Morgan’a (1998) göre mecazlar iki amaçla kullanılır; bir durumu betimleme ve bir süreci hızlandırma veya iyileştirme. Mecazlar betimleme amacıyla kullanıldığında bir durum, olay ve olgu var olduğu haliyle betimlenir, resmedilir. Mecazların nitel veri toplama yöntemi olarak kullanılması daha çok birinci duruma, yani betimleyici rolüne karşılık gelmektedir. Mecazı merkeze alan veri toplama çalışmaları süreç olarak açık uçlu sorulara dayalı bireysel veya odak grup görüşmelerinden farklı değildir. Nitel veri toplama sürecinde bir ya da birkaç açık uçlu soruyla araştırılan konuda görüşülen kişilerden çok zengin mecazlar elde edilebilir. Mecazlar farklı sözcüklerden oluşur, bu nedenle ayrıştırılması araştırmacı için bir sorun oluşturmaz. Benzerlik ve farklılık anlamında belirli tematik başlıklar altında toplamak oldukça kolaydır. Ayrıca mecazlar çalışılan konu, olgu, olay ve durum hakkında çok sağlam, zengin bir resim sunar, görsel bir imaj sağlar (Şimşek ve Yıldırım, 2013:242).
Örgütsel kimlik, performans-ödül ilişkisi, risk üstlenmeyi teşvik, güç ilişkisi, örgütsel yapı ve iletişim kültürel boyutları, örgüt kültürünü oluşturan sayıltıların, değerlerin, örgütsel semboller ve uygulamaların bir yansımasıdır. Sayıltılar, örgüt üyelerinin algı, düşünce, his ve davranışlarını yönlendirerek onların örgütsel yaşama ilişkin taşıdıkları doğru-yanlış, anlamlı-anlamsız, olanaklı-olanaksız gibi ön kabullerini oluşturan doğrulardır. Değerler, örgüt üyeleri için neyin iyi-kötü olduğunu, neyin istenip istenmeyeceğini, neyin yapılması-yapılmaması gerektiğini tanımlayan ortak ölçüt veya fikirlerdir. Semboller, bir kültür içinde üyeler tarafından özel anlamlar yüklenen sözcükler, şekiller, davranışlar, giysiler, nesneler, dil ve örgüt üyelerinin duygularını güçlendiren, onları harekete geçiren, aynı zamanda dış çevreyi uyaran her şeydir. Bir örgütteki örgütsel uygulamalarda, örgüt kültürünün bir öğesi olarak kabul edilmektedir. Güç ve statü sistemleri, ödül-ceza sistemi, kontrol sistemi, performans değerlendirme sistemi gibi sistemlerin analizi ile var olan örgüt kültürü açıklanabilmektedir (Tamimi, 2005:108).
Bankalarda örgüt kültürünün metaforlarla analizi üzerine yapmış olduğumuz çalışmada örgüt kültürü unsurlarının çalışanlar tarafından farklı metaforlarla ifade edildiği ve bu metaforların örgüt kültürüyle ilgili önemli ipuçları verdiği görülmüştür
Nitel ve nicel araştırma yöntemlerinin bir arada kullanıldığı araştırmada verilerinin analiz yöntemleri de farklı olmuştur. Nitel verilerin analizinde betimsel yöntem olarak metaforlarla analiz yolu izlenmiş ve yorumlara yer verilmiştir. Çalışma etik ilkelere uygun yürütülmüş, çalışanlarla bizzat yüz yüze görüşmeler yapılarak yorumlarda bunlardan faydalanılmıştır.
Çalışmada örgüt kültürünün örgütsel kimlik unsuru, örgütün tanımlanması, uyum sağlama, örgütün geleceği ve örgüte bağlılık başlıklarında incelenmiştir. Örgüt kimliğinde, örgütün tanımlanması ile ilgili kullanılan metaforların %85,1’i olumludur. Kullanılan metaforlar güneş, ışık, pusula, kutup yıldızı, deniz, okyanus, devlet, ekmek, su olmuştur. Bankanın geleceği çalışanlar tarafından aydınlık, yol gösterici, güvenilir olarak tanımlanmıştır. Çalışanların %14,9’u bankayı Amerika, tefeci, vampir, mafya gibi olumsuz metaforlarla değerlendirip, sömürücü olduğunu ifade etmiştir.
