Sivas Ziya Bey Kütüphanesi

Ziya Bey Kütüphanesi Çarşıbaşı Mahallesi Nalbantlarbaşı Caddesi’nde yer almaktadır. Doğusunda Nalbantlarbaşı Caddesi ve sebze hali, güneyinde yeraltı çarşısı, batı ve kuzeyinde ise market ve apartmanlarla çevrilidir.

Kütüphane olarak inşa edilen ve günümüzde de bu hizmetini sürdüren yapının giriş kapısının üzerindeki kitabede şu ifadeler yer alır.

١٣٢٤ ëMŽ UAì« ‰« vŽìU¥¾×½ v Uš$

Osmanlıca yazılan bu kitabenin altına da sonradan Latin harfleriyle; “Ziya kütüphanesi 1908” ibaresi düşülmüştür.

1908 tarihi yapının hizmete başladığı tarihtir. Yapının 1906 tarihli zemin kat duvarları tamamlanmış şekilde eski bir fotoğrafı mevcuttur. (Resim 66)

Ziya Bey’in vefatıyla kütüphaneye varisleri tarafından tutulan görevlilerce bakılmıştır. Daha sonra Kültür ve Turizm Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nce 07.04.1980 tarihinde 6.100.000 TL karşılığında kamulaştırılmıştır.

Zemin kat ile birlikte iki kat olarak inşa edilen yapının zemin katı kesme taş ve moloz taştan, birinci katı ise dolmagöz duvar tekniğinde yapılmıştır. Yapı genel olarak dikdörtgen bir plana sahiptir. Doğu cephesinde köşeler dışarı taşırılmıştır. Batı cephesine ise fazladan bir mekan yapılmış ve merdiven bölümü dışarı taşırılmıştır. Kapısından büyük olarak düzenlenen yedi yarım daire kemerlere sahip pencerelerle aydınlanan yapının doğu cephesinin ortasında bir girişi vardır ve çatısı kırma çatı şeklindedir. Yapının kuzeyindeki market ve batısındaki apartman yapıya bitişik nizam şeklinde inşa edilmiştir. Kütüphanenin merdiven çıkıntısının olduğu bölümde apartman batıya çekilerek arada aydınlık bölümü oluşturulmuştur.

Yapının doğu cephesinin ortasına basık kemerli ve çift kanatlı 1,24×2,50 m. ölçülerinde bir kapı yerleştirilmiştir. (Resim 70) Kapının hemen üzerinde alt ve üst tarafı düz geçilen oval bir pencere vardır. Bu pencerenin üzerine de kitabe yerleştirilmiştir. Kapının kuzey ve güney yönlerine üçer pencere düzenlenmiştir. Pencereler yarım daire kemerlere sahip olup kilit taşları belirginleştirilmiştir.

2,40×4,10 m. ölçülerindeki pencerelerin “S ve C“ kıvrımlı süslemelere sahip madeni şebekeleri vardır. (Resim 69)

1982–83 yıllarında yapılan onarımdan önce yapının zemin katı dükkan olarak kullanılmıştır. Yapının eski fotoğraflarından anlaşıldığı kadarıyla doğu cephenin güneyindeki pencere bu dükkanlardan birinin kapısı durumundadır. Dükkanlar onarımdan sonra Güzel Sanatlar Galerisi’ne dönüştürülmüştür.

Yapının eğimli bir arazi üzerinde oluşu ve zaman içerisinde zeminin yükselmesiyle pencerelerin denizlik seviyeleri yükseltilmiştir. Pencerelerin aralarında kalan bölümler ve köşeler ayak şeklinde dışarı taşırılmış ve bu ayaklara denizlik seviyesinde içleri boş kartuşlar ve silmeler yapılmıştır. Cephedeki dışarı taşırılan bölümlerin kat ayrımı seviyesinde silmeler oluşturulmuştur. (Çizim 37)

Doğu cephenin birinci katına da zemin kattakilerin üzerine gelecek şekilde birer pencere açılmıştır. (Resim 73) Pencereler 0,90×1,90 m. ölçülerinde olup, kesme taş sövelere sahiptir. Yapının birinci katındaki ayaklar köşeler ve pencere kenarları kesme taştan, diğer bölümler ise dolmagöz duvar tekniğinde yapılmıştır. Yapının ortasına düzenlenen kapının üzerine birinci katta da yarım daire kemere sahip bir kapı açılmıştır. Bu kapının üzerine bir silme yapılmış ve kapı üçgen alınlıkla da taçlandırılmıştır. (Resim 72)

Ana giriş kapısının iki yanına zemin kat tavan seviyesinde ikişer konsol yapılmıştır. Muhtemelen konsollar birinci kata yapılması düşünülen balkonun taşıyıcıları durumunda olacaklardır. Ancak bu bölüme günümüze kadar herhangi bir balkon uygulaması yapılmamıştır. Doğu cephe 0,65 m. yüksekliğindeki silmeli saçakla taçlandırılmıştır.

Yapının güney cephesinin doğusuna diğer cephe ile aynı özellikte bir pencere yerleştirilmiş, batısına ise bir çeşme düzenlenmiştir. (Çizim 38) Yarım daire formlu kemere sahip çeşmenin doğu cephedekilere benzer iki konsolu vardır. (Resim 71) Konsolların üzerinde de lento bulunur. Güney cephenin birinci katına da iki pencere açılmıştır. (Resim 68)

Yapının batı cephesine oluşturulmuş aydınlık bölümünde zemin katta kare biçimli iki pencere ve yarım daire kemere sahip bir pencere açılmıştır. Birinci katta ise üç dikdörtgen pencere bulunur.

