Basel II ve KOBĠ’ler

Bank for International Settlements (BIS), bankaların ortak standartlarda çalışmasını sağlamak amacıyla 1974 yılında ülkelerin merkez bankalarının bir araya gelerek oluşturdukları uluslararası bir kuruluştur. Basel komitesi 1988 yılında yayınladığı Basel I Standartları ile bankaların uymaları gereken çalışma kriterlerini belirlemiş ve finansal krizlere karşı bankaların dayanıklılığını artırmak amacıyla banka sermayelerinin, riskli aktiflere oranının %8‟den az olamayacağını ifade eden sermaye yeterlilik rasyosunu oluşturmuştur.

Mali piyasaların gelişmesi ve işlemlerin karmaşıklaşması sonucu Basel I kriterleri yetersiz kalmış ve yeni standartlar için çalışılmaya başlanmıştır(www.kosgeb.gov.tr Erişim: 02.11.2009).

3.7.1. Basel II Kriterleri

Basel II kriterleri ile, risk odaklı sermaye yönetimi, risk odaklı kredi fiyatlamasını beraberinde getirecektir. Risk odaklı kredi fiyatlamasında, kullanılan kredinin türü, vadesi, teminatı, firma derecelendirilmesine kadar bir çok faktör kredinin fiyatını etkileyeceğinden KOBİ‟ler olumlu ya da olumsuz etkileneceklerdir(TBB, 2005: vi).

Günümüzde kredi riski, ileri tekniklerle ölçülmediğinden aynı firma için farklı bankalarda farklı değerlendirmeler yapılmakta, farklı kredi fiyatları ortaya çıkabilmektedir. Basel II ile birlikte, kredi kullananın risk seviyesi ve kredi işleminin risk seviyesi olmak üzere riskin ölçümü iki ana unsura dayanmaktadır(TBB, 2005: vi).

Kredi kullananın riski, firmanın mali tabloları ile yönetici ve ortakların geçmişi, işletmenin yönetim yapısı, faaliyet alanı ve ithalat-ihracat payı gibi kriterlerin değerlendirilmesi sonucu tespit edilen firma derecelendirme notu ile ifade edilmektedir. Kredi işleminin riski ise teminat, vade, para birimi ve işlemin türü gibi kriterler ile değerlendirilmektedir. Bu işlemler sonucunda, iyi bir risk yönetimi uygulayan firma ile uygulamayan firmanın kredi maliyetleri açısından farklılığı ortaya çıkacaktır(TBB, 2005: vi).

Basel II kapsamında bankaların firmalara kullandıracakları kredinin maliyetini hesaplamak için kullanacağı standart yöntem altında firmaları, perakende ve kurumsal firmalar olarak sınıflandırması gerekmektedir. Bir bankadaki nakit ve gayrinakdi kredilerin toplamı 1 milyon Euro‟nun altında olan firmalar o banka için perakende KOBİ, kredilerinin toplamı 1 milyon Euro‟nun üzerinde ise kurumsal KOBİ olarak nitelendirilecektir(www.kosgeb.gov.tr Erişim: 02.11.2009). Kurumsal portföydeki işletmelerin risk ağırlığı işletmelerin kredi notuna bağlanmış iken perakende portföyde yer alan işletmeler ise herhangi bir dış derecelendirme notu söz konusu olmayıp bu firmalara standart %75 risk ağırlığı uygulanacaktır(TBB, 2005: 5).

Tablo 6. Standart Yönteme Göre Firma Sınıflandırması

KREDĠ TUTARI (K) YILLIK SATIġ CĠROSU

(C) SINIFLANDIRMA K>1.000.000 € C>50.000.000 € Kurumsal K>1.000.000 € C<50.000.000 € Kurumsal- (KOBİ) K<1.000.000 € C>50.000.000 € Kurumsal K<1.000.000 € C<50.000.000 € Perakende- (KOBİ) Kaynak: TBB. Risk Yönetimi ve Basel II‟nin KOBİ‟lere Etkileri. Ankara. 2005. S: 6

