Sivas Erkek Öğretmen Okulu (Selçuk Anadolu Lisesi)

Sivas Erkek Öğretmen Okulu, Çayyurt Mahallesi, Rahmi Günay Caddesi üzerinde yer almaktadır. Yapı büyük bir bahçe içerisine inşa edilmiştir ve batısında askeri tesisler, güneyinde lojmanlar, güney batı ve kuzeyinde okulun yakın tarihte yapılan binaları bulunmaktadır.

Zamanın Maarif Müdürü Atıf Bey’in teşebbüsleri ile Askeri Rüştiye’nin üst katında 1889 yılında Darülmuallimin olarak açılmıştır. Açılan bu okul birkaç yer değişikliğinden sonra Sivas Valisi Muammer Bey zamanında 1331 (1913) yılında okulun ilk açıldığı yerde günümüzdeki binayı yaptırmasıyla okul buraya taşınmıştır66. Seyyahların Gözüyle Sivas kitabının Vital Cuınet seyahatnamesi bölümünde de (Seyyahın Sivas’a geldiği tarih 1890) seyyah 10 öğretmen ve 60 öğrencili bir Darülmuallimin’den bahsetmektedir67. Salname-i Vilayet-i Sivas 1308 (1890) isimli kitapta da Sivas Darülmuallimin’in 60 öğrencisi ve bir öğretmeninden bahseder68. Okulun öğretmen ihtiyacı bir süre başka okullardan gelen öğretmenlerle karşılanmıştır.

Kitabesi olamayan yapı “U” planlıdır ve genel olarak simetrik yapılmıştır. Yapı plan itibariyle Sanat Okulu ve Demircilik Atölyesi Binalarına benzemektedir. Yapının doğu ve batı cepheleri yaklaşık 56,30 m. kuzey güney cepheleri ise 33,70 m. ölçülerindedir. Batı cephesinde 9,50 m. ölçülerindeki iki kol ile kuzey güney cephelerinin ortalarında yaklaşık 7, 50 m. ölçülerindeki birer kol dışarı taşırılmıştır. Yapının doğu cephesinde ise orta bölüm dışarı taşırılmış, kenarlara da birer poligonal çıkmalar yapılmıştır. Tamamen kesme taştan yapılan yapı kırma çatı ile örtülmüştür. Yapının üçü “U” planın ortasında oluşturulmuş avluda, biri kuzeydoğudaki poligonal çıkmada olmak üzere toplam dört kapısı vardır. Yapı iki katlı olarak inşa edilmiştir. Ayrıca doğu cephenin altında küçük bir bodrum uygulaması yapılmışsa da günümüzde bodruma olan girişler kapatılmıştır. Dış cepheleri oldukça hareketli olan yapının içerisi çok sayıda açılan büyüklü küçüklü pencerelerle aydınlatılmıştır.

Kuzey-güney doğrultusunda inşa edilen yapının ön cephesi doğu cephesi olup, bu cepheye 9,50 m. enindeki iki kol 22,40 m. ölçüsünde dışarı taşırılarak ortada oldukça büyük bir avlu oluşturulmuştur. (Resim 109) Yapının bütün cephelerini kat aralarına yapılmış iki silme dolaşmaktadır. Ayrıca pencere kemerlerinin üzengi

66 _{Başel, M., Fahrettin, a.g.e., s. 102} 67 _{Mahiroğulları, A., a.g.e. , s. 134} 68 _{Karaman, F., a.g.e., s. 68}

seviyesinin az aşağısından başlayıp pencere kemerlerini dolaşan üçüncü bir silme ile cepheler oldukça hareketli gösterilmiştir. (Çizim 59)