Örgütün geleceğine yönelik kullanılan metaforların %86,6’sı olumludur. Çalışanlar bankanın geleceğinin sağlam ve güvenilir olduğunu, her geçen gün kendisini yenilediğini güneş, okyanus, doğal su kaynağı gibi metaforlar kullanarak vurgulamışlardır. Örgüt çalışanlarının kullanmış oldukları metaforlardan yola çıkarak bu bankada güçlü, güvenilir, sağlam bir örgüt kimliği olduğunu söyleyebiliriz. Örgütün geleceğiyle ilgili %13,4 olumsuz metafor kullanılmıştır. Yanardağ, mevsimler, dalga, siyah metaforları bankanın çok sağlam olmayan gelişecek şartlara göre değişen olumsuz bir durumu olduğunu vurgulamaktadırlar.
Örgütte yeni işe başlayanlarla ilgili kullanılan metaforların %61,2’si olumsuzdur. Kullanılan bazı metaforlar; sudan çıkmış balık, sazan balığı, civciv, tavşan, atmaca, kurttur. Örgütte yeni işe başlayanların acemi oldukları ve kendilerini ispat etmekle meşgul oldukları vurgulanmaktadır. Kullanılan metaforlar %38,8 olumlu olup, yavru aslan, kuzu, bebek gibidir. Örgüte uyum sağlama sürecinde çalışanların yeni öğrenmeye başladıkları kültürde diğer çalışanların nelere değer verdiklerini, neler için uyuşmazlık yaşadıklarını, anlaşmazlıklarda nasıl davranacaklarını öğrenerek, örgüt
tarafından benimsenmeyen değerlerini bırakarak yeni örgüte kısa zamanda uyum sağlama çabasında olurlar. Örgüt üyeleri dâhil oldukları örgütün kültürünü işe ilk başladıkları andan itibaren kabullenip ona göre uyum sağlamaktadırlar.
Bankanın çalışanı olmak ile ilgili belirtilen metaforların %86,6’sı olumludur. Bu durumu aile ferdi, aile, çocuk, rozet, şehit olmak gibi metaforlar ile nitelendirmektedirler. Çalışanlar kendilerini örgüte yakın, ayrılmaz birer parça olarak görmektedirler. %13,4 olumsuz bazı metaforlar işçi, mahkum, ağır yüktür. Banka çalışanı olmak sürekli çalışmayı gerektirdiği için zor bir meslek olarak görülmektedir.
Performans ödül ilişkisi kültürel boyutunda ise çalışanların %85,1’i olumlu metafor kullanmıştır. Bankadaki terfi sistemi daha çok merdiven, basamak, terazi, asansör metaforlarıyla nitelendirilmiştir. En üst noktaya ulaşabilmek için basamakların teker teker çıkılması gerektiği düşünülmektedir. Örgütte terfi sisteminin bireyin kendi çalışmasıyla mümkün olacağını söyleyebiliriz. Kullanılan metaforlardan %14,9’u karlı dağ, elektrik direğine tırmanmak, barut, koltuk değneği gibi olumsuz ifadelerdir.
Örgütte hata yapan çalışanlara ilişkin kullanılan metaforların %88,1’i olumsuzdur. Örgütte yapılan hataların kabul görmediği acemi çırak, sudan çıkmış balık, olgunlaşmamış meyve ve tavşan metaforlarıyla daha çok nitelendirilmiştir. %11,9 olumlu metafor olarak bebek, masum köylü gibi metaforlar kullanılmıştır.
Bankadaki ödül sistemi ile ilgili belirtilen metaforların %59,7’si olumludur. Kullanılan olumlu metaforlar ay, kaymak, şeker, oyuncak, bayram harçlığı, çocuğa verilen şeker, düğün, evlilik, çikolata, ilaç, bal, şampiyonluktur. Çalışanlar ödül aldıklarında mutlu olup sevindiklerini bu metaforlarla ifade etmektedirler. Sadaka, sabun, düşük banket, öğrenci harçlığı, çatalla su içmek, ağustos ayında kar yağması, Everest dağı, piyango, rüya, mucize, boş bardak, loto sürpriz yumurta metaforlarıyla da örgütteki ödül sisteminin çalışanları yeterince tatmin etmediği, zor ele geçirildiği, alınmasının daha çok şansa ve beklenmedik bir zamana bırakıldığı belirlenmektedir. Kullanılan bu olumsuz metaforlar %40,3 oranındadır.
