Bu araştırmada, kamu bankalarında KOBİ kredileri servisinde çalışan personelin kredilendirme sürecinde karşılaştıkları sorunlar, görüş ve tutumlarındaki farklılıkların tespiti ile söz konusu karşılaşılan sorunların cinsiyet, yaş, hizmet yılı, öğrenim düzeyi ve şubelerin bulunduğu yer gibi değişkenlere göre ortaya konması amaçlanmıştır. Söz konusu amaca yönelik olarak mevcut durumu ortaya koymak üzere hazırlanan anket çalışmasında katılımcıların kişisel özelliklerinin belirlenmesine yönelik sorularla birlikte KOBİ kredilerinde süreci etkileyen faktörleri belirlemeye yönelik sorular sorulmuştur.
Araştırma bulguları incelendiğinde, KOBİ‟lerin finansman sorunlarının içerisinde kayıt dışı işlemler, kredibiliteyi etkileyen en önemli faktör olarak görülmektedir. Kredilendirmede mali tabloları esas alan bankalar, işletmelerin gerçek durumlarını görebilmek için mali tahlil aşamasında uzun zaman harcamaktadırlar. İşletmeninin fiili olarak satışları ve karlılığı ne kadar iyi olursa olsun, bu verileri mali tablolara yansıtmadığı takdirde tesis edilecek kredi limiti düşmekte, hatta işletmenin kredi kullanmasına engel olmaktadır. Basel II Standartlarının da uygulamaya konulmasıyla düzgün tutulmamış bilançolara sahip olan işletmeler, ileride ciddi sıkıntılarla karşılaşmamak için bir an önce düzgün bir mali kayıt sistemine geçmeleri gerekmektedir.
Araştırma bulgularına bakıldığında banka çalışanlarının mali verileri düzgün tutulmuş, mali yönden güçlü KOBİ‟lerin kredi taleplerinde de teminat aradıkları görülmektedir. Banka personeli en kötü ihtimali düşünmekte kredinin batacağı düşüncesi ile işletmelerden teminat vermesini zorunlu tutmaktadır. İşletme sahipleri ise piyasada oluşabilecek fırsatlarda kullanmak üzere gayrimenkul veya menkullerini uzun vadeli bağlamak istememektedirler. Bu noktada KOBİ‟lerin uzun vadede çalışmayı düşündükleri bankalara atıl durumda bulunan ya da üçüncü şahıslar üzerine bulunan gayrimenkul veya menkulleri teminat olarak göstermeleri önerilmektedir.
Araştırma bulguları incelendiğinde katılımcıların büyük çoğunluğunun KOBİ kredilerinde kendilerini garantiye almak amacıyla teminat istediklerini göstermektedir. Bankalar KOBİ kredilerinin önem arz ettiği günümüzde, mevzuatlarını piyasa koşullarına göre sık sık güncellemektedirler. Mevzuattaki bu değişimin takibi personel tarafından zor olmakta, diğer kredi ürünlerine göre karmaşık bir yapısı olan KOBİ kredilerini de daha da zorlaştırmaktadır. Bu anlamda banka personeli kredi sürecinde gözden kaçırmış olabileceği şeyler olduğu düşüncesiyle, riski azaltmak amacıyla işletmeleri teminat vermeye zorlamaktadır.
Anket katılımcılarının büyük çoğunluğu KOBİ sahip veya yöneticilerinin işletmeye ait olumsuz bilgileri kendilerinden sakladıklarını ifade etmektedirler. Bu durum güvene dayalı olarak gelişen kredi sürecini olumsuz etkilemektedir. İşletmelerin verdiği bilgi ve belgelere şüphe ile yaklaşan banka personeli istihbarat çalışmasını derinleştirmekte, saklanan bilgilerin ortaya çıkması kredi sürecinde zaman kaybına sebep olduğu gibi işletmenin kredilendirilmesini de olumsuz etkilemektedir. Asli işi kredi vermek olan bankaların işletme ile ilgili konularda doğru ve açık bir şekilde bilgilendirilmesi kredi sürecini kısaltmaktadır. Banka çalışanları bilgi sahibi oldukları ve inandıkları işletmelerin kredi sürecinde esnek davranabilmektedirler.
