Ġskender

6.1.3.1. Hasret Ġsimli ġiiri

ġiirde Ġskender‟e atıf vardır. ġiir halk cırı ile baĢlamaktadır. “Bu şiir

Çobanzade‟nin 7 Haziran 1917 tarihinde yakın arkadaşı Hamdi Ataman‟a göndermiş olduğu mektubunda yer almaktadır” (Otar, 1999: 82). ġairin “Gök

Kitap” isimli kitabında halk cırı bahsinden sonraki kısmında “Esmacığın Sabrı” olarak ikinci bir isimlendirmeye tabi tutulmuĢtur” (Otar, 1999: 82).

“Nerede görsem bir fakir, zengin ediyorum.. Yiğitlere türbeler diktiriyorum..

Kitaplarda adlarım sayfalar tutuyor..

Çok yoksulu bahtiyar ediyor, mırza yapıyorum.. Yazdığım ferman Hind‟e gidiyor..

Sevdiğim şarkıyı dünya biliyor.. Arap, Acem destanımı bitiremiyor.. Destanıma yalanlar hiç giremiyor. İskender‟de soyumu arıyorlar Delillerle, mantıkla çok hocalar..” (Otar, 1999:82)

ġiirin yapısı: Ġskender‟in etnik kimliği hakkında farklı görüĢler mevcuttur. Ġskender‟in proto Türk olma ihtimalini savunan görüĢler vardır. Ġskender‟de soyumu arıyorlar, delillerle, mantıkla çok hocalar mısralarında bu konudan bahsetmektedir.

ġiirde geçen kavramlar: Ġskender, yiğitlere türbe diktirmek, yoksulu mirza yapmak, fakiri zengin etmek, nam salmak, halk tarafından sevilmek, fal bakmak, mani söylemek, bele al kuĢak takmak gibi kavramlara yer verilmiĢtir.

6.1.4. Seyit Battal Gazi 6.1.4.1. Stüdent ġiiri

Bu Ģiirde Kırım‟da yaĢayan Türk-Tatar gençlerine yönelik yapılan RuslaĢtırma politikasına eleĢtiri vardır. O dönemde genç kitleleri yabancılaĢtırmak amacıyla çeĢitli Rus mektepleri açılmıĢtır. Bu mektepler her açıdan Türk gençlerine zarar vermektedir. Selim isimli gencin bu evrelerden geçip sonunda milliyetçi olmasıyla sonlanmaktadır.

ġiirin konusu: Rusça konuĢmakta zorlanan Kırım halkı hükümet ile ilgili resmi iĢlerde veya Rusça ile alakalı konularda yardım istedikleri Ruslar tarafından dolandırılmıĢlar yahut yanlıĢ yönlendirilmiĢlerdir. Bu duruma bir çare aramaktadırlar. Kırım Müftüsü‟nün, Tatarlar Rusça öğrenebilir fetvası ile köyün en zeki çocuğu Selim‟i öğretmen olması için okula göndermek isterler. Fakat Akseyid‟in oğlu Selim, Rus okuluna gitmek istememektedir. Selim‟in annesi de bu duruma karĢı çıkmaktadır. Selim‟in kendi kültüründen farklı bir kültür almasını istememektedir. Halk, köy imamının açtığı mendile para doldurup Selim‟i Rus okullarında eğitim görmesi için Ģehre göndermiĢtir.

Aradan birkaç yıl geçtikten sonra Selim köyündeki insanların ilim bilmediğini, hesap iĢlerinden anlamadığını söyleyip durmuĢtur. Halkının sadece milli kültürüne ait öğeleri (Seyit Battal Destanı ve diğer Türk destanlarını ve masalları bildiğini), PuĢkin, Gogol gibi evrensel kültüre ait değerlerden haberleri olmadıklarını söyleyip durmuĢtur. Onu okutan halk bu durumdan rahatsız olup onu züppe olarak adlandırmıĢtır. Selim köyünü, halkını terk edip Odesa‟ya yerleĢmiĢtir. Uzun bir zaman sonra Odesa‟da Çobanzade ile yolları kesiĢmiĢtir. Selim yaptıklarından ötürü büyük bir piĢmanlık içerisindedir. BaĢka halklar gibi Tatar halkının edebiyatının da değerli olduğunu, Tatar türkülerinin maden cevherinden çıkan elmas olduğunu geç de olsa anlamıĢtır. Ömrünü Rusça öğrenmeye adayan Selim aslında hayatının kendi dili olan Kırım Türkçesinden ibaret olduğunu anlamıĢtır. Selim‟in tüm sırları, din öğütleri, baba nasihatleri, hatta bütün ömrü kendi dilinde saklıdır.

ġiirde geçen unsurlar: And içme motifi üzerinde sıklıkla durulmuĢtur. Seyyid Battal Destanı‟na atıf vardır.

Manzume Ģu Ģekildedir:

“Bir neçə il keçdi, gimnazist Səlim Əynində forması yoluxdu kəndi. -Qospoda, bilmirsiz nauka, elm, Elmdən bixəbər molla əfəndi. Qlaqol, imena, nədir predloq? Soruşsam, hamınız çaşıb gülərsiz. Puşkindən, Qoqoldan xəbəriniz yox, Bircə Seyid Battal, nağıl bilərsiz. Gedərəm Ədesə, dast, boq pomojet, Gec-tez qurtularam mən bu vozduxdan, Mən olum student, sonra gəl laf et, Dinləməm krestyan, nə də dvoryan!”

6.1.5. Batuhan

6.1.5.1. Tatar Değilim Diyenlere ġiiri

ġiir Kaval Sesleri isimli defterin 141. sayfasında yer almaktadır (Otar, 1999: 132).