Risk üstlenmeyi teşvik kültürel boyutunda yeni düşüncesi ve fikri olanlarla ilgili çalışanların %89,6 ‘sı olumlu metafor kullanmıştır. Yeni düşünce ve fikri olanlarla ilgili kullanılan metaforlardan bazıları Atatürk, bilim adamı, filozof, cevher olmuştur. Çalışanlar örgütte yeni fikir ve düşüncesi olanların önemine dikkat çekmişlerdir. Örgüt yeni fikir ve düşüncelere açıktır. Yeni düşünce ve fikri olanlarla ilgili kullanılan ağa düşmüş balık, inek, kapalı kutu gibi olumsuz metaforların oranı%11,9’dur.
Güç ilişkisi kültürel boyutunda yöneticilerin iş ortamındaki durumu ile ilgili metaforların %65,7’si olumludur. Yöneticiyi nitelendiren metaforlar ağabey, baba, kardeş, aile metaforları olmuştur. Yönetici banka çalışanları tarafından samimi ve güvenilir bulunmaktadır. Yöneticilerin iş ortamındaki durumlarını olumsuz olarak niteleyen metaforlar akbaba, çakal, şeytan, maske gibi metaforlar olup %34,3’tür. Yöneticilerin aslında duruma göre hareket ettikleri kurnaz oldukları vurgulanmaktadır.
Banka çalışanlarının önemi ile ilgili belirtilen metaforların %98,5’i olumludur. Banka çalışanlarının önemini belirten metaforlar ise demirbaş, çocuk, eli ayağı, çark, ayna, evlat olmuştur. Banka çalışanları yöneticiler için olmazsa olmaz birer aile ferdi olarak görülmektedir. Robot, karınca, piyon gibi metaforlarla olumsuzluk %1,5 ‘dir. Çalışanların sürekli çalıştırıldığına vurgu yapılmaktadır.
Banka yöneticilerinin iş dışındaki durumları ile ilgili belirtilen metaforların %77,6’sı olumludur. Banka yöneticilerinin iş dışındaki durumlarıyla ilgili kullanılan bazı metaforlar ağabey, arkadaş, melek, sır küpü olmuştur. Banka yöneticisi çalışanlar açısından güven duydukları sırlarını paylaştıkları iyi bir aile ferdi olarak anlaşılmaktadır. %22,4 olumsuz metaforlar; çavuş, yağdanlık, ayrık küme gibi nitelenmektedir. İş dışında da yöneticinin emirler verdiği, kendi üstünlüğünü hissettirdiği ve ayrı durduğu belirtilmiştir.
Banka personelinin yöneticiler için durumunu ifade eden metaforların %53,7’si olumludur. Kullanılan bazı metaforlar çocuk, evlat, oğul, karınca, işçi arı olmuştur. Yöneticiler banka çalışanlarını çalışkan birer evlat gibi görmektedir. Çalışanlar köle, amele, emir kulu, kiralık araba, kukla gibi olumsuz metaforlarla %46,3 dilimi oluşturmaktadırlar. Yöneticiler işin yürütülmesiyle ilgilenip, çalışanların işlerine yoğunlaşması gerektiğine vurgu yapmaktadırlar.
Yöneticilerin makam odası ile ilgili belirtilen metaforların %77,6’sı olumludur. Kullanılan metaforlar kral dairesi, saray, beyaz köşk gibi metaforlardır. Banka çalışanları yöneticinin makam odasını konforlu, her türlü imkânın olduğu, her şeyin oradan yönetildiği önemli bir yer olarak düşünmektedir. %22,4 yanardağ, klima gibi olumsuz metafor kullanarak ayrıca yöneticinin yetkisini kullandığı gücünü temsil eden bir anlayış da hakim olmaktadır.
