yağ sektörünü tercih ettim.
4. Çalışanlarıma aktarmaya çalıştığım en önemli şey dürüstlük, yalandan uzak olmaları ve hem iş hem de aile hayatlarının düzgün olmasıdır. 5. Kendi meslektaşlarımızın yetişmiş elemanlarını istihdam etmeyiz. 6. Çalışanlarla iletişimimde şeffaflık ve adalete önem veririm.
Profesyonelleşme
1. 1997’de kurumsal yapıya geçmek için harekete geçtik, amacım profesyonellerle bu yapıyı hayata geçirmekti.
2. Distribütörü olduğumuz firmaya profesyonelleşme yolunda verdiğimiz öneriler kabul gördü.
3. ISO 9000, ISO 14000 ve ISO 27000 standartlarına sahibiz.
4. Üç kez üst üste elit distribütör seçildik, bu yılda seçilmeyi hedefliyoruz. 5. Başkasına göre kriz yönetimi olan süreç bizim normal yönetim
sürecimizdir, krizlerden kazançlı çıkarız. 6. Ehil olmayan kişiler şirketimizde çalışamaz.
Yenilikçilik
1. Öğrencilik dönemlerinde yapmak istediğim iş, ucuz, modüler mobilya üretimi idi. O dönemde bu işi yapan hiç kimse yoktu.
2. Kendi işimi kurmadan önce, babamla çalışırken şirketin faaliyetlerini sistemli hale getirmek istedim ama aile büyüklerini ikna edemedim. 3. Distribütörü olduğumuz firmanın şu an Türkiye’de uyguladığı iş modeli
bizim önerimiz doğrultusunda geliştirilmiştir. 4. Stratejik distribütörüz.
5. Şirketimiz farklılık yaratan şirkettir.
6. Sektör bizim çalışma biçimimize direnç gösterirdi, artık kabullendi.
Eğitim
1. Hem alaylıyım hem de eğitimli ve araştırmacı bir kişiliğe sahibim. 2. Ticaret Odasında görev aldığım dönemde üniversite ile işbirliği yaparak
eğitim faaliyetlerini destekledim.
3. İki oğlumda yüksek lisans eğitimlerini tamamladırlar.
4. İki oğlumu da uzun süre takip ettim ve ilgi alanlarına göre görev dağılımı yaptım.
İşe odaklı olma
1. Şirketimizin ilk günü ortaklarıma kişilerin değil, şirketin menfaatlerinin ön plana çıkarılması gerektiğini söyledim.
2. Amacım işletmeyi bölmeden büyütmek idi.
3. İşletme menfaatleri doğrultusunda hiçbir şeyden taviz vermem. 4. Varlıklı bir ailenin çocuğu olmama rağmen hayatımda eğlence ve
Hayırseverlik
1. Topluma yönelik sosyal yardımlarımız bizi korur. 2. Felsefe olarak biz bu şirketin sahibi değil, emanetçisiyiz. 3. Hem yaratana hem de topluma hesap verebilmeliyiz. Sadakat
1. Çalışanlarımız kalifiye ve sadakatlidir. Bizi kolay terk etmezler. 2. Neredeyse bütün çalışanlarımız bizim şirketimizden emekli olmuştur. 3. Çalışanlarımız için sadakat programlarımız vardır.
Madeni yağ distribütörlüğü yapan işletme sahibi ile yapılan görüşme sonucunda yapılan analiz, bu kişi için öne çıkan değerlerin dürüstlük, profesyonelleşme ve yenilikçilik olduğunu göstermektedir. Ayrıca eğitim, iş odaklı olma, hayırseverlik ve sadakat da bu girişimcinin değerleri arasında sıralanabilir.
