Bu tez çalışmasında Euphorbiaceae familyasına ait olan 9 farklı Euphorbia türlerinin (E. aleppica, E. eriophora, E. macroclada, E. grisophlla, E. seguieriana subsp. seguieriana, E. craspedia, E. denticulata, E. fistulosa ve E. falcata) (tohum, kök, dal, yaprak, çiçek ve karışık gibi bitki kısımlarından ayrı ayrı), metanol ekstreleri hazırlanmıştır. Ekstreler kimyasal içerik ve biyolojik aktiviteleri açısından ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir.
Bitkilerin metanol ekstrelerinin LC-MS IT- TOF cihazı ile genel bir metabolit taraması yapılmış olup bu bileşen gruplarının bir kısmının (kinik asit, protokateşik asit, rutin, hesperidin, eugenol, p-kumarik asit, piceatannol, skopoletin, kavain, krisofanik asit ve resiniferatoksin) LC-MS/MS ile miktarsal tayinleri için metot geliştirilmiştir. Bunun yanı sıra LC-MS/MS cihazı ile 27 bileşikten oluşan başka bir metodla da kimyasal içeriği taranmıştır. Petrol eteri ekstresinin yağ asidi bileşimi GC-MS ile belirlenmiştir. Bu türlerin çeşitli kısımlarının ICP-MS ile ağır metallerinin kantitatif tayini yapılmıştır. Ayrıca, bu ekstrelerin DPPH serbest radikali giderim aktivitesi, ABTS katyon radikal giderim aktivitesi, β-karoten lipit peroksidasyon test sistemi ve CUPRAC bakır indirgeme kapasitesi yöntemleriyle antioksidan aktiviteleri, Ellman yöntemi ile antikolinesteraz aktiviteleri incelenmiştir. Bu çalışmalara ek olarak, pirokatekole eşdeğer toplam fenolik içeriği ile kersetine eşdeğer toplam flavonoid içeriği belirlenmiştir. Çalışmanın diğer kısmında da çalışılan dokuz farklı Euphorbia türünün toprak üstü kısımlarının metanol ekstrelerinin L929 Fibroblast (Sağlıklı hücre) ve kanserli kolon DLD-1 hücre serilerine karşı sitotosik aktiviteleri incelenmiştir.
Genel olarak çalışılan tüm türlerin total fenolik içeriklerinin toplam flavonoid içeriklerinden yüksek olduğu görülmektedir. Çalışılan türlerin oldukça yüksek bir total fenolik içeriğe sahip olduğu tespit edilmiştir. Özellikle Diyarbakır’dan toplanan EMDS ekstresinin toplam fenolik içeriğinin çok yüksek olduğu belirlenmiştir. Ayrıca ECMS, EDKS, EDKR, EDKL, EDKF, EADL, EEDL1, EFDM, EGVS, EGVR, EGVL, EGVM, ESDR, ESDL, ESDF, ESDM, EMDR, EMDL, EMDM, EMTB, EMTL, EMTF ve EMTM ekstrelerininde total fenolik içeriği bakımından oldukça zengin olduğu belirlenmiştir. Total flavonoid içeriğine bakıldığında EMDS ekstresinin en yüksek Çizelge 4.36. Trabzon’dan toplanan E. macrocladatürünün kuru kütlesindeki metal konsantrasyonu
Örnek Ba Cr Co Ni As Se Cd Pb EMTS 5223±41 444±3 322±4 1169±23 28.65±1.34 264±4 68±1 5396±18 EMTR 53541±23 1982±12 268±3 948±16 370±2 748±5 269±8 1046±21 EMTB 53635±32 728±7 124±2 825±18 71±1 909±16 328±5 729±9 EMTL 13716±25 576±6 931±5 742±4 104±2 654±11 84±2 684±7 EMTF 2106±24 229±3 362±3 1458±12 40.03±1.53 263±9 35.54±2.32 797±5 EMTM 20895±48 753±6 620±4 794±7 144±4 715±11 125±2 928±8 Örnek Cs V Cu Zn Rb Sr Ag Tl EMTS 3.64±0.02 76±1 9640±17 45969±26 1513±19 23523±56 1401±14 2.02±0.06 EMTR 31.27±2.19 949±6 8046±24 26948±27 1831±18 28953±50 833±13 7.79±0.41 EMTB 9.59±0.19 308±3 2696±13 38951±45 1614±17 36533±45 1006±12 3.36±0.12 EMTL 15.80±1.23 496±4 4004±17 79547±58 1610±13 27175±48 789±6 12.81±1.12 EMTF 4.49±0.25 101±2 9172±15 43875±45 2923±21 10798±47 753±7 4.38±0.23 EMTM 14.68±1.55 451±2 4759±20 48516±42 2002±14 21413±49 886±9 9.48±0.73
5. SONUÇ VE ÖNERİLER
Bu tez çalışmasında Euphorbiaceae familyasına ait olan 9 farklı Euphorbia türlerinin (E. aleppica, E. eriophora, E. macroclada, E. grisophlla, E. seguieriana subsp. seguieriana, E. craspedia, E. denticulata, E. fistulosa ve E. falcata) (tohum, kök, dal, yaprak, çiçek ve karışık gibi bitki kısımlarından ayrı ayrı), metanol ekstreleri hazırlanmıştır. Ekstreler kimyasal içerik ve biyolojik aktiviteleri açısından ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir.
