Toplumun içinde varolan farklı menfaatlere sahip kişi ve grupları bir arada tutabilmek, bir siyasi sistemin varlığını ortaya çıkartır. Bu siyasi sistemde farklı görüşleri ve menfaatleri diğer kişi ve gruplara yansıtacak olgu da siyasi partilerdir.
Siyasi partiler ilk önce batıda doğup gelişerek hemen hemen yaygınlık kazanmıştır. Siyasi partilerin gerçekleştirdiği bu yayılma sadece demokratik rejimlerle sınırlı kalmadı, totaliter rejimlerde bile –terk parti şeklinde de olsa- vazgeçilmez örgütlenmelerden birisi haline geldi. Günümüzde siyasi partiler çağdaş demokrasilerin çoğulculuk unsurunun onsuz olmaz bir toplumsal kurumu haline gelmiştir. Siyasi partileri demokratik rejim açısından ehemmiyetli kılan en önemli
318 GÖKÇE ve diğerleri, a.g.e., s.118 319
M. Richard HODGETTS, “Organizational Behavior: Theory and Practice”, Macmillion Publishing, N.Y., 1991., s.233’den aktaran DURMUŞ, a.g.t., s. 33
320FRİEDRİCH, Carl J., “Siyasi Liderlik ve Karizmatik İktidar Meselesi”, çev. Metin Kıratlı, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt: XVI, No.2, s. 141
321
Ali GÜRSOY, “Liderlikte Duygusal Zeka (Liderlik Özellikleri ile Duygusal Zekalı Liderlere
özelliği, onların, bireyleri siyasi yönetime ve yaşama katılımının ve düşüncelerini ifade etmelerinin en etkili araçlarından birisi oluşudur.seçimler ve demokrasinin temsili niteliği siyasi partilerle işlevsel hale gelmektedir.322
Siyasi partiler modern sınıfsal yapıların siyasetteki temsilcileri olarak algılanabilir ve parti içerisinde gerçekleşen ilişkiler modern tüzel kişiler şeklinde değerlendirilebilir. Ancak daha yakından ve kültürel boyuttan bakıldığında çağdaş siyasi partilerin iç yapılarında orta çağın kültürünü karakterize eden patrimonyal bir anlayışın veya patronaj ilişkilerinin devamlılık arz ettiği görülebilmektedir. 323
Liderler, siyasi partilerin en tepe noktalarında bulunan aktif ve en çok çalışan kişilerdir. Öyle liderler vardır ki, siyasi parti onun kişiliği ve gücüyle yaşar. Bütün liderler siyasi partiyi kendi kişilikleriyle bütünleştirdiklerinden, siyasi partinin ömrü böyle liderlerin ömrü ile sınırlıdır. Yöneticiler, gerek parti içinde gerekse parti dışında nemli prestije sahip insanlar olduklarından, partiye sempati ve oy kazandırmakta önemli rol oynarlar. Doğaldır ki, bunun tersi de mümkündür. Özellikle tek partili siyasal sistemlerde lider parti ile bütünleşmiştir. Çoğulcu ve demokratik siyasal sistemlerde lideri siyasi hayatta sivrilip üstün bir otoriteye büründürülmesinden endişe edilir. Bir başka deyişle, lider ya da liderlerin büyük bir prestij kazanmaları parti ya da toplum tarafından lidere dahil, daha üstün gözü ile bakılması örgütsel iktidardan, kişisel iktidara kaymaya neden olabilir. 324
Liderlerin siyaset süreci içersisindeki belirleyiciliği sadece Türkiye için değil, birçok ülke için de söz konusudur. Artık siyasetin temel aktörü siyasal partiler değil liderlerdir ve söz konusu bu gerçek siyasal sistemden bağımsızdır. 325
Siyasal liderlik, toplumun gözü önünde olan, üzerinde çok konuşulan, fakat değerlendirmesi zor, karmaşık, bir olgudur. Liderliğin böyle göz önünde açık bir olgu olması, medya ve özellikle televizyon yolu ile olmuştur.326