2.7.2.2. İşletme 2
Genel Bilgiler: Girişimci 1966’da askerlik sonrasında çelik eşya imalatı yapan işletmeyi kurmuştur. Lise mezunudur. Ailesinin sahip olduğu mobilya atölyesinde deneyim kazanmıştır. Şirket şu an kurucunun kendisi ve ikisi erkek biri kız çocuğu olmak üzere üç çocuğu tarafından yönetilmektedir. Kurucunun kendisi CEO olarak çalışmakta, büyük oğlu genel müdür, küçük oğlu ve kızı genel müdür yardımcıları olarak görev yapmaktadırlar. Çocuklarının hepsi lisans eğitimini tamamlamıştır. Şu an genel müdürlük görevini yürüten büyük oğlu ve finans ve halkla ilişkilerden sorumlu genel müdür yardımcısı olan kızının işletme dışında özel sektör deneyimleri bulunmaktadır.
Tablo 3. İşletme 2 İçin Değerler ve Değerlere İlişkin İfadeler
DEĞERLER İFADELER
Yenilikçilik
1. Çelik mobilya imalatına başladığımda Kayseri’de böyle bir iş yapan yoktu.
2. Hep yeni işler yapma düşüncesine sahip oldum. 3. Her zaman ilk yapan ve en iyi yapan olmak istedim.
4. Hedefim her zaman bir ürünü ürettikten sonra, daha zorunu olmayanını yapmak idi.
5. Koç ve Sabancı ailelerini iş disiplini, bakış açısı ve yenilik yapma yönleri açısından örnek alırım.
6. Sürekli yeni ürün geliştirme çabasındayız, Ar-Ge’ye çok önem veririz. 7. Çalışanlarımdan işletmeye yenilik getirmelerini beklerim.
8. Sektörümüzde dünyada ilk 10 işletme arasındayız, Türkiye’de ise lider işletmeyiz. Hedefimiz dünyada ilk 5 işletme arasına girebilmek.
Esneklik
1. Disiplinli bir yapı yerine, çalışanların serbestçe, sıcak ilişki kurabileceği bir yapı kurmayı tercih ettim.
2. Yapımız kuralcı değildir, herkes bana her an ulaşabilir. 3. Her an toplantı yapılabilir.
İşe odaklı olma
1. İlk motorumu üretip, yalnız başıma çalıştırdığımda aldığım keyfi hiçbir şeye değişmem.
2. Şirketin öncelikleri her şeyin önünde gelir. Ailemin de, benimde önümdedir.
3. 1980’lerde şantiyeye telefon çekmek için bir araba parası vermiştim, o paraya ne kendime ne eşime araba alırdım.
Girişimcilik
1. Hedeflerime ulaşmadım, hedeflerim çok büyük. 2. Hep yeni işler yapma düşüncesine sahip oldum. 3. Her zaman ilk yapan ve en iyi yapan olmak istedim. Güven
1. Çalışanlarda aradığım en önemli şeylerden birisi güvendir. 2. Şirketimin güvenilir kurum olarak anılmasını isterim.
2. Çocuklarımın hepsi üniversite mezunudur. Hayırseverlik
1. Bilgi, katkı ve fayda vermek benim için en önemli şeylerden birisidir. 2. 25 yıldır sivil toplum örgütlerinde toplumsal katkı sağlamak amacıyla
faaliyet göstermekteyim.
Hastane yatakları ve yatak ekipmanları üretimi yapan bu işletmenin kurucusunun en önemli değeri olarak yenilikçilik öne çıkmaktadır. Ayrıca esneklik, iş odaklı olma, girişimcilik, güven, eğitim ve hayırseverlik de dikkat çeken değerler arasındadır.
2.7.2.3. İşletme 3
Genel Bilgiler: İki ailenin eşit oranda hisse sahipliği ile ortak oldukları madencilik şirketi, 1949 yılında iki ailenin birinci nesilleri tarafından kurulmuştur. Şirket şu anda ailelerden birisinin ikinci nesli tarafından yönetilmektedir (Genel Müdür), diğer aileden ise üçüncü nesil bir kişi Genel Müdür Yardımcısı olarak yönetimde aktif olarak yer almaktadır.