Zemin katta avlunun ortasına 2 m. eninde basık kemerli bir kapı oluşturulmuştur. Kapı yaklaşık 3,80 m. yüksekliğinde yapılmış, çevresini dolaşacak şekilde de bir bordür düzenlenmiştir. Yapılan bu bordür ile basık kemerin arasında kitabeliği andıran dikdörtgen şeklinde küçük bir pano bulunur. Avlunun güney ve kuzeyindeki diğer kapılarda aynı özelliklerde yapılmışlardır. (Resim 115) Avlunun ortasındaki kapının iki yanına da 2,50×3,50 m. ölçülerindeki teğet kemerlere sahip büyük boyutlu dörder pencere açılmıştır. Pencerelerin altına aynı zamanda denizlik görevi de yapan 0,25 m. kalınlığında silmeler yapılmıştır. (Resim 116)

Avlunun kuzey ve güney cephelerine 1,30×2,85 m. ölçülerinde altışar pencere açılmıştır. Pencerelerin kemerleri yine teğet kemerlidir. (Resim114) Ayrıca avlunun doğu cephesi dışında, bütün cephelerdeki pencerelerin üzerine gelecek şekilde ve zemin kat tavanı seviyesindeki silmenin hemen altına ince bir silme yapılmıştır. Bu silmenin uçları da çeyrek daire şeklinde oyulmuştur.

Yapının avludaki dışarı taşırılan kollarının doğu cephelerine üçer pencere açılmıştır. Kolların doğu cephelerinde pencere kemerlerinin etrafını dolaşacak şekilde düzenlenen silmelerin üzerlerinden başlayıp saçağa kadar uzanan bölüme, köşelerden 1,60 m. içeri çekilerek yapılan girintiyle cephe hareketli bir görünüme kavuşmuştur. (Resim 110) Zemin kattaki pencereler düşeyde aynı aks üzerinde birinci katta da tekrarlanır. Avlunun kuzey ve güney cephelerindeki altışar pencere birinci katta zemin kattaki kapı üzerlerine ikişer pencere konulmasıyla sekize yükselir. Avlunun doğu cephesinde zemin kattaki 2,50 m. ölçülerindeki büyük pencerelerin her birinin üzerlerine birinci katta aralarına 0,50 m. boşluk bırakılarak 1 m. eninde iki pencere yerleştirilmiştir. Birinci katın pencereleri basık kemerli olup, yine basık kemerli bir silme ile pencereler taçlandırılmıştır. (Resim 118) Avlunun doğusundaki birinci kat pencereleri ise biraz daha özenli yapılmış ve pencere kemerlerinin üzengi seviyelerine ince silmeler yerleştirilmiştir. Ayrıca ana giriş kapısının üstünde birinci katta bulunan büyük kapı günümüzde kapatılmış durumdadır. Bu kapı daha çok estetik amaçlı yapılmıştır.

Yapının eski fotoğraflarından anlaşıldığına göre ana giriş kapısının üzerine yarım daire formunda küçük bir balkon yerleştirilmiştir. Balkona birinci kattaki büyük kapı açılmaktadır. Bu kapının üzerine de alt tarafı konik olarak düzenlenen ve bayrağın asıldığı yine yarım daire bir balkon daha yapılmıştır. Giriş bölümündeki bu

uygulama girişin vurgulanması amacıyla yapılmıştır. Ayrıca bu bölümün üstünde ve yapının dışarı taşırılan kollarının tümünün ortasında saçaklarla üçgen alınlık şeklinde yapılan uygulamalarla kollar taçlandırılmıştır. Yapının dışarı taşırılan kollarının oldukça hareketli ve estetik görünmesini sağlayan bu uygulamalar günümüzde yok edilmiştir.