Bitkilerin metanol ekstrelerinin LC-MS IT- TOF cihazı ile genel bir metabolit taraması yapılmış olup bu bileşen gruplarının bir kısmının (kinik asit, protokateşik asit, rutin, hesperidin, eugenol, p-kumarik asit, piceatannol, skopoletin, kavain, krisofanik asit ve resiniferatoksin) LC-MS/MS ile miktarsal tayinleri için metot geliştirilmiştir. Bunun yanı sıra LC-MS/MS cihazı ile 27 bileşikten oluşan başka bir metodla da kimyasal içeriği taranmıştır. Petrol eteri ekstresinin yağ asidi bileşimi GC-MS ile belirlenmiştir. Bu türlerin çeşitli kısımlarının ICP-MS ile ağır metallerinin kantitatif tayini yapılmıştır. Ayrıca, bu ekstrelerin DPPH serbest radikali giderim aktivitesi, ABTS katyon radikal giderim aktivitesi, β-karoten lipit peroksidasyon test sistemi ve CUPRAC bakır indirgeme kapasitesi yöntemleriyle antioksidan aktiviteleri, Ellman yöntemi ile antikolinesteraz aktiviteleri incelenmiştir. Bu çalışmalara ek olarak, pirokatekole eşdeğer toplam fenolik içeriği ile kersetine eşdeğer toplam flavonoid içeriği belirlenmiştir. Çalışmanın diğer kısmında da çalışılan dokuz farklı Euphorbia türünün toprak üstü kısımlarının metanol ekstrelerinin L929 Fibroblast (Sağlıklı hücre) ve kanserli kolon DLD-1 hücre serilerine karşı sitotosik aktiviteleri incelenmiştir.
Genel olarak çalışılan tüm türlerin total fenolik içeriklerinin toplam flavonoid içeriklerinden yüksek olduğu görülmektedir. Çalışılan türlerin oldukça yüksek bir total fenolik içeriğe sahip olduğu tespit edilmiştir. Özellikle Diyarbakır’dan toplanan EMDS ekstresinin toplam fenolik içeriğinin çok yüksek olduğu belirlenmiştir. Ayrıca ECMS, EDKS, EDKR, EDKL, EDKF, EADL, EEDL1, EFDM, EGVS, EGVR, EGVL, EGVM, ESDR, ESDL, ESDF, ESDM, EMDR, EMDL, EMDM, EMTB, EMTL, EMTF ve EMTM ekstrelerininde total fenolik içeriği bakımından oldukça zengin olduğu belirlenmiştir. Total flavonoid içeriğine bakıldığında EMDS ekstresinin en yüksek Çizelge 4.36. Trabzon’dan toplanan E. macrocladatürünün kuru kütlesindeki metal konsantrasyonu
Örnek Ba Cr Co Ni As Se Cd Pb EMTS 5223±41 444±3 322±4 1169±23 28.65±1.34 264±4 68±1 5396±18 EMTR 53541±23 1982±12 268±3 948±16 370±2 748±5 269±8 1046±21 EMTB 53635±32 728±7 124±2 825±18 71±1 909±16 328±5 729±9 EMTL 13716±25 576±6 931±5 742±4 104±2 654±11 84±2 684±7 EMTF 2106±24 229±3 362±3 1458±12 40.03±1.53 263±9 35.54±2.32 797±5 EMTM 20895±48 753±6 620±4 794±7 144±4 715±11 125±2 928±8 Örnek Cs V Cu Zn Rb Sr Ag Tl EMTS 3.64±0.02 76±1 9640±17 45969±26 1513±19 23523±56 1401±14 2.02±0.06 EMTR 31.27±2.19 949±6 8046±24 26948±27 1831±18 28953±50 833±13 7.79±0.41 EMTB 9.59±0.19 308±3 2696±13 38951±45 1614±17 36533±45 1006±12 3.36±0.12 EMTL 15.80±1.23 496±4 4004±17 79547±58 1610±13 27175±48 789±6 12.81±1.12 EMTF 4.49±0.25 101±2 9172±15 43875±45 2923±21 10798±47 753±7 4.38±0.23 EMTM 14.68±1.55 451±2 4759±20 48516±42 2002±14 21413±49 886±9 9.48±0.73