3.7.2. Basel II Kriterlerinin KOBĠ’lere Etkileri

Küçük ve orta büyüklükteki işletmelerde, kayıt dışı işlemlerin bulunması, bilançolarının kredilendirmeye uygun olmaması gibi sebeplerle farklı kurumlar için farklı bilançolar düzenledikleri bilinmektedir. İşletmeler kayıt düzenlerini gözden geçirerek düzenli ve şeffaf bir yapıya kavuşmalıdır. Devlet Planlama Teşkilatı‟nın 2003 yılında yaptığı bir araştırmaya göre her 100 TL‟nin 66 TL‟si, 100 çalışanın 46‟sı kayıt dışıdır. Bu kayıt dışılık sektörün %98,9‟unu oluşturan, büyümenin lokomotifi olarak görülen KOBİ‟ler ile dönem dönem GSMH‟da iniş ve çıkışlara neden olmaktadır. Basel II kriterlerinin uygulanmaya başlaması ile firmaların kullanacakları kredilerin maliyetleri firma kredi riskine göre belirlenecektir. Risk odaklı bir finansal sektör yapılanmasında bankalar, ölçemedikleri işletmelere ait olan riskleri almak istemeyecek yada yüksek fiyatlarla alacaklardır. Kayıt dışılığın bu kadar fazla olması firmaların kredilendirilebilmesini engellemektedir. Kredi verilecek işletmenin notu düşükse banka daha fazla risk alacak, karşılık olarak daha fazla sermaye tutarak kaynağını getiriden mahrum bırakacak, bu durumda kredinin maliyeti artacaktır. KOBİ‟lerin iyi dereceler alarak ve en iyi şartlarda kredi kullanabilmeleri için mali tablolarını şimdiden düzene koymaları gerekmektedir. Örnek vermek gerekirse, raiting notuna göre kredi faiz oranları şöyle olacaktır(TBB, 2005: 18).

Raiting Notu Kredi Faiz Oranı AAA %23,2 AA %24,3 A %24,4 BBB %26 BB %27 B %27,5 CCC %29,1 CC %33

Öte yandan, mevcut durumda kullanılan teminatlar, sermaye ihtiyacı üzerine etkileri düşük kalacağı için bankalarca KOBİ‟lerden daha güçlü teminat istenecektir.

Standart yöntem için tercih edilen teminatlar:

Nakit, mevduat veya mevduat sertifikası, Altın,

Borçlanma senetleri-ratingine göre,

Borçlanma senetleri-rating yoksa (Likit ve bankalarca çıkartılmış), Ana endeksteki (IMKB 100) hisse senetleri,

Yatırım fonları,

Ana endeks dışında, fakat düzenlenmiş piyasalarda işlem gören senetler, Ana endeks dışında, fakat düzenlenmiş piyasalarda işlem gören senetleri de barındıran fonlar,

Taşınmaz mal ipoteği.

Türkiye‟de piyasada ağırlıkla tercih edilen teminatlar ise; ortak kefaleti, grup şirketi kefaleti ve gerçek müşteri çek ve senedidir. Günümüzde yoğun olarak kullanılan gerçek müşteri çek ve senedi ile ortak ve grup firmalarının kefaletleri Basel II kapsamında teminat dışı bırakılmıştır(TBB, 2005: 19).

3.7.3. Basel II’ye GeçiĢ Sürecinde KOBĠ’lere Öneriler

Ülkemizde finansal istikrar zaman zaman bozulmaktadır. Pek çok riskin göz ardı edilmesi sonucu kriz diğer sektörlere de sıçramaktadır. Basel II‟ye ilişkin uygulama ve düzenlemeler için BDDK‟nın çalışmaya başlaması, risk yönetimi konusunda bankaların konuya ne kadar önem verdiğini göstermektedir. Önümüzdeki dönemde bankalarda risk ölçümünün sağlıklı bir yapıya kavuşturulması sonucu, devamlı kaynak ihtiyacı içinde olan KOBİ‟lere de görevler düşmektedir. Buna göre KOBİ‟ler şunları yapmalıdır(TBB, 2005: 29):

Esas faaliyet konularında çalışmalıdır.

Faaliyetlerinden kaynaklanan riskleri yönetecek finansal enstürümanları kullanmalıdır.

Basel II‟nin faaliyet yapısına uyum sağlamalıdır.

Bankalardan ve bağımsız derecelendirme kuruluşlarından not almaya hazırlıklı olmak ve iyi not alabilmeleri için sermayelerini güçlendirmelidir. Uluslar arası standartlarda ve güvenilir mali tablolar üretmelidir.

Her türlü riskin göze alındığı bir karar alma sistemi oluşturulmalıdır. Kurumsal yönetim kültürünü tüm çalışanlarına yerleştirmelidir. Nitelikli insan kaynağına yatırım yapmalıdır.

İyi yönetilen ve iyi finanse edilmiş, mali tabloları düzenli tutulmuş firmalar, iyi dereceler almak suretiyle en iyi şartlarda kredilendirilebilecektir. Basel II kriterlerine uyum sağlayamayan firmaların ise finansman sorunları ve kredi maliyetleri artacağından ileriye yönelik gerçekçi planlar yapmaları zorlaşacaktır.