322 Andan KÜÇÜK, “Siyasi Partilerin Yasaklanması Meselesi ve Türkiye’de Siyasi Paritlere İlişkin
Yasaklamalar Rejimi”, Ed: Adnan KÜÇÜK, Selahaddin BAKAN, Ahmet KARADAĞ, a.g.e., s. 431
Liderin elinde bulundurduğu güç ve prestij, yönettiği insanların karar mekanizmasında önemli rol
323Ali Yaşar SARIBAY ve Süleyman Seyfi ÖĞÜN, Politikbilim, Alfa Basım Yayım, İstanbul, 1999,
s. 201
324 Ali ÖZTEKİN, Siyaset Bilimine Giriş, Siyasal Kitabevi, 3. Baskı, Ankara, 2001, s. 76-77 325
Nuran YILDIZ, Liderler, İmajlar, Medya, Phoenix Yay, Ankara, Eylül 2002, s. 81
326 Esen DERELİ, “Siyasal Liderlik: Özellikle Siyasal Liderliğin Yapısı ve Siyasal Liderlikte Kişisel
Karakteristiklerin Etkisi Yönünden Bir Değerlendirme,
oynar. Bu karar mekanizmalarını etkilen önemli faktörlerden biri de kitle iletişim araçlarıdır. Lider, yöneteceği topluluğa daha kolay ulaşmak için bu araçları tercih eder. Televizyon, radyo, telefon ve son dönemlerde internet kitle iletişim araçlarının parçalarıdır. Lider, bu sayede fiziksel bir yakınlıktan çok mekanik bir yakınlık doğurduğu hayran kitlesine karşı, zaman kaybetmeden daha az maliyetle ulaşır ve kendine daha fazla sempatizan kazanır. Böylelikle, hem kişisel hayatını, hem de liderliğini daha iyi tanıtır ve imajını korur.
ABD’de yapılan pek çok araştırma parti kimliğinin oy verme kararı açısından önemli olduğuna ilişkin kayda değer bir veri sunmazken, aday imajlarının oy vermede etkili olduğuna dair önemli sayıda araştırma verileri bulunmaktadır. Üstelik liderlerin imajlarının gücü partinin kimliğinin zayıflamasıyla daha da artmaktadır.327
Siyasi partiler içindeki bu liderler, partiye ideolojik nedenlerden çok kendinin ya da yakın çevresinin özel çıkarları için girerler. Bunların temel amacı, parti ya da toplum çıkarı için değil, kendisinin ya da yakın çevresinin çıkarları olduğundan, kolayca parti değiştirip, çıkarları olan partiye girerler. Siyasetin bir anlamı da insanların manevra kabiliyetidir. İşte profesyonel politikacıların siyasetten anladıkları da budur. Bir başka söyleyişle; profesyonel politikacıların çalışmaları siyasetin bu tanımına tam anlamıyla uygun düşer.328
327
Hyeon C. Choi, Samuel L. Becker, Media Use, Issue/Image Discriminations, and Voiting, Communication Research, s.267; Steven H. Chaffee, John L. Hochheimer (1995), “The Begginings of Political Comminication Research in the United States”, Mass Comminication Review Yearbook, s.90; Shawn W. Rosengerg, Patrick McCaffery (1987), “ The Image and The Vote”, Public Opinion Quarterly, 51, The University of Chicago Pres Pub., s.34’den aktaran Yıldız, a.g.e., s. 83
SONUÇ
Bu tez; Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kurulduğu günden günümüze kadar ülkenin başbakanlarını, onların hayatlarını, siyasal sistemdeki yerlerini ve sistemin onlara ve onların sisteme olan etkilerini açıklamaya çalışmıştır.
Cumhuriyetin ilanıyla, demokratikleşmenin hız kazanacağı ve siyasi açıdan demokrasi kavramının Türkiye üzerinde daha etkili olacağı düşünülüyordu. Türk milletinin bu gelişmelere ne kadar ayak uyduracağı ise muammaydı o dönemde.