Araştırma bulgularına göre katılımcıların büyük çoğunluğunun KOBİ‟lerden istenen evrakların zamanında ve tam bir şekilde temin edilmediğini ifade etmektedirler. Kredi sürecinin uzamasına neden olan faktörlerin başında evrak temini gelmektedir. İşletme sahip veya yöneticileri evrakların çokluğundan yakınmakta ancak, evrakları vermekten kaçınmamaktadırlar. İşletmelerden talep edilen evraklar açısından bankalar arası büyük farklılıkların olmadığı düşünüldüğünde KOBİ‟ler bankalara verilmek üzere evrak dosyası oluşturmalı ve zaman zaman güncelleme yapmalıdırlar.
Ankete katılanların eğitim seviyesi incelendiğinde büyük çoğunluğunun (%85) lisans, yüksek lisans veya doktora düzeyinde eğitim görmüş oldukları ortaya çıkmaktadır. Katılımcıların verdikleri cevaplar incelendiğinde banka çalışanları ile KOBİ sahip veya yöneticilerinin eğitim seviyeleri arasında büyük bir fark olmadığı, eğitim seviyeleri arasındaki farklılıklarda ise iletişimin zorlaştığı görülmektedir. Buna karşın yüksek tahsilli, vasıflı personel KOBİ kredileri yerine daha kurumsal işletmelerin kredi değerliliğinde çalışmak istemektedir. Eğitim seviyesi farklı olsa da işletme sahibi
veya yöneticisinin kredi ve finans konularında mutlaka bilgi sahibi olmaları, KOBİ‟lerin bankalar ile daha kolay ve hızlı çalışmalarını sağlayacağı gerçeğini ortaya çıkarmaktadır.
Araştırma bulguları incelendiğinde banka personelinin istihbarat çalışmalarının kolay tamamlanması, kredinin izlenmesi, işletme faaliyetlerinin takibi açısından çalıştıkları Şube çevresinde faaliyet gösteren işletmeler ile çalışmayı tercih ettikleri ortaya çıkmaktadır. Banka personelinin şubeleri ile çalışmayan, çevrelerinde faaliyet gösteren işletmeler ile ilgili bilgi sahibi oldukları da görülmektedir. KOBİ kredilerinde çalışan personelin bilgi sahibi oldukları, güvendikleri işletmelerin kredi süreçlerinde esnek davranabildikleri de göz önüne alındığında KOBİ‟lerin kredi ihtiyaçları oluşmadan önce kendilerine yakın Şubeler ile irtibata geçerek ilişki kurmalarının, sonraki çalışmalarında faydalı olacağı düşünülmektedir.
Ülke ekonomisinin ve sosyal yapısının temelini oluşturan KOBİ‟ler içinde bulunduğumuz dönemde bir yandan üretim yaparak ayakta kalabilme, diğer yandan da sınırların kalktığı bir ortamda bilmediği rakipleri ile rekabet içindedir. Gelişmiş ülkelerde olduğu gibi ülkemiz KOBİ‟lerine hak ettikleri değer ve önem verilmeli, başarısızlıklarına sebep olan etmenler iyileştirilmelidir. Özellikle finansal sistemin merkezinde yer alan bankalar ile KOBİ‟lerin belli bir uyum içinde çalışabilmeleri, KOBİ‟lerin finansal sorunlarının çözümünde büyük önem arz etmektedir. İşte bu durum göz önüne alındığında araştırma sonucu geliştirilen önerileri şöyle sıralayabiliriz:
1) KOBİ‟ler ile ilgili bilgilerin belli yerlerde (oda, birlik, bakanlığa bağlı kurumlar, vb.) tutulması ve sürekli güncellenmesi bankaların KOBİ hakkında bilgi edinmesini kolaylaştırır. Kredi talebinde bulunan işletmenin bankaya teslim ettiği evrakların gerçekliği kolaylıkla tespit edilerek istihbarat sürecinin kısalmasına neden olur.