Bankadaki personelin iş ortamındaki durumuyla ilgili belirtilen metaforların %80,6’sı olumludur. Kullanılan olumlu metaforlardan bazıları arı, karınca, takım, aslandır. Personel iş ortamında takımına güvenerek çalışır ve başarıyı yakalar. Kullanılan olumsuz metaforlar % 19,4 makine, motor, yarış atı, robottur. Çalışanlar örgütün işlerinin yoğun olduğunu ve sürekli çalışmak zorunda olduklarını belirtilmektedir.
Bankadaki pozisyon ile ilgili belirtilen metaforların %79,1’i olumludur. Çalışanlar pozisyonla ilgili arı, anahtar, kapı kolu, köprü, vezir gibi metaforlar kulanmışlar ve bankanın işlerinin yürümesinde kendilerini önemli birer araç olarak göstermektedirler. %20,9 olumsuz bazı metaforlar mahkum, acemi er, gurbetçi, işçi arıdır. Çalışanlar bankadaki pozisyonlarında kendileri tutsak, işi bilmedikleri için acemi, bazen yabancı gibi hissettiklerini çalışmak zorunda olduklarını belirtmektedirler.
Bankadaki çalışma ortamı ile ilgili belirtilen metaforların %65,7’si olumludur. Çalışma ortamlarını ev, evim, şeker, helva, kuş tüyü minder gibi metaforlarla nitelendirmişlerdir. Sıcak, samimi, huzurlu, rahat bir ortam olarak görmektedirler. %34,3 olumsuz bazı metaforlar hapishane, sınav zamanı, dağınık oda, morg metaforlarıyla da çalışma ortamlarının sıkıcı, dağınık, stresli ve soğuk olduğunu vurgulamaktadırlar.
Bankadaki hiyerarşik kıdemler arasındaki ilişki ile ilgili belirtilen metaforların %77,6’sı olumsuzdur. Hiyerarşik kıdemler arasındaki ilişki meclis, kanun, hukuk, buz metaforlarıyla nitelendirilmiştir. Banka çalışanlarına göre örgütteki hiyerarşik kıdemler arasında katı uyulması zorunlu kurallar mevcuttur. Örgüt içindeki birçok davranışın bu kurallara göre şekillendiği, uyulmaması halinde cezaya katlanılması gerektiğine vurgu yapılmaktadır. %22,4 olumlu bazı metaforlar kardeş, arkadaş, tahin pekmez, ateş,
durgun sudur. Hiyerarşik kıdemler arasında samimi, sıcak, sakin bir ilişkinin olduğu vurgulanmaktadır.
Örgütsel yapıyla ilgili kurallar ve denetim mekanizmasına yönelik çıkan sonuçlar ise, bankadaki kurallarla ilgili belirtilen metaforların % 50,7’si olumsuzdur. Bankadaki kurallarla ilgili trafik kuralı, anayasa, hukuk, kaya, duvar gibi metaforlar kullanılmıştır. Banka kuralları kesin ve nettir, kuralların bu kadar keskin uygulanması çalışanları tedirgin etmektedir. Spor, dantel, kek malzemesi gibi metaforlarla %49,3 olumlu nitelendirmeler yapılmaktadır.
Bankadaki çalışma hayatıyla ilgili belirtilen metaforların %56,7’si olumludur. Kullanılan bazı olumlu metaforlar aşk, dost, lunapark, demlenmeye bırakılmış pilav, hızlı tren, uçaktır. Çalışma hayatlarını sevdiklerini ve çalışma hayatında eğlendiklerini, zamanla işlerine alışıp daha iyi ve hızlı oldukları belirtmektedirler. %43,3 olumsuz bazı metaforlar hapishane, sürgün, karlı dağ, törpü, eşek, bozuk para, maden işçisidir. Bankadaki çalışma hayatının çok da kolay olmadığı, sürekli çalışmak zorunda oldukları belirtilmektedir.