ġiirin konusu: Sülün yılının on dördüncü ayında Batuhan Macaristan‟a Tuna boyuna ulaĢmıĢtır. Ve düĢmanlara haber salmıĢtır. Gavurlar (Frenk,

German, Mürted Macar) boyunlarına haç takıp, esirlerini ve elçilerini alıp savaĢ meydanına gelmiĢtir. Müslüman Tatarlar, türkü söyleyip yaylarını, atlarını altınla sırlayarak savaĢmıĢtır. Gâvurlar on kere saldırmıĢtır. SavaĢ dehĢetli bir Ģekilde geçmiĢtir. Çobanzade savaĢ sırasında Acem destan Ģairi Firdevsi bu savaĢı görse bu savaĢ üzerine destanlar yazacağını belirtmiĢtir. Bu savaĢta Cengiz ve Timur‟un ataları büyük bir baĢarı elde etmiĢlerdir. Batuhan, Avrupa‟yı yenmiĢtir. Avrupa, Batuhan‟ın korkusuna Tatar kimliğine bürünmeye çalıĢmıĢtır. Gerçek Tatar, kaytarma bilen, Tatarca türkü söyleyen, ölüme gülen insanlardır. Fakat günümüzde AvrupalılaĢmak isteyen bazı insanlar Tatar kimliğini inkâr etmektedir. Çobanzade bu insanları “baykuĢ köle” olarak tanımlamıĢtır. Bu inkârcıların Cengiz ve Batuhan‟ı tanısaydı göğsünü gererek Tatar olduğunu, kimliğini, milletini, öz dilini inkâr etmeyeceğini belirtmiĢtir. SavaĢmayı bilmedikçe Tatar olmanın bir anlamı olmadığını, cesur mücadeleci yiğitlerin Cengiz ve Batu ile beraber gömüldüğünü belirtmiĢtir.

“Tatar möhkəm imiş daşdan, dəmirdən, Bir gündə yıxıldı Avropa birdən.

Yetmiş bir millətdi onun tamamı, Amənna söylədi Batuya hamı. Batu xan əlində kəmiyi, əti, “Tataram” söylədi batı milləti. O axşam bir düyün qurdu ki tatar, Yığışdı seyrinə ulduzlar, aylar. Bunlar tatar idi, savaşa bilən, Ölümün üzünə tatar tək gülən, Onlar tatar kimi yaşasa idi, Bu gün tatarların olmazdı dərdi.” Budapeşt, 31 Aralık 1919

6.1.6. Timur

6.1.6.1. Kızıl ġarap Al ġarap

Konusu: Tarihi kahraman Timur‟un içkiye düĢkünlüğüne ve içki içtiği kadehine atıf vardır.

ġiirin yapısı: BeĢlikler halinde kaleme alınmıĢtır.

“Ketir mağa qart Temirniñ kadesin, Bir aqşamçün dünya caqmaq kerekmi? Cıltırağan lâmpaçığım ağılsın,

Ateş alsın caş cüregim çevresi. Qızıl şarap, eski şarap içeyim .” (Budapeşte, Mart 1919)

6.1.6.2. YaĢ Bala Tülber Bala

Adı geçen kahraman: Timur, Cengiz

Çobanzâde bu Ģiiri genç arkadaĢı Lâmi Bekirzâde‟ye armağan etmiĢtir (Otar, 1999: 145).

ġiirin konusu:

ġiirin konusu kahramanlıkla ilgilidir. Timur ve Cengiz kahramanlık emsali olarak gösterilmiĢtir. Çobanzade‟nin ailesi Cengiz ve Timur gibi adını tarihe yazdıracak büyük bir kahraman olmasını istemektedirler. O dönemde Kırım halkına, zayıfa kuvvet veren, fakire kanat veren, doğru yolu gösterecek bir kahraman gerekmektedir.

6.1.7. Cengiz Han

6.1.7.1. Tatar Değilim Diyenlere ġiiri

Kahramanlar: Batu Han, Cengiz, Halimcik, Leng.

Bahsi geçen manzumeye Batu Han ve Halim Aydamak kısmında yer verilmiĢtir.

6.1.7.2. YaĢ Bala Tülber Bala

Kahraman: Cengiz, Timur.

Bahsi geçen manzumeye Timur kısmında yer verilmiĢtir. 6.1.7.3. SavaĢa Dostlarım ġiiri

Kahraman: Cengiz

Kırım Tatar Türkçesi

“Tuvganda balaman oysuz, fikirsiz Ölgende Tatarman bolalmam cırsız.. Aytmadım buküngeç bir eren bekleb Tanrıdan Nevaî, Cengizler tileb.”

Türkiye Türkçesi:

“Doğunca çocuğum, düşüncesiz, fikirsiz Ölürken Tatarım, olamam türküsüz.. Söylemedim bugüne kadar ermiş bekleyip Tanrıdan Nevaî, Cengiz‟ler dileyip.”

6.1.7.4. Kiçik Sözler ġiiri

ġiir, “Kaval Sesleri” isimli defterin 147. Sayfasında yer almaktadır (Otar, 1999:101).

ġiirin konusu: Çobanzade Ģiirde Cengiz olmak için doğduğunu belirtmiĢtir.

Adı geçen kahraman: Cengiz

ġiirde geçen unsurlar: Soylarının hepsi atlı olması yiğitlik vasfını yüklemiĢtir. Cengiz olmak için dünyaya gelmesi kahraman olacağına iĢarettir.

“Atlı soyum aşiq kamana, yaya, Çingiz olmaq üçün gəldim dünyaya. Kiçik sözlər mənim, qılıncım, atım, Kiçik sözlər üçün taxtımı satdım.”

Budapeşt, 8 yanvar 1920.