Bekir Sıtkı Çobanzade Ģiirlerinin tematik yönden incelenmesi neticesinde, Ģiirlerin dönemin Ģartları ve tarihi olaylarıyla desteklendiği görülmüĢtür. ġiirlerini hangi ay, yıl ve gün içerisinde nerede meydana getirdiği tespit edilmiĢtir. Bu tespit yapılırken zaman diliminde yaĢanan olaylar göz önüne alınmıĢtır. ġiirlerinin Sovyet döneminde yayınlanıp yayınlanmadığı konusu açıklığa kavuĢturulmuĢtur. ġair, Ģiirlerinde her ne kadar toplumsal yozlaĢmadan dert yansa da halkının mesajı alıp almadığı açıklığa kavuĢturulmuĢtur.
1905 yılında Ģairliğe adım atan Çobanzade “YaĢ Tatar ġairleri” isimli kitapta ilk Ģiirini yayınlatmıĢtır. Fakat, Ģairin yenilikçi Ģiirleri 1913-1914 yıllarında meydana gelmiĢtir. Çobanzade‟nin yenilikçi Ģiirleri, Tatar Türklerinin sosyal ve siyasî yaĢamını gözler önüne sermesi bakımından Türk dünyası edebiyatında önemli bir yere sahiptir.
Bu çalıĢmada Ģairin, “Kaval Sesleri” isimli Ģiir defteri, “Boran”, “Bir Saray Kuracak Men”, “Gök Kitap” isimli Ģiir kitaplarındaki Ģiirleri üzerine fiĢleme çalıĢması yapılmıĢ, Ģiirler tematik yönden incelenmiĢtir. Bu çalıĢmada, Ģairin içinde bulunduğu tarihsel dönem önemsenerek maddi ve manevi kültür unsurları, çağın getirileri, halkın psikolojik ve sosyal durumu, Ģairin psikolojik durumu gibi unsurlar milli düĢünce anlayıĢı etrafında yorumlanmıĢtır.
Çobanzade‟nin eserlerinin tematik incelenmesi yapılmadan evvel ayrıntılı bibliyografya çalıĢması yapılmıĢtır. ÇeĢitli kütüphanelerde yer alan dergi ve yayınlar taranmıĢtır.
Çobanzade‟nin Ģiirlerinde tespit edilen en önemli özellik duygu, düĢünce ve emellerini sanat uğruna feda etmemesidir. Onun Ģiirlerini
oluĢturma çabasının en önemli amacı halkını medeniyete yönlendirme arzusudur.
Çobanzade Ģiirlerinde milli düĢünce ve milliyetçiliği ön planda tutmuĢtur. Halkının zorunlu göçe maruz kalıĢı, Sovyet yönetiminin uyguladığı baskıcı politika Kırım halkının oluĢturduğu Türk-Tatar medeniyetini yok edecek biçimde uygulanmıĢtır. ġair, bu politikiya karĢı ana dilini ve göreneklerini koruma altına alma amacını gütmüĢtür. Bu amaca yönelik Türklüğün Ģerefli geçmiĢini konu alan Ģiirlerinin sayısını oldukça fazlalaĢtırmıĢtır.
Çobanzade Ģiirlerinin bir diğer özelliği Doğu ve Batı ilmini birleĢtirme çabasıdır. ÇağdaĢ medeniyetler seviyesine ulaĢma arzusunda olan Ģair, doğunun köklü kültürüyle batının ilmini harmanlamak istemektedir. Çobanzade medeniyetlerin ayakta kalmasını sağlayacak kuvvetin birleĢimden geleceği kanısına varmaktadır. Bakü‟de görev yaptığı sıralarda Bakü Üniversitesinde ġark ülkelerini araĢtıracak bir kurumun kurulması için uğraĢmıĢtır.
Çobanzade Türk halklarının dili, yaĢayıĢ biçimleri, ananeleri, türküleri, tekerlemeleri kısacası Türk ulusunun sahip olduğu tüm değerleri Ģiirlerinde yaĢatmıĢ ve bu değerlere hürmet etmiĢtir. Türk ulusunun en güçlü değerlerine sahip çıkmıĢ ve Türklüğün izini silmek isteyenlere Ģiirleri ile cevap vermiĢtir.