Yapının güney cephesinin ortasında yaklaşık 7,50 m. ölçüsündeki bölüm 3.60 m. dışarı taşırılmıştır. (Çizim 60) Cephede her kata 13 pencere düzenlenmiş olup, cephenin özellikleri avlunun kuzey ve güney yönleri ile aynıdır. 1,30 m. olarak düzenlenen pencerelerden batıdaki üçü 1 m. ölçüsünde yapılmışlardır. Yapı hafif eğimli bir arazi üzerine kurulduğundan bu cephenin doğu ve batısı arasında yaklaşık 1,10 m. kot farkı vardır. Ayrıca yapının bodrum katının duvarları içeri doğru hafif meyilli yapılmıştır. (Resim 111)

Yapının doğu cephesinin ortasında 13,80 m. ölçüsündeki bölüm 4 m. dışarı taşırılmıştır. (Çizim 62) Bu bölüme enleri 1,50 m. olan pencereler yerleştirilmiştir. Dışarı taşırılan bu bölümün kuzey ve güney yönlerine de birer pencere açılmıştır. Bu bölümün 12,05 m. güneyine ve 11,70 m. batısına birer poligonal çıkma yerleştirilmiştir. Poligonal çıkmaların doğu kenarlarının ortalarına birer kapı açılmıştır. Ancak bu kapılar günümüzde kapatılmış durumdadır. Güneydeki poligonal çıkmanın dört kenarında 1 m. eninde pencereler bulunur ve burada üzengi seviyesindeki silmenin üzerinden başlayıp saçağa kadar köşelerde küçük boşluklar bırakılarak devam eden içeri çekilme söz konusudur. (Resim 112) Poligonal çıkmalarla ortadaki dışarı taşırılan bölümün birbirine bakan cephelerinde bodrum kata açılan küçük pencereler bulunmaktadır. Kuzeydeki poligonal çıkmanın güneydoğu kenarındaki pencere günümüzde merdivenle çıkılan bir kapı haline getirilmiştir. Poligonal çıkmaların dış taraflarındaki ikişer pencere de 1 m. enindedir ve bunlar dışındaki pencereler de 1,30 m. olarak yapılmıştır. Birinci katta basık kemerli ve üzerleri silmelerle taçlandırılmış pencereler bulunur. Kat ayrımındaki silmeler, pencere kemerlerinin üzengi seviyesindeki silmeleri, pencerelerin üzerlerindeki ince silmeler ve denizlikler cephede tekrar eden unsurlardır.

Kuzey cephe de küçük ölçü farklılıkları olmakla birlikte güney cephe ile aynı özellikleri gösterir. (Çizim 61) Cephelerdeki pencereler ve dışarı taşırılan bölümler yapı içindeki mekanları dışarıda olduğu gibi hissettirmektedir.

Yapının üzeri kırma çatı ile kapatılmıştır. (Çizim 58) Yapının eski fotoğraflarından anlaşıldığına göre ana giriş kapısının üstü ve dışarı taşırılan

bölümlerin hepsinin uçlarına üçgen alınlıklı çatılar yerleştirilmiştir. Ayrıca yapının doğu cephesindeki poligonal çıkmaların çatılarının da külah şeklinde yapıldığı görülmektedir. Günümüzde ise bu görünüm tamamen değiştirilmiştir. Üçgen alınlıkların olduğu bölümlerdeki duvarlar yıkılmış ve buralar kırma çatı ile düz olarak geçilmiştir. Ayrıca poligonal çıkmaların külah şeklindeki yüksek çatıları da günümüzde oldukça düşük seviyedeki çatılara dönüştürülmüştür.

“U” planlı yapının içerideki avluya bakan cepheleri koridor, dış cepheleri ise sınıf olarak düzenlenmiştir. Dış cephelere açılan çok sayıda pencere ile yapı yeterince aydınlatılmıştır. Yaklaşık 0,90 m. duvar kalınlığına sahip olan yapının poligonal çıkmaların batısına yerleştirilen birer merdivenle birinci katına çıkılmaktadır. Ahşap olarak yapılan bu merdivenler ve yapının taban ve tavanları 1965 yılında gördüğü büyük onarımda tamamen betona çevrilmiştir. Çatıdaki üçgen alınlıklar ve ana girişin üzerindeki balkon formu bu onarım sırasında kaldırılmıştır.