Örgüt kültürünün iletişim boyutu bölümler arası ilişkiler olarak incelendiğinde belirtilen metaforların %67,2’si olumludur. Aynı ordunun farklı bölükleri, elmanın iki yarısı, hasta doktor ilişkisi, zincir halkaları, tren vagonu metaforlarıyla nitelendirilmiştir. Bölümlerin yapılan iş gereği birbiriyle bağlı olması gerektiği vurgulanmaktadır. %32,8 olumsuz olarak kullanılan bazı metaforlar ince ip, keskin bıçak, aynı ordunun farklı bölükleridir. Bölümlerin birisinde yaşanan olumsuzluk diğer bölümü de etkilemektedir. Bölümler arasında kesin çizgilerle ayrılan bazen kopabilen ilişkiler mevcuttur.
Bankadaki haberlerle ilgili belirtilen metaforların %73,1’i olumludur. Bankadaki haberler hızlı tren, ışık hızı, jet, sürpriz yumurta gibi metaforlarla nitelendirilmiştir. Bankadaki iletişim hızının yüksek olduğu haberlerin hemen duyulduğu anlaşılmaktadır. %26,9 olumsuz olarak kullanılan bazı metaforlar roket, sel, bomba, yangın kaynamış sudur. Bankadaki haberlerin can yakıcı olduğu ve etkisinin büyük olduğu vurgulanmaktadır.
Bankadaki törenlerle ilgili belirtilen metaforların %77,6’sı olumludur. Törenler düğün, bayram , panayır, ilkbahar gibi metaforlarla nitelendirilmiş, örgütteki törenlerin herkes tarafından iyi karşılandığı ve samimi, mutlu bir ortamda eğlenceli olduğuna vurgu yapılmıştır. %22,4 olumsuz olarak bazı metaforlar adada kalmış insan, vaftiz törenleri, çöldeki ormandır. Bu törenlerin sevmeyen insanların kendilerini bu törenlerde yalnız hissettikleri ve zevk almadıkları vurgulanmaktadır.
Bankanın çalışma ilkesi ile ilgili belirtilen metaforların %79,1’i olumludur. Kanun, anayasa, mevzuat gibi metaforlar ile bankanın çalışma ilkesi nitelendirilmiştir. Bankanın çalışma ilkesi banka çalışanları tarafından örgütün uyması gereken kuralları ile bağdaştırılmaktadır. Örgütteki çalışma ilkeleri de zorunlu kurallar olarak görülmektedir. %20,9 olumsuz bazı metaforlar şeriat, arı kovanı, ekmek fırını, beyindir. Geçimlerini sağlamak için sürekli olarak zor şartlarda da çalışmak zorunda oldukları ifade edilmektedir.
Bankada personel arasındaki ilişki ile ilgili belirtilen metaforların %86,6’sı olumludur. Personel arasındaki ilişkide ağabey, kardeş, akraba, takım, aile metaforları daha öne çıkan olumlu metaforlardır. Birbirlerini iyi tanıyan, aile ilişkisinin hakim olduğu, bir takım ruhu ile hareket ettikleri anlaşılmaktadır. %13,4 olumsuz bazı metaforlar bozuk araba, lav, sahte para, siyasetçidir. Personel arasındaki ilişkinin samimi olmayan, sahte arkadaşlıklara dayandığı belirtilmektedir.
Bankanın geçmişi (tarihi) ile ilgili belirtilen metaforların %94’ü olumludur. Örgütün tarihini nitelendiren bazı metaforlar çınar ağacı, müze, Osmanlı Devleti, romandır. Örgütün eski ve köklü bir geçmişe sahip olduğu ve bunun çalışanlar tarafından takdir edildiği vurgulanmıştır. %6 olumsuz bazı metaforlar labirent, anı defteri, eski marka telefondur. Bankanın tarihinin başlangıcı belirlidir ama karışıktır, birçok insanla muhatap olunmuştur, anılarda yaşatılmaktadır.
Bankanın lideri ile ilgili belirtilen metaforların %89,6’sı olumludur. Liderle ilgili daha sık kullanılan metaforlar Atatürk, kral, komutan, teknik direktördür. Örgüt lideri sorumluluk sahibi ve yol gösterici olarak belirlenmiştir. % 10,4 olumsuz bazı metaforlar başbakan, kral, padişah, imparatordur. Örgüt lideriyle ilgili kullanılan
metaforlardan liderin güçlerini kullanarak çalışanlar üzerindeki otoritelerini de hissettirmektedirler.
