Cephe Özellikleri

Bu dönem yapılarında cephelerde ilk dikkati çeken uygulama simetridir. Konu dahilindeki yapılardan sadece Göğüs Hastanesi’nde simetrik bir düzenlemeye gidilmemiştir. Jandarma Dairesi’nde de kuzeye uzanan kol batıya uzanan kola göre

72 _{Özgün, Selda, 1839-1940 Yılları Arasında Ege Bölgesi Okul Binalarında Cephe, Konya, 2006}

biraz uzun tutulmasına rağmen simetrik düzenleme söz konusudur. Simetri bu yapılarda giriş ekseni düşünülerek oluşturulmuş, bu durumu da dışarı taşırılan kollar desteklemiştir.

Yapıların ön cepheleri oldukça özenli yapılmış, yan cepheler ve arka cephe ise genelde sade bırakılmıştır. Bu durum kendisini en fazla Ziya Bey Kütüphanesi’nde hissettirmektedir. Caddeye bakan doğu ve güney cepheleri oldukça hareketli bir cephe görüntüsü sunarken, kuzey cephe kör cephe olarak bırakılmış, batı cephede ise sade olarak yapılan dört pencere ile yetinilmiştir. Sivas İdadisi ön cephesi pencerelerin altları baklava dilimleri ve kartuşlarla süslenmiş ve cepheye diğer cephelerden fazla iki silme daha yapılmıştır. Pencere altına yapılan kartuşların bir benzerini de İzmir Ödemiş Ziraat Mektebi’nde görürüz.

Jandarma Dairesi’nin güney ve doğu cepheleri hareketli ve özenle yapılmışken, avludaki diğer cepheler oldukça sade düzenlenmiştir. Ziya Bey Kütüphanesi, Sivas İdadisi ve Jandarma Dairesi’nin ön cepheleri kesme taşla yapılırken arka cephelerinin moloz taşla yapıldığı görülür. Ayrıca Sivas İdadisi’nin ön cephedeki üçlü girişi ve korniş altındaki metop uygulamaları Kütahya Lisesi’nde de görülmektedir. Hükümet Konağı’nda ön ve arka cephe girişleri üçlü giriş şeklinde düzenlenmiş, yan cepheler ise giriş bölümleri dışında ön ve arka cephe ile aynı özellikte yapılmıştır. Sade bir şekilde düzenlenen üçlü girişiyle Ampir Üslup’ta inşa edilen Hükümet Konağı, sonradan yapılan çatısındaki uzun saçaklar ve elibelindelerle Milli Mimarlık Üslubu’na bürünmüştür. Bu özelliğiyle Çankırı ve Trabzon Hükümet Konaklarıyla benzerlik gösterir73. Ayrıca Konya Hükümet Konağı’nın girişi de Sivas Hükümet Konağı ile benzerlik gösterir. Benzer bir durum Erkek Öğretmen Okulu ve Göğüs Hastanesi için de geçerlidir. Erkek Öğretmen Okulu’nun ön ve arka cepheleri uzun çıkmalar, poligonal çıkmalar, balkon ve büyük pencereler gibi uygulamalarla yan cephelerden daha hareketli ve özenli bir cephe görünümündedir. Göğüs Hastanesi, ön cephesindeki balkon ve arka cephesindeki poligonal çıkma ile yan cephelerden daha özenli yapılmıştır. Ayrıca Sanayi Mektebi’nin ön cephedeki kesme taş kornişleri yan ve arka cephelerde ahşap saçağa dönüşmüştür.

Cephelerin hareketli görünmesindeki en büyük etkiyi yapıdaki çıkmalar ve kuleler sağlamaktadır. Sivas İdadisi’nde çıkmalar ön cephede köşelerde, yan

cephelerde ortada, arka cephede ise hem ortada hem köşelerde yapılarak cepheler hareketlendirilmiştir. Hükümet Konağı’nda çıkmalar cephenin ortasına verilmiştir. Erkek Öğretmen Okulu’nda dört cepheye de farklı büyüklüklerdeki çıkmalar verilirken, Sanayi Mektebi’nin ve Demircilik Atölyesi’nin ön ve yan cephelerine çıkmalar düzenlenmiştir. Ziya Bey Kütüphanesi’nin de doğu cephesinde köşe çıkmaları bulunmaktadır. Göğüs Hastanesi’nin kuzey ve güney cepheleri ise kademeli olarak düzenlenmiştir. Ancak bu düzenleme bahsedilen anlamda bir çıkma değildir.