Mizahî Ģiirlerini kaleme alma amacı Türk coğrafyasını esaret altında tutmaya uğraĢan toplumlara karĢı Türk ulusunun tüm facialar karĢısında millî ve manevi birlikle, aralarında oluĢan güçlü kültür bağıyla karĢı koyma amacını göstermektir. Kökene ve soya bağlılık Ģiirlerinde ön plana çıkmaktadır. Bu sebepten ötürü Ģiirlerinde sıklıkla geçmiĢe yolculuk yapmıĢtır. Ulusunun geçmiĢinde yer alan kahramanları ve baĢarılarıyla övünmüĢtür. Timur, Cengiz, Halim Aydamak, Çorabatır, ġeyh ġamil, Ġskender gibi kahramanlardan sıklıkla bahsetmiĢtir.
Bağımsızlık sorunu Ģairin hayal dünyasını güçlendirmiĢtir. ġair, Ģiirlerinde Türk-Tatar halkının bağımsızlığa kavuĢması ve kimsenin boyundurluğu altında olmayan yeni bir Türk-Tatar medeniyeti kurma giriĢimlerinden söz etmiĢtir. “Bir Saray Kuracak Man” isimli Ģiir kitabı ve 1920 yılında kaleme aldığı “Bir Saray Kuracak Man” isimli Ģiiri yeni millet, yeni medenniyet kurma düĢüncesini yansıtmaktadır.
Sonuç olarak Bekir Sıtkı Çobanzade kısa ömrünü Türklük yolunda harcamıĢtır. Türk vatanı olan Kırım‟ın sönmüĢ meĢalesini yeniden yakmaya and içmiĢtir. Çoğu Ģiirini halkının ve Türk topraklarının bağımsızlığı için kaleme almıĢtır. Bu uğurda çetin yolları aĢmıĢ fakat Rus mezalimine yenik düĢmüĢtür. Emelini on dört yaĢındayken belirleyen, yamalı giyimiyle Hasan Sabri Ayvazov ve Ġsmail Gaspıralı beylerin dikkatini çeken bu çoban çocuğu Ģiirlerinde tüm Türklüğün elemlerine, kaygılarına, gözyaĢlarına ortak olmuĢtur.
KAYNAKÇA
Abid, Sebine. (2016). Cengiz Dağcı'nın Romanlarında Tatarlık Ve Türklük Kimliğine Mensupluk Algısı. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi. Cilt:4.Sayı:8.
Acar, Kenan. (1999). Bakü Türkoloji kurultayı‟nın faal delegelerinden Bekir
Sıtkı Çobanzade. Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları.
Acar, Kenan. (2001). Kırımlı Bekir Sıdkı Çobanzade, Dilciliği ve Edebiyat AraĢtırmacılığı.
Adilov, Memmed. (2007). Önsöz Bekir Çobanzade-seçilmiş eserleri. Bakü: ġark-Garb NeĢriyyatı.
Ağayev, Elnur. Bekir Çobanzade‟nin “Azerbaycan‟ı tedkik ve tetebbu
cemiyeti‟ndeki faaliyetleri ve ıslahatlar üzerine görüşleri. Lefke.
Akçura, Yusuf. (2006). Türkçülüğün tarihi. Bakü. Akkoyunlu, Ziya- A.B. Ercilasun. (2014). Ankara.
Albayrak, Hüseyin. (2013). Kırım Türkleri‟nin Büyük DüĢünürü Bekir Sıtkı Çobanzade. Kardeş Kalemler Dergisi. S.83.
Aliyeva, Ġrade. (2012). Yarım KalmıĢ Ömrün Hikayesi. Azerbaycan Gazetesi. Asker, Ramiz. (2012). Bekir Çobanzade. SeçilmiĢ Bedii Eserleri. Bakü: Bxqr
NeĢriyatı.
Asker, Ramiz. (2011). Büyük alim və Edib Bekir Çobanzade. Bakü.
AtaĢ, Hayri. (2013). Selim Refik Refi‟oğlu‟nun Bekir Çobanzade‟ye cevabı ve
itirazları. Azerbaycan Resbuplikası.
Ayvazov, Hasan Sabri. (1927). Millet cevherleri. Kırım: DevrineĢr Matbaası. Aynur, Gülhan. Ziya Gökalp ve Abdullah Tukay‟ın Folklorla Ġlgili ÇalıĢmaları.
Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi. Sayı:32.
Babayev, Adil. Bekir Çobanzadenin zindan hayatı.