Çalışılan tür ve kısımları içinde E.fistulosa dışındaki tüm ekstrelerin asetilkolinesterez inhibisyonu göstermediği tespit edilmiştir. Bütirilkolinesteraz inhibisyonu yönteminde düşük olmakla beraber Euphorbia türlerinin bir bütirilkolinesteraz potansiyele sahip olduğu söylenebilir. özellikle antikolinesterez inhibisyonu yönteminde aktif olan E.fistulosa türünün orta derecede Bütirilkolinesteraz inhibisyonu gösterdiği belirlenmiştir. Özellikle EFDR eksresinin ( inhibisyon % 77.63±0.60) oldukça aktif olduğu tespit edilmiştir. Genel olarak Euphorbia türlerinin antioksidan potansiyele oranla daha düşük bir antikolinesterez içeriğe sahip olduğu söylenebilir.
Çalışılan türlerin metanol ekstrelerinden özellikle ECMM, EDKM, EMVM ve EFDM ekstrelerinin yüksek konsantrasyonlarda canlı fibroblast hücre serisi üzerinde stotoksik etki gösterdiği belirlenmiştir. Özellikle EFDM ekstresinin tüm konsantrasyonlarda stotoksik etki gösterdiği tespit edilmiştir. Çalışılan ekstrelerden ECMM, EFDM1, EMVM ve EFDM ekstrelerinin yüksek derişimlerde kanserli DLD-1 hücre serisine karşı yüksek stotoksik aktivite gösterdiği diğer ekstrelerin ise düşük ve orta derecede aktivite gösterdiği balirlenmiştir. Özellikle EFDM ekstresi canlı hücre serisi üzerinde hiç stotoksik etki göstermeyip kanserli hücre serisi üzerinde çok yüksek sitotoksik etki göstermesi daha detaylı çalışmalar için önemli bir bulgu teşkil etmektedir.
Çalışılan türlerin yağ asidi içeriğine baktığımızda özellikle ECMM ve EMVM ekstrelerinin doymamış yağ asitlerince, EEDM ve EMDM ekstrelerinde doymuş yağ asitlerince zengin olduğu tespit edilmiştir.
Çalışılan Euphorbia türleri için fitokimyasal 11 bileşenden oluşan bir metod geliştirilerek LC-MS/MS ile miktar tayinleri yapılmıştır. Bu metoda ait tüm analitik parametreler ortaya konmuştur. Miktar sonuçlarına baktığımızda, çalıştığımız türlerin hemen hemen hepsinin kinik asit, rutin, hesperidin, eugenol, p-kumarik asit ve skopoletin bileşikleri tespit edilmiştir. Ayrıca tüm türlerin kavain, krisofanik asit ve resiniferatoksin bileşenlerini içermediği tespit edilmiştir. Aynı zamanda hazırlanan tüm ekstrelerin içeriği gurubumuz tarafından geliştirilen 27 bileşikten oluşan metoda görede taranmıştır. Miktar sonuçlarına baktığımızda çalışılan türlerin özellikle Kinik asit, malik içeriğe sahip olduğu tespit edilmiştir. Bütün ekstreleri karşılaştırdığımızda özellikle
çalışılan türlerin tohum ve yaprak kısımlarından hazırlanan ekstrelerin genel olarak total fenolik içerik bakımından diğer kısımlardan daha zengin olduğu görülmektedir. Farklı illerden toplanan E. macroclada’nın hem fenolik hemde flavonoid içerik bakımından oldukça farklılıklar gösterdiği görülmektedir. Buda iklim şartları ve toprak yapısı gibi faktörlerin total fenolik ve flavonoid içeriği üzerinde büyük bir etkiye sahip olduğunu göstermektedir.