Bankadaki personel arasındaki bağlarla ilgili belirtilen metaforların %83,6’sı olumludur. Personel arasındaki bağlarla ilgili kullanılan bazı metaforlar aile, aile bağı, anne çocuk, halat, çelik olmuştur. Çalışanlar birbirleriyle olan iletişimlerinin kuvvetli olduğuna ve aralarında çok sıkı ve sağlam bağlar olduğuna vurgu yapmaktadırlar. %16,4 olumsuz olarak kullanılan bazı metaforlar pamuk ipliği, maske, kıldır. Çalışanların birbirleriyle olan ilişkilerinde sahte davrandıkları ilişkilerinin en ufak bir olumsuzluk anında bitebileceğine dikkat çekmektedirler.
Bankadaki personel arasında kullanılan dil ile ilgili belirtilen metaforların %79,1’i olumludur. Dille ilgili kullanılan olumlu bazı metaforlar şeker, krema, helva, bale, Zeki Müren, İstanbul Türkçesidir. Banka çalışanlarının kullanmış oldukları dilin düzgün, hitapların kibar ve tatlı olduğuna vurgu yapılmaktadır. %20,9 olumsuz bazı metaforlar kuş dili, yabancı dil, vızıltıdır. Bankada çalışanlar arasında kendilerine has kullandıkları bir dilin olduğu ve bu dilin örgüt dışından başka kişilerce kolayca anlaşılamayacağına vurgu yapılmaktadır.
Bankada işe yeni başlayanlara bankayla ilgili anlatılan hikayeler ile ilgili belirtilen metaforların %70,1’i olumsuzdur. Kullanılan bazı metaforlar korku filmi, kabus, drakula, fırtına, canavar olmuştur. Çalışanlar bankayla ilgili anlatılan hikayeleri abartılarak anlatıldığını ve hikayelerin korkutma amaçlı olduğunu düşünmektedirler. %29,9 olumlu bazı metaforlar masal, hikâye, roman, rüya, efsane, stand updır. Anlatılan hikayeler çok gerçekçi olmamakla birlikte bazen komik gelebilmektedir.
Bankanın dış çevreyle ilişkisi ile ilgili belirtilen metaforların %85,1’i olumludur. Dış çevreyle ilgili belirtilen bazı olumlu metaforlar gökkuşağı, sünger, aile, sevgili, soba, hızır, iyi esnaftır. Bankanın dış çevreyle ilişkisinde çeşitli müşteri profili ile karşılaştığı için çok renkli bir görüntüsünün olması gerektiği, yani her çeşit müşteriye hitap edebilmesi, müşterileri çekmesi, onlara samimi bir ortam hazırlayıp yardımcı olması gerektiği vurgulanmaktadır. %14,9 olumsuz bazı metaforlar pazaryeri, palyaço, buzdolabı, at gözlükleri, üvey kardeştir. Dış çevreyle ilişkisinde her çeşit insanla
karşılaştıkları, sürekli rol yaptıkları, soğuk davrandıkları, hedefe odaklandıkları için insan ilişkilerinde zayıf oldukları belirtilmektedir.
Bankadaki teknolojiyle ilgili belirtilen metaforların %67,2’si olumludur. Kullandıkları bazı olumlu metaforlar ışık hızı, internet, jet, çıta, son model arabadır. Örgütteki teknolojinin hızlı olduğu ve zamana ayak uydurmaya çalıştığı belirtilmektedir. Kağnı, at arabası, kaplumbağa, aksak insan, patlak teker, taş devri, bozuk saat, akülü araba metaforlarıyla bankada kullanılan teknolojinin çok da hızlı olmadığı %32,8 olumsuz metafor kullanılarak belirtilmektedir.