Türk milletinin, 1908’den itibaren başlayan çok partili demokrasi süreci içinde fiilen rol oynamadığını, siyasi hareketlerin yönetici kadro tarafından yönlendirildiği dikkat çekmektedir. Ancak 1945 yılına gelindiğinde tablonun değiştiği yönetici kadro ile az ilgisi olan bazı kimselerin arkalarına halkı alarak siyasi teşkilatlanmayı başlattığı görülmektedir.329
1945 tarihine gelindiğinde, gerçek muhalefete duyulan ihtiyaç arttı. Bu sebeple İsmet İnönü verdiği nutukta demokratik uygulamaların artacağı, hükümetin yaptığı işlerin bir şekilde kontrol edileceğini belirterek, kendi ağzıyla çok partili siyasi hayata geçileceği müjdesini verdi.330
Çok partili hayata geçildikten sonra pek çok partini kurulduğunu ama Cumhuriyet ilkelerine aykırı oldukları gerekçesiyle kapandıklarını tezden biliyoruz. Bu dönemde ayakta kalan iki önemli parti olan CHP ve DP, gerek kendi içinde gerekse birbirleriyle hayli yoğun bir siyasi çatışma içine girecekler ve Türkiye’nin gidişatını belirleyeceklerdir.
Yani bir liderin belli sebeplerle aldığı bir kararla geçilmiş ve aynı liderin belirli sebeplerle vereceği kararla kesintiye uğrayacak bir demokratikleşme sürecinden bahsediyoruz.
İnönü, partisi olan CHP’ye her alanda bağlılığını göstermiş, ancak parti içi muhalif guruplarca liderliği sona erdirilmiştir. Celal Bayar, Türkiye’nin çok partili hayata geçmesini sağlayan DP kurucularından biridir. Ancak döneme damgasını vuracak önemli şahsiyet Adnan Menderes’tir. Her fırsatta milli iradenin üstünlüğünü vurgulayan Menderes, 10 yıllık başbakanlığı boyunca ülke genelinde pek çok
329Ercan HAYTOĞLU, Türkiye’de Demokratikleşme Süreci ve 1945'te Çok Partili Siyasi Hayata
Geçişin Nedenleri (1908-1945), PAÜ. Eğitim Fak. Dergisi, sayı: 3, 1997, s. 47
330
yeniliği gerçekleştirmiş, ancak iktidarını kişiselleştirdiğinden Başbakanlığı ne yazık ki idamla son bulmuştur.
Demirel, milli iradeyi öne çıkaran bir siyaset adamıydı. Askeri kökenli değildi ve gerek siyasette gerekse özel sektörde birçok başarılara imza atmış bir teknokrattı. Cumhurbaşkanlığı döneminde ne yazık ki Çiller, Yılmaz sürtüşmesine ayak uydurduğundan birçok eleştiriye de maruz kalmıştır.
Ecevit’in popülist bir siyasetçi olduğunu vurgulayan Frank Tachau, Ecevit'in popülizminin yabancılaşmış aydınlar ve halk ikiliğine dayandığını onun şu sözlerini aktararak ortaya koyuyor: "Eğer halk bugüne kadar reformcu güçlere oy vermediyse, bu onların geriliğinden değil, reformcuların onlara yabancılaşmasından ileri gelmiştir." Ecevit, siyaset sahnesinde önemli bir yan aktör olmuştur. Bunun nedeni ise, eşi Rahşan Hanım’dır. Rahşan Hanım, Ecevit’in siyasi adımlarını belirlemiş, Ecevit de son dönemlerde Rahşan Hanım’ın gölgesinde kalmış bir siyasetçi olarak vefat etmiştir.
Türkiye'nin bugününü belirleyen birçok değişimin mimarı olan Özal ise, Feride Acar'ın değerlendirmesine göre, gerçekçi ve pragmatist bir liderdi, ancak onun pragmatizmi, bir amacı gerçekleştirmek için her türlü siyasal ilke ve değerden kolayca vazgeçebilmeyi ifade etmiştir. Özal'ın bir tarafta girişimci, çalışkan, akıllı ve üretken işadamı, öbür tarafta vurguncu ve besleme sermaye ikiliğine dayanan reformist söyleminin de popülist olduğu bu analize eklenmelidir.331
1990’lı yılların önemli siyasetçilerinden Tansu Çiller ise, zekası ve hırsıyla birçok siyasetçinin beğenisini toplasa da, Mesut Yılmaz’la girdikleri söz düelloları yüzünde başı epey ağrımıştır.