Babayev, Adil. (1998). Bekir Çobanzade.1.Kitap. Bakü:ġark-Garb.
Babayev, Adil. (2003).İlimizin ve ilimimizin soykırımı. Bakü:Bakü Üniversitesi NeĢriyatı.
Bayat, Fuzuli. Türk Mirolojisinde Dağ Kültü. Folklor/ Edebiyat Dergisi. S.23- 26.
Birce, Hayati. Pîr-i Türkistan Hoca Ahmed Yesevî. 2.Bölüm. Ankara. Bilginseven, Âmiran Kurtkan. Türk milletinin manevi degerleri.
Bünyadov, Ziya. (2017). Kırmızı terror. Bakü: Kanun.
Çobanzade, Bekir. (1924a). Türk dili ve edebiyatının tedris usulü. S.53. Çobanzade, Bekir. (1924b). Türk-Tatar lisaniyatına medhal. Bakü. Çobanzade, Bekir. (1925). Türk dili sarflarının umumi kusurları. Bakü. Çobanzade, Bekir. (1926a). Kumuk Dili ve Edebiyatı Tedkikleri. Bakü. Çobanzade, Bekir. (1926b). Türk dili ve edebiyatının tedris usulü. Bakü. Çobanzade, Bekir. (1927a) Türkdili ve edebiyatının tedris usulü.
2.Hisse.Bakü.AzerneĢr.
Çobanzade, Bekir. (1927b). Türk- Tatar dialektolojisi. Bakü.
Çobanzade, Bekir. (1927c)Yeni elifba ve türk dili. Maarif ve Medeniyyet. No:12 (48).
Çobanzade, Bekir. (1928).Boran. Akmescit: Kırım DevneĢr. Çobanzade, Bekir. (1929a). Türk edebiyatı. Bakü.
Çobanzade, Bekir. (1929b). Türk edebiyatı (Halk edebiyatı nüshaları). Bakü. Çobanzade, Bekir. (1929c). Kırım Tatar Edebiyatında kurultaycılık ve
milliyetçilik. Bakü:Azerbaycan-Ġlmi Tedkikat Enstitüsünün neĢriyatı.
Çobanzade, Bekir. (1929d). Türk dili. Bakü: AzerneĢr.
Çobanzade, Bekir. (1930a). Azeri edebiyatının yeni devri. Bakü: Azerbaycan-Ġlmi Tedkikat Enstitüsünün NeĢriyatı.
Çobanzade, Bekir. (1930b). Türk grameri. Bakü:AzerneĢr. Çobanzade, Bekir. (1999) Gök kitap. Ġstanbul: Hacı Adil yayını.
Çobanzade, Bekir. (2001). Bir saray kuracak men. Akmescit: Vidrojdeniya yayımevi.
Çobanzade, Bekir. (2003). Bulutlar. Simferopol: Dolya neĢriyatı. Çobanzade, Bekir. (2007). Eserleri. Bakü. ġark-Garb neĢriyatı.
Çonoğlu, Salim. (2015). Bekir Çobanzade‟nin ġiirlerinde MillÎ Kimliğin Yeniden ĠnĢası Süreci ve Millî Kültür Unsurları. Akad Dergisi.
Duymaz, Ali. (2015). Bekir Çobanzade‟nin Edebiyat Tarihçiliği Ve Türk Halk Edebiyatı Üzerine ÇalıĢmaları. Akad Dergisi.
Edige, Mustafa Kırımal. (1956). Sovyetler Birliğini Öğrenme Ansiklopedisi. Münih. S.18.
Emirova, Adile M. (Güz 2006)Bekir Çobanzade'nin dil bilimi anlayışı.
Karadeniz Araştırmaları Dergisi.S.11.
Elçin, ġükrü. (1978). Türkçülük ve milliyetçilik. Ankara. Ayyıldız matbaası.
Eliade, Mircae. (1994). Ebedi dönüş mitosu. Ankara: Ġmge Kitabevi.
Eren, Hasan. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. Ankata: Bizim Büro Basımevi.
Ferecov, Savalan. (24.05.2013). Medeniyyet Gazetesi.
Gahramanlı, Nazif. (1994). Karasubazardan olan professor. Bakü. Gültepe, Necati. (2015). Türk mitolojisi. 5 Baskı.Ġstanbul.
HATIF, Osman Kemal. (1998). Gökbayrak altında milli faaliyet. Ankara.