Bankadaki kılık/kıyafet ile ilgili belirtilen metaforların %91’i olumludur. Kullanılan bazı olumlu metaforlar salon takımı, Bülent Ersoy, manken, kitap, vitrindir. Çalışanlar bankanın kılık/kıyafet düzeninin kurallı, düzgün olduğunu belirtmektedirler. Ayrıca çalışanların kılık/kıyafet düzenlerinden bankanın görüntüsünde ne kadar önemli oldukları vurgulamaktadır. % 9 ise kılık kıyafet sisteminin forma, okul, takım forması, üniforma, öğrenci önlüğü metaforlarıyla olumsuz olarak nitelendirmekte ve bu tarz giyinmek zorunda olduklarını ifade etmektedirler.
Nicel araştırma sorularıyla, çalışanların örgüt kültürüyle ilgili kullandıkları metaforların olumlu olumsuz sınıflandırmasında daha çok olumlu metafor kullandıkları, bankanın geleceğiyle ilgili iyi fikirlere sahip oldukları, bankanın sağlam, güvenilir yeniliklere açık olduğunu ve çalışanların bankaya bağlı olduklarını görülmektedir.
Bankalarda örgüt kültürünün metaforlarla analizi üzerine yapmış olduğumuz çalışmada örgüt kültürü unsurlarının çalışanlar tarafından farklı metaforlarla ifade edildiği ve bu metaforların örgüt kültürüyle ilgili önemli ipuçları verdiği görülmüştür.
Kültürü, kişilerin paylaştığı semboller ve anlamlar olarak gören çağdaş antropologlar bu kavramı açıklayabilmek için yerel bakış açısını kavramanın önemini vurgularken, bu konuda temel araçlar olarak dil ve semboller üzerine yoğunlaşmaktadır. Bu görüşe göre insanlar, sosyal ve fiziksel dünyalarını sembolik süreçler aracılığıyla kurarlar ve bir sosyal grubun üyeleri, dünyaya anlam yüklemek için aynı kodları paylaştıkları derece benzer davranırlar (Barley, 1983:398).
Metaforlar, insanların gerçekle ilişkilerinde önemli bir yer tutan araçlardır. Örgütü çözümlemede kültürü bir metafor olarak ele alanlar, örgütleri, ekonomik, politik, teknik, fiziksel kavramlarla çözümlemenin ötesinde, paylaşılan inançlar, değerler, semboller gibi daha çok soyut kavramlarla açıklamaya ve çözümlemeye çalışmakta, örgütsel yaşamın öznel yönüne ağırlık vermektedirler (Şişman, 2011:110).
Yapılan çalışmada bankaların örgüt kültürünün metaforlar aracılığı ile anlaşılabileceği ortaya konulmuştur. Örgütsel kimlik, performans ödül ilişkisi, risk üstlenmeyi teşvik, güç ilişkisi, örgütsel yapı, dil, lider, iletişim başlıklarında çalışanlar tarafından çok çeşitli metaforların kullanıldığı belirlenmiştir.
Nicel verilerden elde edilen sonuçlarda çalışanların olumlu ve olumsuz metaforlar kullandıkları gözlenmiştir. Yapılan araştırma sonucunda kullanılan metaforların; örgüt yöneticilerine örgüt kültüründe olumlu ve olumsuz yönde öne çıkan kültürel faktörlerin işaretini verebileceği, metaforların kullanımları arasındaki farklılık, örgüt kültüründe ortak algılanan bir kültürün olup olmadığını ortaya çıkarabileceği, örgüte yeni katılacak üyelerin, örgüte daha çabuk uyum göstermelerinin sağlanabileceği, örgütün ne olduğu, ne olması ve nasıl yönetilmesi gerektiği konularında önemli ipuçları vereceği belirlenmiştir.
Bu çalışmada elde edilen bulgular, uygulamadaki yöneticiler tarafından dikkate alınırsa; örgütün ne olduğu, ne olması ve nasıl yönetilmesi konusunda ipuçları elde edilebileceği, örgütte ortak algılanan bir kültürün olup olmadığının belirleneceği, örgüte yeni katılan üyelerin örgüte daha çabuk uyum göstermeleri için neler yapılabileceği, örgüt üyelerinin çalışmış oldukları örgütle bütünleşememe nedenleri, bölümler arasındaki ve ast-üst ilişkilerindeki iletişim problemlerinin neler olduğu, örgütteki ödüllendirme-ceza sisteminin üyelerin performansı üzerindeki etkilerinin neler olduğu