Tablo 4. İşletme 3 İçin Değerler ve Değerlere İlişkin İfadeler
DEĞERLER İFADELER
Fedakârlık
1. Ortaklıkların devamlılığı, tarafların fedakârlığına bağlıdır. 2. Çalışanlarımıza uyumlu olmalarını telkin ederim
3. Şirketimizin bu kadar uzun süre ayakta kalmasının neden her iki ortağında her türlü işi yapmak istemesi, işten kaçmamasıdır. 4. Karar alırken hoşgörülü yaklaşmak sorunları çözmektedir. Ataerkillik
1. Babam çok girişimciydi, bizde onu izledik aynı sektörde onun yolundan devam ettik.
2. Hanımları işin içine sokmayız.
3. Çocuklarım işleri ile ilgili önemli kararlar alırken beni çağırırlar. Geleneksellik
1. Şirketlerimizin uzun ömürlü olması, aynı sektörde devam etmemizden kaynaklanmaktadır.
2. Gösterişsiz, mütevazı hayat bizim yaşam tarzımızdır. 3. Ortaklıkların devamı için ve madencilik çok riskli olduğu için
çocuklarımı başka sektörlere yönelttim.
2. Personelin hemen hepsi çok uzun yıllar bizle çalışmıştır.
3. Personelimizin hemen hepsi bizden emekli olmuştur, en az 25 yıl bizde çalışırlar.
Eğitim 1. Çocuklarımın eğitimine çok önem verdim.
2. Ben okuyamadım ama çocuklarımın hepsini okuttum. Güven
1. Yıllardır çalıştığımız iş ortaklarımız bizle ilgili şöyle der: “Sizle pazarlık yapmak zordur, ama anlaştıktan sonra hiçbir kaygımız olmaz”. Yani bize güvenirler.
Durağan ancak riski yüksek olarak tanımladığı madencilik sektöründe faaliyet gösteren 3 numaralı işletmenin ortaklarından olan bu kişi için öne çıkan değer fedakârlıktır. Ayrıca bu kişinin ataerkillik, geleneksellik, sadakat, eğitim ve güven değerlerinin öne çıktığı da görülmektedir.
2.7.2.4. İşletme 4
Genel Bilgiler: Şirket 34 yıl önce 3 ortak tarafından kurulmuştur, 17 yıldır ise ortakların birisi şirketin tek sahibidir. Şirket yönetim kurulu başkanı, kurucunun üç kızından en büyük olanıdır, ortanca kızı yönetim kurulu başkan yardımcısıdır, kendisi, eşi ve küçük kızı yönetim kurulu üyesidir. Kendisi aktif olarak şirketi büyük ve ortanca kızı ile yönetmektedir.
Tablo 5. İşletme 4 İçin Değerler ve Değerlere İlişkin İfadeler
DEĞERLER İFADELER
Müşteri odaklı olma
1. Projelerimde örnek daireler yapıp, müşterilerin gezmesini teşvik ederim ve eleştirilerini almak isterim.
2. Şirketimizin müşterileri özeldir, kırmamak için elimizden geleni yaparız. 3. Çocuklarıma müşteri saygınlığı kazanmanın önemini aşılamak
istiyorum.
Dürüstlük
1. Personelimizin çok çalışmasından ziyade dürüst olmasına önem veririz. 2. Şirketimin ve ailemin dürüst olarak bilinmesini isterim.
3. Çocuklarıma hep dürüstlüğü önemini aşılamaya çalıştım. Yenilikçilik 1. Hedeflerim ulaşamadım, benim fikirlerim hep öncü oldu.
2. Sürekli fuarlara gidip yenilikleri takip ederim.
3. Yapmak istediğim pek çok şeyi Kayseri’de yapamadım, çok farklı fikirlerim var.
Uzmanlaşma
1. Herkes kendi işini yapacak. Benim işim daire satmak, inşaatla ilgili uzmanlık gerektiren işlere karışmam.
2. Ekip arkadaşlarım profesyonel olmalı. Aile odaklı
olma
1. İş hayatım için kendimden ve ailemden hiç taviz vermedim.
Kayseri İlinde rekabetin yüksek olduğu bir sektör olan inşaat sektöründe faaliyet gösteren ve sektöründe öncü özelliğe sahip bu işletmenin kurucusunun temel değeri müşteri odaklı olmaktır. Ayrıca dürüstlük, uzmanlaşma, yenilikçilik ve aile odaklı olma noktalarında vurgu yapmıştır.