Genel olarak çalışılan tüm tür ve ekstrelerin β-karoten renk açılım yöntemine göre aktivitelerinin ABTS katyon radikali giderim, DPPH serbest radikali giderim yöntemlerine göre daha düşük olduğu tespit edilmiştir. Tüm tür ve ekstrelerin içindeβ- karoten renk açılım yöntemine göre EDKB ve ESDL ekstrelerinin (IC50 12.67±0.11 ve
10.41±0.93 sırasıyla), DPPH serbest radikali giderim yöntemine göre EGVS ve EGVR ekstrelerinin (IC50 1.70±0.02 ve 0.79±0.01 sırasıyla), ABTS katyon radikali giderim
yöntemine göre ise EGVS ve EGVR ekstrelerinin (IC50 8.93±0.02 ve 9.16±0.01
sırasıyla) en aktif olduğu tespit edilmiştir. Çalışılan türler arasında β-karoten renk açılım yöntemine E. denticulata, DPPH serbest radikali giderim yönteminde E. grisophylla, ABTS katyon radikali giderim yönteminde yine E. grisophylla, CUPRAC yönteminde ise E. grisophylla ve E. eriophora türlerinin diğer türlere göre daha aktif olduğu tespit edilmiştir. Kısımları kendi içinde karşılaştırdığımızda kullanılan tüm antioksidan yöntemlerde genel olarak yaprak ve tohum kısımlarının diğer kısımlara göre daha aktif olduğu görülmektedir. Farklı lokalitelerden toplanan E. macroclada türlerinin aktivitelerine baktığımızda Diyarbakır’dan toplanan örneğin β-karoten renk açılım yönteminde, DPPH serbest radikali giderim yönteminde ve ABTS katyon radikali giderim yönteminde daha aktif olduğu belirlenmiştir. CUPRAC yöntemine göre ise Trabzon’dan toplanan örneğin daha aktif olduğu tepit edilmiştir. Toplam fenolik ve flavonoid içeriklerinde olduğu gibi iklim şartları ve toprak yapısı gibi faktörlerin antioksidan aktiviteleri ve bileşenler üzerinde oldukça etkili olduğu görülmektedir. Genel olarak Euphorbia türlerinin ciddi bir antioksidan potansiyellerinin olduğu görülmektedir. Bu nedenle genel olarak türlerin toplam fenolik içeriği ile antioksidan kapasitelerinin paralellik gösterdiği tespit edilmiştir.
Çalışılan tür ve kısımları içinde E.fistulosa dışındaki tüm ekstrelerin asetilkolinesterez inhibisyonu göstermediği tespit edilmiştir. Bütirilkolinesteraz inhibisyonu yönteminde düşük olmakla beraber Euphorbia türlerinin bir bütirilkolinesteraz potansiyele sahip olduğu söylenebilir. özellikle antikolinesterez inhibisyonu yönteminde aktif olan E.fistulosa türünün orta derecede Bütirilkolinesteraz inhibisyonu gösterdiği belirlenmiştir. Özellikle EFDR eksresinin ( inhibisyon % 77.63±0.60) oldukça aktif olduğu tespit edilmiştir. Genel olarak Euphorbia türlerinin antioksidan potansiyele oranla daha düşük bir antikolinesterez içeriğe sahip olduğu söylenebilir.
Çalışılan türlerin metanol ekstrelerinden özellikle ECMM, EDKM, EMVM ve EFDM ekstrelerinin yüksek konsantrasyonlarda canlı fibroblast hücre serisi üzerinde stotoksik etki gösterdiği belirlenmiştir. Özellikle EFDM ekstresinin tüm konsantrasyonlarda stotoksik etki gösterdiği tespit edilmiştir. Çalışılan ekstrelerden ECMM, EFDM1, EMVM ve EFDM ekstrelerinin yüksek derişimlerde kanserli DLD-1 hücre serisine karşı yüksek stotoksik aktivite gösterdiği diğer ekstrelerin ise düşük ve orta derecede aktivite gösterdiği balirlenmiştir. Özellikle EFDM ekstresi canlı hücre serisi üzerinde hiç stotoksik etki göstermeyip kanserli hücre serisi üzerinde çok yüksek sitotoksik etki göstermesi daha detaylı çalışmalar için önemli bir bulgu teşkil etmektedir.