Necmettin Erbakan 1969 yılında atıldığı siyasi hayatı hep sorunlu olmuştur. İlk partisi Milli Nizam 1971 muhtırasıyla, daha sonraki partisi (Milli Selamet Partisi) MSP ise 12 Eylül’le, kapatılmıştır. Necmettin Erbakan’ın 12 Eylül’den sonraki partisi olan Refah 1996 yılında DYP ile koalisyon kurarak Erbakan’ın başbakanlığında iktidara gelmiştir. 28 Şubat sürecinde medya, muhalefet partileri, bazı kurumlar ve sivil toplum örgütlerinin muhalefetiyle adeta iktidarı tıkanma noktasına gelen Refahyol hükümeti 1997 yılının ortalarında hükümetten ayrılmak
331
Menderes ÇINAR, “Lider Merkezli Siyaset”,
durumunda kalmıştır. Daha sonra Refah Partisi hakkındakapatılma davası açılmış ve Refah’ın 1998 yılında kapatılmasıyla yerine Fazilet Partisi (FP) kurulmuştur. FP’de yine 2000’lerde kapatılmıştır. Erbakan’ınliderliğinde vücut bulmuş bu siyasi hareket daha sonra kurulmuş olan Saadet Partisiyle mevcudiyetini devam ettirmiştir. Recep Tayyip Erdoğan da bu dönemin en önemli isimlerinden birisidir. Erdoğan 1989 seçimlerinde Beyoğlu Belediye Başkanlığını az bir oy farkıyla kaybetmesi üzerine RP İstanbul il başkanı olarak görevini sürdürmüş ve 1994 mahalli seçimlerinde RP’den İstanbul Büyükşehir belediye başkanı seçilmesiylekamuoyu tarafından iyice tanınmıştır. İstanbul Büyük şehir belediye Başkanı R. Tayyip Erdoğan’a Siirt’te okuduğu bir şiir yüzünden soruşturma açılmış ve 312.madde’den yargılanarak hapse mahkûm olmuştur. Başkanlıktan ayrılmak durumunda kalan Erdoğan hapis cezasını tamamladıktan sonra AK Parti adıyla yeni bir siyasi oluşuma girişmiştir. AKP (Ak Parti) 2002 seçimlerinde büyük bir başarı elde ederek %34 oy ve 364 milletvekili ile tek başına iktidara gelmiştir.332
Tezin üçüncü bölümü Başbakanların liderlik özellikleriyle ilgilidir.
Liderlik, belirlenen hedeflere ulaşmada birey ve grup davranışlarını etkileme süreci olarak tanımlanabilir. Etkili lider; açık görüşlü, risk alan, başkalarını etkileme gücüne sahip, iyi iletişimci, yönetimsel sorun ve anlaşmazlıkları çözme becerilerine sahip kişidir.333
Arklan’a göre Türk toplumunun bir liderde en az olmasını istediği özellikler, liderin saldırgan ve baskıcı bir kişiliğe sahip olması, zorlama, tehdit ve güç kullanması, çok fazla bencil davranması, yönetiminin kişisel be keyfi olması, yönetim altındakiler arasındaki iletişimi en aza indirmesi, yönetim altındakileri yönetim dışında tutması, yetki kullanma hakkını tümüyle astlara bırakması, yönetim altındakileri tümüyle serbest bırakması, diğer astlarla benzer bir rol üstlenmesi, bir dereceye kadar alışılmamış ve kural dışı davranması, tek karar alıcı olması ve güçten uzak durması özellikleridir. Sayılan bu özelliklerde demokratik ve otoriter lider özellikleri daha ağır basmaktadır. Bir liderde en fazla olmasını istediği özellikler ise, liderin güven uyandırması, içinde bulunduğu zor şartlar altında en doğru kararı
332 TORUK, a.g.m., s. 497
333 Rana YİĞİT, “İyi Bir Lider Olmanın Yolları”, Cumhuriyet Üniversitesi, Hemşirelik