Yapının ana giriş kapısı yaklaşık 3 m. enindeki zemin kat koridoruna açılmaktadır. (Çizim 56) Ana girişin karşısına büyük bir sınıf düzenlenmiş, yanlarına da günümüzde depo olarak kullanılan küçük birimler yapılmıştır. Depo bölümleri ile merdivenlerin arasına da birer sınıf yerleştirilmiştir. Poligonal çıkmalardan güneydeki küçük bir tuvalet olarak düzenlenmiştir. Kuzeydeki poligonal çıkma ise yanındaki sınıf ile birleştirilerek büyük bir tuvalete dönüştürülmüştür. Zemin katın tavan yüksekliğinin fazla olması sebebiyle poligonal çıkmalar yatayda ikiye bölünmüştür. Poligonal çıkmaların ikinci katlarına da tuvaletler yapılmış girişleri ise merdiven sahanlıklarından düzenlenmiştir. Koridor merdivenlerin olduğu bölümde dışarı taşırılan kolların koridoru ile birleşir. Bu kollara da üçer sınıf düzenlenmiştir. Ancak kuzeydeki kolun doğusundaki sınıfı ikiye bölünerek küçültülmüş ve buraya küçük bir idare odası yapılmıştır. Yapının iç duvar kalınlıkları genel olarak 0,60 m. kalınlığında olup, zemin kat 5,30 m. tavan yüksekliğine sahiptir. Ayrıca koridorların birleştiği bölümlere basık kemerli birer kiriş yapılmıştır. Ahşap taban ve tavanların 1965 yılında betonarmeye çevrilmesiyle de koridorların ve sınıfların tavanlarına çok sayıda kiriş yapılmıştır.

Birinci katın planı zemin kat ile aynıdır. (Çizim 57) Birinci katta doğu cepheye doğru dışarı taşırılan kollardan güney kol üzerindeki mekanlar poligonal çıkma da dahil olmak üzere okul idaresine aittir. Ortadaki büyük sınıf birinci katta kütüphane olarak kullanılmaktadır. Yanlarındaki küçük mekanlar ise arşiv odalarıdır. Kuzeydeki poligonal çıkma harita odası olup, bunun dışındaki mekanlar sınıf olarak

kullanılmaktadır. Yine bu katta da koridorların birleşim yerlerine basık kemerli kirişler yapılmıştır. Birinci katın tavan yüksekliği yaklaşık 4,50 m. olarak düzenlenmiştir. Yapının içerideki kapıları orijinal olup, hepsi basık kemerlidir.

Yapıda taş süsleme görülür. Dış cephelerde kat ayrım noktalarındaki yatay silmeler, pencere denizlikleri, zemin kat pencerelerinin kemerlerinin etrafını dolaşan silme, birinci kat pencerelerinin üzerindeki pencereleri taçlandıran basık kemerler ve üzengilerindeki küçük silmeler cephelerin hareketli görünmesini sağlayan taş süslemelerdir. Günümüzde yapıda bunlar dışında süsleme unsuru bulunmamaktadır.

1913 yılında Sivas Erkek Öğretmen Okulu olarak hizmetine başlayan yapı günümüzde Selçuk Anadolu Lisesi olarak işlevini sürdürmektedir. Yapıda günümüzde boyalarının yenilenmesi ve bazı bölümlerin alçılanması gibi küçük onarımlar yapılmaktadır.

Hareketli cepheleri, doğu cephesindeki poligonal çıkmaları, bu çıkmaların üzerindeki külah şeklindeki çatıları, pencereleri, dışarı taşırılan kollar ve ana giriş üzerindeki balkonu ile Sivas Erkek Öğretmen Okulu Milli Mimarlık Dönemi’nin Sivas’taki en başarılı yapısıdır.

Sivas ili merkezinde bulunan Sivas Erkek Öğretmen Okulu, Kültür Bakanlığı Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulun 20.10.1990 tarih ve 851 sayılı kararı ile tescil edilerek koruma altına alınmıştır.