Sivas kamu yapıları’ndaki en başarılı kule uygulaması Jandarma Dairesi’nde yapılmıştır. Yapının “L” planda olması, köşesine kulenin yapılması ve kuleye birinci kat ile kademeli bir yükselişin düzenlenmesi yapının ağırlık noktasının tamamen kule üzerinde yoğunlaşmasına neden olmuştur. Ayrıca kulenin, ikinci katta yapılan tepe penceresi, girlant ve volütlerle taçlandırılması da yine dönem özelliği olarak karşımıza çıkmaktadır. Erkek Öğretmen Okulu’nun doğu cephesindeki poligonal çıkmalar da yine cephenin hareketli ve estetik görünümünde ön plandadır. Göğüs Hastanesi’ndeki poligonal çıkma ise yapıya göre oldukça büyük boyutu ile dikkat çeker. Jandarma Dairesi’ndeki kule ve Göğüs Hastanesi ile Erkek Öğretmen Okulu’ndaki poligonal çıkmalar sekizgen planlıdır. Ancak dışarı beş kenarlı olarak yansıtılmıştır. Ayrıca Jandarma Dairesi’nde kulenin kollarla birleştiği bölümleri dilimli atnalı kemer formuna sahip pencerelerle gizlenmeye çalışılmıştır.

Söz konusu yapıların hemen hepsinin cepheleri yatay ve dikey silmeler, kornişler ve pilastr uygulamalarıyla hareketlendirilmiştir. Bu durumun en başarılı örneği Sivas İdadisi’dir. Ön cephesine yatayda toplam sekiz silme düzenlenen yapının birinci kat pencerelerinin üzerine yine silmelerle üçgen alınlık yapılmış, en üstteki korniş ile de yapı taçlandırılmıştır. Jandarma Dairesi zemin katta oldukça kalın yapılan iki silmesi ile dikkati çeker. Ayrıca Jandarma Dairesi, Erkek Öğretmen Okulu ve Demircilik Atölyesi gibi yapılardaki silmeler, pencerelerin üzengi seviyesinin biraz altından başlayarak pencere kemerlerini dolaşacak şekilde düzenlenmiştir. Denizli Acıpayam Atatürk İlköğretim Okulu ve Muğla Yatağan Atatürk İlköğretim Okulu’nda da aynı düzenlemeler görülür. Ziya Bey Kütüphanesinde birinci kat pencerelerin kesme taş söveleri ve kornişi cephenin önemli uygulamalarıdır. Sanayi Mektebi’nde pencereler üzerindeki silme batı cephede dışarı İlköğretim Okulu aşırılan kollardaki büyük basık kemerlerin üstünü

üçgen alınlık şeklinde dolaşmaktadır. Bunlar dışındaki yapılarda silmeler genelde yalnızca kat ayrım noktalarına düzenlenmişlerdir.

Cephelerde ana girişlerin vurgulanması, dönemin diğer bir özelliğidir. Sivas İdadisi’nde ana giriş cephesi kolosal düzen ile vurgulanmıştır. Yapının eski fotoğraflarında da kolosal düzenlemenin çatı seviyesine yapılan uygulamalarla taçlandırıldığını görülmektedir. Ayrıca arka cephede giriş bölümünün dışarı taşırılması ve girişin üzerine dört sütunun taşıdığı bir balkon yapılması da yine girişin vurgulanması adına yapılan uygulamalardır. Erkek Öğretmen Okulu ve Göğüs Hastanesi’nin ana girişleri, girişler üzerine yapılan balkonlarla vurgulanmıştır. Ziya Bey Kütüphanesi’nde de aynı durum söz konusu iken bu yapıya balkon yapılmamış, ancak balkon için yapılan büyük konsollarla giriş vurgulanmıştır. Hükümet Konağı’nın girişi, düzenlenen üçlü giriş ve bu girişin dışarı taşırılmasıyla vurgulanmıştır. Sanayi Mektebi’nde ise ana girişi vurgulamak için bu bölümde barok merdivenler, sütunlar ve üçgen alınlık kullanılmıştır.