verebilmesi, örnek davranışlar sergilemesi, yaptığı işle ilgili derin bilgiye sahip olması, kriz ve karmaşanın üstesinden gelmesi, değişim gücünü sağlayabilecek beyin ve yüreğe sahip olması, sözleriyle eylemlerinin birbiriyle uyuşması, yönetimi altındakiler arasındaki ilişkiyi teşvik etmesi ve desteklemesi, güçlü ikna kabiliyetine sahip olması, yenilikçi olması… Söz konusu özellikler büyük ölçüde karizmatik liderin sahip olduğu özelliklerdir. 334
Karizmatik liderler üyelerinin ihtiyaç, değer, kaynak ve özlemlerini kendi ilgilerinden kollektif ilgilere dönüştürür. Bundan dolayı izleyiciler liderlerin misyonlarına gönülden bağlanırlar. İzleyiciler liderlerine güvenir, değerlere büyük önem verir ve motivasyonları artar. Diğer bir tanımda karizmatik liderler; yol gösteren, ilham ve güven veren, saygı uyandıran, geleceğe yönelik olumlu düşünmeye teşvik eden, izleyicilerin yaşamlarında ger-çekten önemli olan şeyleri görmelerini kolaylaştıran, misyon duygusu aktaran ve güdüleyen davranışlar sergileyen liderlerdir.335
Özel hayatına zaman ayıramayacak kadar fazla işi olacak bir kişiden, kendi talebi ve halkın rızasıyla başbakanlık koltuğuna oturması ile başlayan hizmet etme görevini yerine getirmesini beklemek ülke vatandaşı herkesin hakkı. Türk halkı Atatürk’le başlayan demokratikleşme sürecini ancak hizmet etmek amacı ile başbakan olmuş, yapacağı görevi hakkı ile yerine getirebilecek bilgi, beceriye ve inanca sahip, toplum değerleri ile ortak değerlere sahip ve bu değerlere bağlı kalarak ülkeyi geleceğe taşıyabilecek, siyasi düşünceleri ile ülkeyi bugünü unutmadan yarına hazırlayabilecek liderler ve bu liderlerin yanında olacak aynı niteliklere sahip yöneticilerle tamamlayabilecektir.
Sonuç olarak, Türk toplumu tarafından en fazla istenen lider özelliklerini bünyesinde taşıyan lider tipi karizmatik liderdir.
334
Arklan, a.g.t., s. 183-184
335
UYGUÇ, N., DUYGULU, E. ve ÇIRAKLAR, N., “Dönüşümcü Liderlik,Etkileşimci Liderlik ve Performans”, Erciyes Üniversitesi 8.Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bil-dirileri
Kitabı, 501’den aktaran Ercan OKTAY ve Hasan GÜL, “Çalışanların Duygusal Bağlılıklarının
Sağlanmasında Conger ve Kanungo’nun Karizmatik Lider Özelliklerinin Etkileri Üzerine Karaman ve Aksaray Emniyet Müdürlüklerinde Yağılan Bir Araştırma”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, s. 405, http://www.sosyalbil.selcuk.edu.tr/sos_mak/makaleler/Ercan%20Oktay%20-
KAYNAKÇA
AFACAN, Hüseyin Hakan, Toplum Bilimi, Konya, Eylül 2001
AĞAOĞLU, Samet, Siyasi Günlük Demokrat Parti’nin Kuruluşu, İletişim Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, Ekim 1993
AHMAD, Feroz, Demokrasi Sürecinde Türkiye 1945-1980, Hil Yayın, 2. Baskı, İstanbul, Mart 1996,
AKŞİN, Sina (Ed.) Türkiye Tarihi 4 Çağdaş Türkiye (1908-1980), Cem Yayınevi, 7. Basım, İstanbul, Ekim 2002
AKŞİN, Sina, Ana Çizgileriyle Türkiye’nin Yakın Tarihi, İmaj Yayınevi, 3. Baskı, Ankara, 1998