Hüseyinoğlu, Ali ġamil. (2013). Bekir Sıtkı Çobanzade`nin Türk halklarının
kültürel etkileşim ve değişimindeki rolü.V. Uluslararası Etkileşim ve Medeniyetler Kongresi.Nisan.S.267-276.Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi.Kazakistan.
Hüseyinoğlu, Ali ġamil. (Ocak-Aralık 2013). Birleşik Türk tatar devleti
yaratma uğrunda şehit olan Bekir Sıtkı Cobanzade. Emel Dergisi.
S.242.
Hüseyinoğlu, Ali. (2009) Azerbaycan ve Kırım bestecisi Asan Rıfatov‟un
kültürümüzdeki yeri. S.83-91.
IĢıktaĢ, IĢılay. (2013). 20. yüzyıl Kırım tatar şiirinde ant etme motifi, Acta Turcıca.
Ġnan, Abdülkadir. (1992). Manas destanı. Millî Eğitim Basımevi.
Inan, Abdülkadir. Eski Türklerde ve Folklorda <ant >. Aüdtcf Dergisi. 279- 290.
Keskin, Kamelya. Kırım‟ın sembol şahsiyetlerinden Alim Azamatoğlu. S.247. Kırım mecmuası. (30 Nisan 1918). Ġstanbul. Sayı:1.
Kırımer, Cafer Seydahmet. (1993). Bazı hatıralar. Ġstanbul.
Kirimer, Cafer Seydahmet. (1948). Rus Tarihinin Ġnkılâba, BolĢevizme ve Cihan Ġnkılâbına Sürüklenmesi. Ġstanbul. Pulhan matbaası.
Kuliyev, Vilayet. (2016). 525.gazete. S.7.
Kuliyev, Vilayət. (2010). Bekir Çobanzade. 525-ci qazete.
Kuliyev, Vilayət.Bekir Çobanzade, 525.gazete, 23 October, S.24-25; Leman Manaxova “Bekir Çobanzade‟nin Azerbaycan‟da Tedkiki.
Memmed, Adilov. (2007). Ön söz. Bakü. ġark-Garb” neĢriyatı. Nagayev Safter. (1991). Devir be Taqdir..Yıldız.S.95.
Ortaylı, Ġlber. (2008). Osmanlıda Milletler ve Diplomasi.
Mühlen, Patrik von zur. (1984). Gamalıhaç ile Kızılyıldız Arasında. Münih : Mavi yayınları.
Refik (Refi‟oğlu), Selim. (1939) Profesör Dr. Çobanzade‟ye cevap. Ġstanbul: Burhanettin Matbaası.
Rıza Fazıl, Nagayev Safter. (2001). Kırımtatar edebiyatının tarihi kısa bir
nazar. Akmescit.
Sovyetler Birliğini Öğrenme Enstitüsü. (1956). Sayı:5Münih..
Seyfeddin, Ömer. (30.04.1918). Büyük Türklüğü parçalayan kimlerdir? Sayı:1. Ġstanbul: Kırım Mecmuası.
ġemizade, EĢref. (1971).Bekir Çoban-zade, Abdullah Latif-zade. TaĢkent:
Gafur Gulam adına Edebiyat Ve Sanat NeĢriyatı.
ġamil, Ali. (2012). Birleşik Türk Tatar Devleti yaratmak uğrunda şehit olan
Bekir Çobanzade.
ġakir, Selim, (2001).Kiçkene tavlardan vulkanlar çıqmaz.Simferopol.
Tahirli, Abid. (2012). Bekir Çobanzade ve Ġsmail Gaspıralı hakkında. 525-ci
Gazete.
Taymas, Abdullah Battal. (1954). Kırımlı Filolog-ġair Bekir Çobanzade‟yi tanıtma tecrübesi. Ankara:TDAY Belleten.
Taymas, Abdullah Battal. (1955). Kırımlı Bekir Çobanzade‟nin Ģiirleri. Türkiyat
Mecmuası.
Richard, Taylor. (1929). Fatalism. Duke Üniversitesi.
Türk destanlarında merkezi kahraman tipinin tipolojisi. (2012).
Folklor/edebiyat, Cilt 18, sayı 69.S.29.
Ursu, Dimitry Pavloviç. (Eylül 2006).Modern Türklük Araştırmaları Dergisi.Cilt 3, S.3