Yapının kuzeyi, yanındaki marketle bitişik nizamdır.

Kırma çatıya sahip olan yapının çatısı 1981 onarımından önce sac ile kaplıyken onarımdan sonra çatı alaturka kiremit ile kaplanmıştır.

Yapının doğudaki ana giriş kapısı giriş holüne açılmaktadır. (Resim 75) Giriş holünün batısında üst kata çıkılan oval merdivenler, kuzey ve güneyinde ise üçer mekan bulunur. Kuzeydeki ilk mekan danışma bölümü olarak düzenlenmiştir. Bu odanın kuzeybatı köşesine yerleştirilen koridordan süreli yayınlar bölümüne geçilmektedir. Ayrıca yapının batısında dışarı taşırılan bölümdeki kazan dairesi ve tuvalete geçiş de yine bu koridordan sağlanır. Giriş holünün güneyindeki üç mekan için ayrı bir koridor oluşturulmamış, mekanların ortalarına yarım daire kemerlere sahip kapılardan geçişler sağlanmıştır. (Resim 74) Yapının zemin katı doğu cepheye açılan büyük pencerelerle oldukça aydınlatılmıştır. Bu mekanlardan ilk ikisi okuma salonu olarak düzenlenmiş, sonuncusu ise Sivas Belge ve Dokümantasyon Merkezi olarak hizmete sunulmuştur. (Çizim 33) Yapı eğimli bir arazi üzerine inşa edildiğinden güney cephedeki üç mekan farklı zemin kotlarına sahiptir. Ayrıca taban ve tavanlar tamamen ahşap kaplamadır.

Giriş holünün batısında ikinci kata çıkılan merdivenler bulunur. Merdivenler ahşaptan olup, kenarlardan çift taraflı ve oval şekilde sahanlığa, oradan da ortadaki düz merdivenden birinci kata çıkılır. Birinci kata yapılan sahanlığa da yine oval şekilde ve kenarlara düzenlenen altı basamakla çıkılır. Merdivenlerin ahşap korkulukları ve tırabzanları vardır. Bu sahanlığın batı ve kuzeyine birer pencere yapılmış, güneyine ise niş açılarak burası vitrin haline getirilmiştir. Buradaki sahanlık da muhtemelen bir oda olarak düşünülmüş ancak herhangi bir uygulama yapılmamıştır. (Resim 76)

Merdivenlerin açıldığı birinci kat holünün güneyindeki iki mekan okuma salonu olarak düzenlenmiştir. Aynı zamanda bu iki mekan kütüphane eski eserler bölümüdür. (Çizim 34) Kütüphane kayıtlarından anlaşıldığına göre 776’sı el yazması, 3272 Osmanlıca, 2395 Arapça, 115 Farsça ve matbu olan toplam 5782 eski eser bulunmaktadır.

Holün kuzeyine ise bir okuma salonu (Resim 77) ve iki idare odası düzenlenmiştir. Holün doğusunda balkona açılan kapı bulunur. Birinci katın taban ve tavanları da tamamen ahşap kaplamadır.

Yapının birinci katındaki pencereler zemin kattaki pencereler kadar büyük olmadığından bu kat gün ışığından yeterince faydalanamamaktadır.

Dış cephedeki içleri boş kartuşlar, büyük boyutlu konsollar, birinci kattaki kapının üzerindeki üçgen alınlık, pencere kenarlarındaki söveler ve silmeler yapıda dikkati çeken taş süslemelerdir.

Yapının yarım daire kemerlere sahip büyük pencerelerinin merkezden dışa doğru ışınsal doğrularla oluşturulmuş ve “S ve C” kıvrımlarına sahip madeni süslemeleri vardır. Bunlardan pencere kemeri içerisindekiler yapının eski fotoğraflarında da görülebilmektedir.

Yapı 1981 ve 1982–83 onarımları dışında birde 2005 yılında onarım görmüştür. Son yapılan onarımda pencere kasaları yenilenmiş, taban tahtaları değiştirilmiş, iç mekanlar boyanmış, ısıtma sistemi doğalgaza çevrilmiş ve okuyucu masa ve sandalyeleri tamamen yenilenmiştir.

II. Abdülhamid döneminde tek başına inşa edilen kütüphane yapısına pek rastlanmaz62. Sivas’ta tek başına 1906 yılında bir kütüphane yapısının inşa edilmesi Ziya Bey’in şahsi gayretlerinin yanında şehrin böyle bir gereksiniminin olduğunun da göstergesidir. Ayrıca Ziya Bey Kütüphanesi’nin özellikle zemin kat pencerelerinin büyük yapılmasıyla iç mekanın gün ışığından yeterince faydalandırılması günümüz mimarisindeki kütüphane yapılarının da en büyük özelliğidir.

Yapıdaki büyük pencereler, yarım daire kemerler ve oval şeklinde düzenlenen merdiven bölümü yapıdaki barok özellikler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunun dışında birinci kattaki kapının üzerine yapılan üçgen alınlık ve ayakların kaidelerindeki içleri boş kartuşlar ampir özelliklerdir.

Sivas ili merkezinde bulunan Ziya Bey Kütüphanesi, Kültür Bakanlığı Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulun 08.12.1978 tarih ve A4282 sayılı kararı ile tescil edilerek koruma altına alınmıştır.