2) KOBİ sahibi veya yöneticisi işletmede, işletmeye ait güncel bilgi ve belgeleri hazır bulundurmalıdır. Pazarlama faaliyetinde bulunan banka personelinin işletmeyi ziyaretinde evrakları temin etmesi, süreci kısaltan önemli bir faktördür. 3) KOBİ‟lerin kayıt dışı işlemlerine son vermek için tedbirlerin alınması bağımsız
kayıtlarına göre sınıflandırılması gerekmektedir. Bu tür bir sınıflandırmanın işletmelerin kayıt dışı işlemlerini azaltacağı düşünülmektedir.
4) Bankalarda çalışan personel KOBİ‟leri kredi teşvikleri, teminat ve alternatif finansman olanakları ile ilgili bilgilendirmelidir.
5) Bankalar ile kolay ve hızlı çalışabilmek için, KOBİ sahibi veya yöneticisi kredi ve finans konularında bilgi sahibi olmalı ya da finansman konusunda vasıflı eleman istihdam etmelidir.
6) İşletmeler uzun vadede ihtiyaç duymayacakları menkul ve gayrimenkulleri teminat vermekten kaçınmamalıdır. Banka çalışanları teminatsız kredi vermek istememektedir.
7) Bankaların teminat verebilen işletmelerden ziyade proje üretebilen girişimcilere kredi olanakları sağlayacak şekilde mevzuatlarını güncellemeleri, ulusal ekonomiye katkı sağlayacaktır.
8) Banka personeli düzenli olarak çevresinde bulunan işletmeleri ziyaret etmeli, piyasa hakkında bilgi sahibi olmalıdır.
9) İşletmeler çevrelerinde bulunan bankalarla iyi ilişkiler kurmalıdır. İhtiyaç anında işletmelerini ve kendilerini tanıtmak zaman almaktadır.
10) Banka çalışanları KOBİ‟lerin verdiği bilgi ve belgelere daima şüphe ile yaklaşır. İşletme sahibi veya yöneticisi kredi çalışmasının başında işletme ile ilgili olumsuzluklardan bankayı haberdar etmelidir. Daha sonradan ortaya çıkan olumsuzluklar güvene dayalı olarak oluşan kredi ilişkisinin sona ermesine neden olmaktadır.
Akdoğan, N., Tenker, N. (2001). Finansal Tablolar ve Mali Analiz Teknikleri. Ankara: Gazi Kitabevi.
Akgemci, T. (2001). KOBİ’lerin Temel Sorunları ve Sağlanan Destekler. Ankara: BMS Matbaacılık.
Alkibay, S., Songür, N., Ertürk, İ. (1999). Orta Doğu Sanayi ve Ticaret Merkezindeki
Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Profili Sorunları ve Çözüm Önerileri. Ankara: Mina
Ajans Matbaacılık.
Aras, G. (2006). Basel II ve KOBİ’ler Üzerindeki Etkileri. İstanbul: Ege Basım.
Ataol, C. (2006). Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler İçin Bankalarda Kredi Değerleme
Sistemi ve Bir Örnek Çalışma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara
Üniversitesi Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü, İstanbul.
Baş, T. (2008). Anket: Nasıl Hazırlanır? Nasıl Uygulanır? Nasıl Değerlendirilir?. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Biçer, Y. (2006). Türkiye’de Kayıt Dışı Ekonomiyi Önlemeye Yönelik Vergi Politikaları
ve Değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
Cansız, M. (2008). Türkiye’de KOBİ’ler ve KOSGEB. Planlama Uzmanlığı Tezi, Devlet Planlama Teşkilatı, Ankara.