AKŞİN, Sina, Kısa Türkiye Tarihi, Türkiye iş Bankası Kültür Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 2007
ALPER, Emin, “Bülent Ecevit”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, İletişim Yayınları, c.8, 1. Baskı, İstanbul, 2007
Ankara Murat İnsan Kaynakları Merkezi, Hukuk Ders Notları, Murak Açıköğretim Yayıncılık, Ankara, 2006
AYDEMİR, Şevket Süreyya, İkinci Adam I, Remzi Kitabevi ,1999
AYDEMİŞ, Şevket Süreyya, Menderes’in Dramı, Remzi Kitabevi, 10. Baskı, İstanbul, Ocak 2007
ATAOĞLU, Ergün, Adnan Menderes Bir Başbakanın Trajik Sonu, Nokta Kitap, 1. Baskı, İstanbul, Nisan 2008
ATEŞ Toktamış, Biz Devrimi Çok Seviyoruz, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, Haziran 2004
BAYAR, Celal, Kayseri Cezaevi Günlüğü, YKY Yayınları, hazırlayan: Yücel A. Demirel, 1. Baskı İstanbul, Ocak 1999
BİLA, Hikmet, CHP 1919-1999, Doğan Kitap, 2. Baskı, İstanbul, Ekim 1999 BİLDİRİCİ, Faruk, Hanedanın Son Prensi, Ümit Yayıncılık, 5. Baskı, Ankara, Ocak 2003
BİLDİRİCİ, Faruk, Gizli Kulaklar Ülkesi, İletişim Yayınları, 7. Baskı, İstanbul, 2001
BİLDİRİCİ, Faruk, Maskeli Leydi Tekmili Birden Tansu Çiller, Ümit Yayıncılık, 14. Baskı, Ankara, Ağustos 1998
BİLGEHAN, Gülsün, Mevhibe I, Bilgi Yayınevi, 3. Baskı, Ankara, Haziran 1995 BİLMEZ, Burhanettin, Galip Hoca Komitacı Celal Bayar, Art Basım Yay, 2. Baskı, 2008
BORA, Tanıl, Murat GÜLTEKİNGİL (Ed), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Sol, İletişim Yayınları, c.6, 1. Baskı, İstanbul, 2004
BORA, Tanıl, Murat GÜLTEKİNGİL (Ed), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Sol, İletişim Yayınları, c.8, 1. Baskı, İstanbul, 2007
ÇALIŞLAR, Oral, Liderler Hapishanesi 12 Eylül Günlükleri, Güncel Yayıncılık, İstanbul, Ocak 2008
ÇARKOĞLU, Ali ve Binnaz TOPRAK, Değişen Türkiye’de Din, Toplum ve Siyaset, TESEV Yayınları, İstanbul, Kasım 2006
ÇAYLAK, Adem, Cihat GÖKTEPE, Mehmet DİKKAYA, Hüsnü KAPU (Ed), Osmanlı’dan İkibinli Yıllara Türkiye’nin Politik Tarihi, Savaş Yayınevi, 1. Baskı, Ankara Nisan 2009
ÇEÇEN, Anıl, Atatürk ve Cumhuriyet, İmge Kitabevi, 5. Baskı, Ankara, Şubat 2003
ÇETİN, Bilal, Türk Siyasetinde Bir Kasımpaşalı, Gündem Yayınları, İstanbul, Ocak 2003,
ÇÖLAŞAN, Emin, Ah Refah Vah Refah, Ümit Yayıncılık, 4. Baskı, Ankara, Nisan 1998
DİNÇERLER, Vehbi, Özalcılık, Ed:Uğur GÜZEL, Emre Yayınları, İstanbul, Mayıs 2008
DÜNDAR, Can, Gölgedekiler, İmge Yayınevi, 2. Baskı, Ankara, Ocak 1996 DÜNDAR, Can ve Bülent ÇAPLI, İsmet Paşa Her Devir Bir Hayat, İmge Kitabevi, 3.Baskı, Ankara, Şubat 2007
ERDOĞAN, Mustafa, Liberal Toplum Liberal Siyaset, Siyasal Kitapevi, 1. Baskı, 1992, Ankara
ERDOĞAN, Mustafa, 28 Şubat Süreci, Yeni Türkiye Yayınları, Anakra, 1999 ERGİN, Mehmet, Dünden Bugüne Necmettin Erbakan, Akis Kitap, 2006, İstanbul
ERİM, Nihat, 12 Mart Anıları, YKY Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, Nisan 2007 FİNCANCIOĞLU, Yurdakul, Demirel Demokrasinin Duraklama Yılları, Büke Yayınları, 1. Basım, İstanbul, Nisan 2000