Yapılar genellikler kırma çatı ile örtülmüştür. Göğüs Hastanesi’nin haçvari plandaki üçüncü katı ve Jandarma Dairesi’nin zemin katı tek mekanlı bölümler oldukları için kırma çatı ile örtülmüşlerdir. Jandarma Dairesi ve Demircilik Atölyesi’nin çatılarına arnavut bacaları yapılarak estetik bir görünüm sağlanmıştır. Jandarma Dairesi’nin kulesi ve Erkek Öğretmen Okulu’nun poligonal çıkmaları oldukça yüksek külah şeklinde bir çatı ile örtülüyken, bu uygulamalar günümüze ulaşamamıştır. Ayrıca Erkek Öğretmen Okulu’nun dışarı taşırılan bölümlerinde çatı başlangıç seviyelerinin ortalarına üçgen şeklinde kalkan duvarı yapılarak saçakların bu duvarın üzerini dolaşması sağlanmış ve bu uygulama ile çıkmalar taçlandırılmıştır. Çatılar genellikle Marsilya ve alaturka kiremitlerle kaplanmış olup, sadece Sanayi Mektebi’nin çatısı sac ile kaplanmıştır. Eski fotoğraflarından anlaşıldığına göre özgün halinde olan bu yapının da alaturka kiremit ile kaplandığını görürüz.

Milli Mimarlık Dönemi’nin önemli bir özelliği olan geniş saçaklar ve elibelinde uygulamalarını Hükümet Konağı’nın çatısında bulabiliriz. Yapıda yaklaşık 2 m. genişliğinde saçak kullanılmış ve altına da ahşaptan uzun elibelindeler yapılmıştır. Demircilik Atölyesi için de aynı durum söz konusudur. Yine bir Milli Mimarlık Dönemi Yapısı olan Erkek Öğretmen Okulu’nda ise böyle bir uygulamaya gidilmemiştir.

Bu dönemde cephelerdeki diğer önemli uygulama, pencerelerdir. Pencereler, cephelerde çok sayıda yapılmış olup, büyük boyutlarıyla dikkati çekmektedir. Büyük ve çok sayıda yapılan pencereler hem yapının içerisinin gün ışığından yeterince yararlanmasını sağlamış, hem de cephelere hareketlilik katmıştır. Pencereler cepheye ikili ve üçlü gruplar halinde açılmıştır. Ayrıca bu dönemde pencereler her katta farklı kemer şekilleriyle dikkati çeker. Jandarma Dairesi, Sanayi Mektebi ve Göğüs Hastanesi’nin bütün pencereleri basık kemerlere sahiptir. Hükümet Konağı dikdörtgen pencerelere sahip olup, pencerelerin üzerelerine her iki katta da yarım daire kemerler yapılmıştır. Sivas İdadisi ve erkek Öğretmen Okulu’nun pencereleri her katta farklı olarak düzenlenmiştir. Ayrıca Sivas İdadisi’nin birinci kat pencereleri üçgen alınlıklarla ve Erkek Öğretmen Okulu’nun yine birinci kat pencereleri basık kemer şeklinde düzenlenen ince bir silme ile taçlandırılmıştır. Basık kemerli pencerelerin üzerinin taçlandırılması uygulamasını Denizli Çal Gazi Paşa İlköğretim Okulu, Denizli Gazi Mustafa Kemal İlköğretim Okulu ve Sarayköy Gazi İlköğretim Okulu’nda görürüz. Ziya Bey Kütüphanesi’nin zemin kat pencereleri büyük ve yarım daire şeklindeyken, birinci kat pencereleri küçük ve dikdörtgen olarak düzenlenmiştir. Ayrıca Demircilik Atölyesinde ve Erkek Öğretmen Okulu’nda enleri 2,50 metreyi bulan büyüklükte pencerelerle karşılaşılır. Bu pencereler teğet kemerli olup, yapıların koridorlarına düzenlenmişlerdir.

Giriş kapıları genelde basık kemerlidir. Ancak Jandarma Dairesi ve Sivas İdadisi’nin girişleri yarım daire kemerlerle yapılırken, Göğüs Hastanesi’nin girişi kesme taş söve ile yapılmış, basık kemerle taçlandırılmıştır.

Kapı ve pencerelerin kilit taşları da Göğüs Hastanesi’nde, Sivas İdadisi’nde ve Ziya Bey Kütüphanesi’nde belirginleştirilmiştir.

Giriş kapıları yapılarda genelde aynı eksen üzerinde verilmiştir. Sivas İdadisi, Hükümet Konağı ve Demircilik Atölyesi’nin girişleri yapıların ortalarına verilmiştir. Jandarma Dairesi’nde de sekizgen kuledeki girişin kapatılmasıyla giriş avluda kule girişinin eksenine alınmıştır.