Cura, G. (2006). KOBİ’lerin Finansal Kaynaklara Ulaşım Olanakları ve Finansal
Yapıları: Çaycuma’daki KOBİ’ler Üzerine Alan Çalışması. Yayımlanmamış Yüksek
Lisans Tezi, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Zonguldak.
Dağıdır, C. (2007). Türkiye’de Faaliyet Gösteren Yabancı Bankaların KOBİ’lere
Finansman Olanağı ve bir Uygulama. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara
Üniversitesi Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü, İstanbul.
Dilek, A. (2007). Basel II’nin KOBİ Kredileri Üzerindeki Etkileri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Durman, M., Önder, H. (2007). Ekonominin Minik Devi KOBİ’ler ve KOSGEB
Teşvikleri. Bursa: Alfa Aktüel Basım Yayım.
Ekinci, M.B. (2003). Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Kurumsal Gelişimi
ve Finansal Sorunları. İstanbul: Erkam Matbaası.
Hatipoğlu, H. (2007). Ticari Bankacılık Sektöründe İlişkiye Dayalı Kredilendirme
Sürecinin Belirleyicileri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atılım Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
İzmir Ticaret Odası. (1999). KOBİ Finansman Kaynakları. İzmir: İzmir Ticaret Odası
Kaya, A. (2004). Bilişim ve İletişim Işığında Girişimcilik ve KOBİ Yönetimi. Konya: Eğitim Kitabevi.
Koç, İ.Ö. (2008). Türk KOBİ’leri Bu Günü ve Geleceği. İstanbul: Arıkan Basım Yayım.
Küçük, O. (2007). Girişimcilik ve Küçük İşletme Yönetimi. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Müftüoğlu, M.T., Durukan, T. (2004). Girişimcilik ve KOBİ’ler. Ankara: Gazi Kitabevi.
Müftüoğlu. M.T. (1998). Türkiye‟de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler KOBİ’ler. (Dördüncü basım). Ankara: Turhan Kitabevi.
Müftüoğlu. M.T. (2002). Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler KOBİ’ler. (Yedinci basım). Ankara: Turhan Kitabevi.
Öztürk, İ. (2005). Bankalardaki Ticari Kredi Uygulamalarında Mali Tahlil ve
İstihbaratın Etkinliği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
T.C.Ziraat Bankası A.Ş. (2008). Ticari Krediler Uygulama Esas ve Usulleri. Ankara.
T.C.Ziraat Bankası A.Ş. Eğitim Daire Başkanlığı, (2009). - Bankacının El Kitabı-1. Ankara.
T.C.Ziraat Bankası A.Ş. Eğitim Daire Başkanlığı, (2010). – Temel Mali Analiz Eğitim
Programı. Ankara.
Tutar, H., Küçük, O. (2003). Girişimcilik ve Küçük İşletme Yönetimi. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Türkiye Bankalar Birliği. (2005). Risk Yönetimi ve Basel II’ nin KOBİ’lere Etkileri. Ankara.
Uludağ, İ., Serin V. (1991). Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler. İstanbul: Renk Ajans Basım Yayın.
Vakıfbank. (1997). Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Yapısı, Bu Günkü
Durumu ve Geliştirme Koşulları. Ankara: Vakıfbank.