GEVGİLİLİ, Ali, Türkiye’de 1971 Rejimi, Milliyet Yayınları, Nisan 1973, GÖKÇE, Orhan, N. Ata ATABEY, Gülise GÖKÇE, Ali ŞAHİN, Davranış Bilimleri Ders Notları, Dizgi Ofset, 2. Baskı, Konya 2003
GÖZÜBÜYÜK, Şeref, Anayasa Hukuku, Turhan Kİtabevi, 11. Baskı, Ankara, 2003
GÖZÜBÜYÜK, Şeref, Yönetim Hukuku, Turhan Kitabevi, 18. Baskı, Ankara, Eylül 2003
GÜNER, Engin, Özal’lı Yıllarım, Babıali Kültür Yayıncılığı, 1. Baskı, İstanbul, Aralık 2000
GÜL, Teoman, Türk Siyasal Hayatında Recep Peker, .T.C Kültür Bakanlığı Yayınları, 1. Baskı, Ankara, 1998
GÜR, Kader; Esaretten Zirveye, İstanbul, MDS Yayınları, 1. Baskı, 2003 HENZE, Paul B., Türkiye ve Atatürk’ün Mirası, çev. Orhan AZİZOĞLU, Kömen Yayınları, 1. Baskı, Ocak 2003
IŞIK , Fikret, Hukuk Kamu Yönetimi, Nobel Yayınları, 1. Baskı, Ankara, Ocak 2004
İNÖNÜ, İsmet, İsmet İnönü Hatıralar, Bilgi Yayınevi, 2. basım, Ankara, Kasım 2006
KALAYCIOĞLU Ersin, Ali Yaşar SARIBAY (Ed.), Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme, Alfa Yayım, İstanbul, Ocak 2000
KARPAT, Kemal H., Türk Demokrasi Tarihi Sosyal, Ekonomik, KültürelTemeller, Afa Yayıncılık, İstanbul, 1996
KAZDAĞLI, Celal, Demirel’in Liderlik Sırları, Beyaz Yayınları, İstanbul, Aralık 1999
KISAKÜREK, Necip Fazıl, Benim Gözümde Menderes, Büyük Doğu Yayınları, 5.Baskı, İstanbul, Eylül 2002
KOCABAŞ, Süleyman, Bir Kuşağı Dramı 1960-1980, Vatan Yayınları, İstanbul, 2004
KÜÇÜK, Adnan, Selahaddin BAKAN, Ahmet KARADAĞ, 21. Yüzyılın
Eşiğinde Türkiye’de Siyasal Hayat, Aktüel Yay. 1. Baskı, C. 1, İstanbul, Ağustos 2005
MUMCU, Uğur, Büyüklerimiz, Um:ag Vakfı Yayınları, 30. Baskı, Ankara, Mayıs 1997
ÖNGİDER, Seyfi, Çankaya’nın Bütün Adamları, Aykırı Yayıncılık, Ekim 2006, İstanbul
ÖZTEKİN, Ali, Siyaset Bilimine Giriş, Siyasal Kitabevi, 3. Baskı, Ankara, 2001 SARAÇOĞLU, Yılmaz, Şükrü Saraçoğlu ve Dönemi, Gelişim Yayıncılık, Haziran 2000
SARIBAY Ali Yaşar ve Süleyman Seyfi ÖĞÜN, Politikbilim, Alfa Basım Yayım, İstanbul, 1999
SELEK, Sabahattin; İnönü Hatıralar I, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1992
SİTEMBÖLÜKBAŞI, Şaban, Parti Seçmenlerinin Siyasal Yönelimlerine Etki Eden Sosyoekonomik Faktörler, Nobel Yayın Dağıtım, İstanbul, 2001
SÜTER, Şakir, Beyaz Elbiseli Kadın, Fast Yayıncılık, İstanbul, Aralık 2002 ŞENŞEKERCİ, Erkan, Türk Devriminde Celal Bayar, (1918-1960), Alfa Yay, I. Baskı, İstanbul, Nisan 2000,
ÖZGÜVEN, Muharrem, Demirel ve Dünya, Pres Matbaacılık, Ankara
TALAS, Cahit, Türkiye’nin Açıklamalı Siyasi Politika Tarihi, Bilgi Yayınevi, 1. Baskı, Ankara, Şubat 1992
TANÖR, Bülent, Korkut BORATAV, Sina AKŞİN, Türkiye Tarihi Bugünkü Türkiye, Cem yayınevi, İstanbul, Şubat 2000
TANÖR, Bülent, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, YKY Yayınları, 10.baskı, İstanbul 2001
TANSEL, Selahattin, 27 Mayıs İnkılabını Hazırlayana Sebepler, İstanbul 1960 TEKİN, Yusuf, Çağatay OKUTAN, Türk Siyasal Hayatı, Orion Kitabevi, 1. Baskı, Ankara
TOKATLI, Orhan, Kaybolan Yıllar 1961/1973, Doğan Kitapçılık, 1. Baskı, Aralık 2000
TOSUN, Kemal, İşletme Yönetimi, Savaş Yayınları, Ankara, 1992