Çalışılan türlerin yağ asidi içeriğine baktığımızda özellikle ECMM ve EMVM ekstrelerinin doymamış yağ asitlerince, EEDM ve EMDM ekstrelerinde doymuş yağ asitlerince zengin olduğu tespit edilmiştir.
Çalışılan Euphorbia türleri için fitokimyasal 11 bileşenden oluşan bir metod geliştirilerek LC-MS/MS ile miktar tayinleri yapılmıştır. Bu metoda ait tüm analitik parametreler ortaya konmuştur. Miktar sonuçlarına baktığımızda, çalıştığımız türlerin hemen hemen hepsinin kinik asit, rutin, hesperidin, eugenol, p-kumarik asit ve skopoletin bileşikleri tespit edilmiştir. Ayrıca tüm türlerin kavain, krisofanik asit ve resiniferatoksin bileşenlerini içermediği tespit edilmiştir. Aynı zamanda hazırlanan tüm ekstrelerin içeriği gurubumuz tarafından geliştirilen 27 bileşikten oluşan metoda görede taranmıştır. Miktar sonuçlarına baktığımızda çalışılan türlerin özellikle Kinik asit, malik içeriğe sahip olduğu tespit edilmiştir. Bütün ekstreleri karşılaştırdığımızda özellikle
çalışılan türlerin tohum ve yaprak kısımlarından hazırlanan ekstrelerin genel olarak total fenolik içerik bakımından diğer kısımlardan daha zengin olduğu görülmektedir. Farklı illerden toplanan E. macroclada’nın hem fenolik hemde flavonoid içerik bakımından oldukça farklılıklar gösterdiği görülmektedir. Buda iklim şartları ve toprak yapısı gibi faktörlerin total fenolik ve flavonoid içeriği üzerinde büyük bir etkiye sahip olduğunu göstermektedir.
Genel olarak çalışılan tüm tür ve ekstrelerin β-karoten renk açılım yöntemine göre aktivitelerinin ABTS katyon radikali giderim, DPPH serbest radikali giderim yöntemlerine göre daha düşük olduğu tespit edilmiştir. Tüm tür ve ekstrelerin içindeβ- karoten renk açılım yöntemine göre EDKB ve ESDL ekstrelerinin (IC50 12.67±0.11 ve
10.41±0.93 sırasıyla), DPPH serbest radikali giderim yöntemine göre EGVS ve EGVR ekstrelerinin (IC50 1.70±0.02 ve 0.79±0.01 sırasıyla), ABTS katyon radikali giderim
yöntemine göre ise EGVS ve EGVR ekstrelerinin (IC50 8.93±0.02 ve 9.16±0.01
sırasıyla) en aktif olduğu tespit edilmiştir. Çalışılan türler arasında β-karoten renk açılım yöntemine E. denticulata, DPPH serbest radikali giderim yönteminde E. grisophylla, ABTS katyon radikali giderim yönteminde yine E. grisophylla, CUPRAC yönteminde ise E. grisophylla ve E. eriophora türlerinin diğer türlere göre daha aktif olduğu tespit edilmiştir. Kısımları kendi içinde karşılaştırdığımızda kullanılan tüm antioksidan yöntemlerde genel olarak yaprak ve tohum kısımlarının diğer kısımlara göre daha aktif olduğu görülmektedir. Farklı lokalitelerden toplanan E. macroclada türlerinin aktivitelerine baktığımızda Diyarbakır’dan toplanan örneğin β-karoten renk açılım yönteminde, DPPH serbest radikali giderim yönteminde ve ABTS katyon radikali giderim yönteminde daha aktif olduğu belirlenmiştir. CUPRAC yöntemine göre ise Trabzon’dan toplanan örneğin daha aktif olduğu tepit edilmiştir. Toplam fenolik ve flavonoid içeriklerinde olduğu gibi iklim şartları ve toprak yapısı gibi faktörlerin antioksidan aktiviteleri ve bileşenler üzerinde oldukça etkili olduğu görülmektedir. Genel olarak Euphorbia türlerinin ciddi bir antioksidan potansiyellerinin olduğu görülmektedir. Bu nedenle genel olarak türlerin toplam fenolik içeriği ile antioksidan kapasitelerinin paralellik gösterdiği tespit edilmiştir.