Yazıcı, M. (2007). Bankalarda KOBİ Kredilerini Değerlendirmeye İlişkin Bir
Yaklaşım:Yapay Sinir Ağları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kadir Has Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Yıldırım, E. (2007). Bankalarda Ticari Kredilendirme Süreci; Karşılaşılan Sorunlar ve
Çözüm Yolları İle İlgili Ampirik Bir Çalışma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
Yörük, N., Ban, Ü. (2003). KOBİ’lerin Finansman Sorunları ve Finansman
T.C. Adalet Bakanlığı
http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/15015.html (Erişim: 30.12.2009)
ASM Danışmanlık
http://asmdanismanlık.com/dünyaBankası.html (Erişim: 01.12.2009)
Esnaf ve Sanatkarlar Kredi ve Kefalet Kooperatifleri Merkez Birliği http://www.teskomb.org.tr/index.asp?p=40 (Erişim: 07.03.2010) Eximbank http://www.eximbank.gov.tr/html_files/kisaeximbankpg.htm (Erişim: 06.03.2010) KOBİ A.Ş. www.kobias.com.tr/ (Erişim: 07.03.2010) KOSGEB http://www.kosgeb.gov.tr/dosyalar/mevzuat/KOSGEB_KANUNU.pdf (Erişim: 02.11.2009) http://kosgeb.gov.tr/Finansman/duyuru.aspx?dıD=16 (Erişim: 02.11.2009) http://www.kosgeb.gov.tr/Finansman/duyuru.aspx?dID=4 (Erişim: 02.11.2009)
Kredi Garanti Fonu
http://www.kgf.com.tr/3kimleryararlnblr.htm (Erişim: 01.12.2009)
Milli Prodüktivite Merkezi
http://www.mpm.org.tr/kurumsal/hakkimizda/580.pdf (Erişim: 07.03.2010)
İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi
http://www.igeme.org.tr/igeme/section-igeme-faalrap.cfm (Erişim: 07.03.2010)
İstanbul Ticaret Odası
Türkiye Orta Ölçekli İşletmeler, Serbest Meslek Mensupları ve Yöneticiler Vakfı http://www.tosyov.org.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=133&Itemi d=41 (Erişim: 05.01.2010)
http://vergidegundem.com/Makale.aspx?publication_paper_id=1053 (Erişim:01.11.2009)
Ek-1. KOBĠ Kredilerinde ÇalıĢan Personel Ġle Ġlgili Anket Formu Değerli meslektaĢım,
Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Bankacılık Eğitimi bölümünde yüksek lisans eğitimine devam etmekteyim. Tarafınıza Ek‟te gönderilen anket çalışmasının amacı, „KOBĠ’lere Kredi Tesisi AĢamasında Banka ÇalıĢanlarının KarĢılaĢtığı
Problemler ve Çözüm Önerileri‟ konulu yüksek lisans tezimle ilgili olarak,
işletmelerin kredilendirilme aşamalarında çalışan personelin görüş ve düşüncelerini belirlemektir.
Lütfen her bir ifadeyi okuduktan sonra size en uygun gelen seçeneği işaretleyiniz. Cevaplarınız araştırma dışında herhangi bir amaçla kullanılmayacak ve gizli tutulacaktır. Zaman ayırdığınız için teşekkür ederim.
Korcan ŞAHİN
TCZB Merkez Şubesi/ ANKARA kosahin@ziraatbank.com.tr Tel : (312) 5845060 Gsm : (505) 2688120
I.Bölüm
Lütfen aĢağıdaki soruları, yanlarındaki boĢluklara yazarak ya da size uygun gelen seçeneğin yanındaki bölüme ( X ) iĢareti koyarak yanıtlayınız.
1. Çalıştığınız Şube :
2. Cinsiyetiniz : ( ) Erkek ( ) Kadın
3. Yaşınız : ( ) 21-30 ( ) 31-40 ( ) 41-50 ( )51 ve üstü
4. Bankadaki Hizmet Yılınız : ( ) 1-10 ( ) 11-20 ( ) 21 ve üstü 5. Öğrenim Düzeyiniz : ( ) Lise ve dengi ( ) Ön lisans
Ek-1. (Devamı)
Aşağıda kredilendirme süreci ile ilgili çeşitli ifadelere yer verilmiştir. Lütfen, bu ifadelere katılma derecenizi size en uygun gelen seçeneğe ( X ) işareti koyarak belirtiniz.
Hiç katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Tamamen katılıyorum
1 2 3 4 5
1 2 3 4 5