Sivas İli Yüzey Araştırmaları

2007-2013 yılları arasında Sivas Cumhuriyet Üniversitesi ve Kütür ve Turizm Bakanlığı adına Sivas ili sınırları içerisinde yürüttüğümüz yüzey araştırması çalışmaları, bölgenin kültür tarihinin anlaşılması ve arkeolojik kültür varlıklarının tespitinde oldukça önemli olmuştur. 18 _{Bu çalışmalar-}

da, ilin sahip olduğu toprakların çok geniş olması nedeniyle bölge dört araştırma alanına ayrılmıştır. 19 _{Çalışmalarımız ilin en fazla ihmal edilen}

ve nispeten daha az bilinen Doğanşar, Koyulhisar, Suşehri, Akıncılar, Gö- lova, Zara ve İmranlı, Hafik, Yıldızeli ve Merkez ilçelerini kapsayan 1 ve 2 numaralı bölgelerde yoğunlaştırılmıştır. Bu bölge, Yukarı Kızılırmak Havzası ve kuzeyindeki yüksek plato ile Kelkit Vadisi’ni kapsamaktadır.

2007-2013 yılları arasında bölgede yürüttüğümüz yüzey araştırması çalışmalarında toplam 514 arkeolojik merkez tespit edilmiştir. Özellikle çok katmanlı yerleşmeler bölgede Kalkolitik Çağ’dan İslami dönemlere kadar kesintisiz bir yerleşim sürekliliği ortaya koymuştur. En erken yerle- şim evresini temsil eden Neolitik Çağ’a ait bulgular ise Yukarı Kızılırmak havzasında çok az höyükte tespit edilmiştir. Tespit edilen arkeolojik mer- kezlerin 176’sı tepe yerleşmesi, 104’ü höyük, 163’ü yamaç yerleşmesi, 7’si düz alan yerleşmesi, 33’ü tümülüs, 22’si farklı dönemlere ait nekropol, 24’ü kaya mezarı, 23’ü kale ve istihkam yapısı, 22’si su kanalı ve su keme-

16 _{A. Müller-Karpe 2000b; 2006b; Müller-Karpe - Müller-Karpe 2006; 2013b}

17 _{Garstang – Gurney 1959: Map 1; Gurney 2003: 121-126; Müller-Karpe 2002c; Müller-Karpe –}

Müller-Karpe 2013a: 220; Yakar 2007: 200.

18 _{Bu araştırmalara destek veren dönemin Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Rektörü Sayın Prof.}

Dr. İlyas Dökmetaş’a ve dönemin Rektör Yardımcısı Sayın Prof. Dr. Meftuni Yekeler’e en iç- ten teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca bu çalışmalarda büyük bir özveri ile görev üstlenen meslektaşlarım Prof. Dr. Ayşen Açıkkol-Yıldırım’a, Doç. Dr. Bora Uysal’a, Dr. Öğr. Üyesi Fi- liz Ay-Şafak’a, Dr. Öğr. Üyesi Olcay Zengin-Koşan’a, Araş. Gör. Aydoğan Bozkurt’a, Kültür ve Turzm Bakanlığı’nı temsilen araştırmalarda görev alan Bakanlık Yetkili Uzmanlarına ve çalışmalara katılan tüm öğrencilerime teşekkür ederim.

ri, 17’si eski köprü, kilise, cami ya da hamam gibi taşınmaz kültür varlık- larından oluşmaktadır. Çalışmalarda modern yapılarda kullanılmış olan devşirme mimari öğeler de tespit edilirken, modern yerleşimlerdeki yerel mimari unsurlar ve gelenekler de belgelenerek arşivlenmiştir.

Gerçekleştirilen yüzey araştırmalarının önemli bir çıktısı olarak, tes- pit edilen arkeolojik alanların büyük bir kısmının tescil edilmesi sağlana- rak koruma altına alınmıştır. Proje kapsamında Sivas ili sınırları içerisinde yer alan tescilli arkeolojik alanlar da yeniden incelenerek bilgileri güncel- lenmiştir. Araştırmalarda dönemler boyunca. Çalışmalar, Sivas İli arkeo- lojisinin daha iyi anlaşılmasını sağlamış, bölgenin tarih öncesi ve tarihi dönemleri hakkındaki bilgilerimizi arttırmıştır. Yüzey araştırmalarında birçok önemli arkeolojik merkez keşfedilmiş, farklı dönemlere ait yerle- şimlerin yayılımı, yerleşim boyutları, yerleşim hiyerarşisi, malzeme kül- türleri incelenmiş, araştırmalardan elde edilen bilimsel sonuçlara ait ma- kaleler ve araştırma raporları bilim dünyası ile paylaşılmıştır. 20

Yüzey araştırmaları kapsamında, araştırma ekibimiz Sivas İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ile ortak Sivas Kültür Envanteri projesinde görev üstlenmiş, Merkez İlçe sınırları içerisindeki tescilli tüm arkeolojik alanlar yeniden ziyaret edilip incelenerek belgeleme ve sit fişlerinin revizyonu ça- lışmaları gerçekleştirilmiş, araştırma sonuçları ve değerlendirmeler Sivas Valiliği tarafından yayımlanan Sivas Kültür Envanteri’nin 1. cildinde bir makale ile ele alınmıştır. 21

Araştırma bölgesinde tespit edilen yerleşmelerin büyük bölümü Kızı- lırmak ile kollarının oluşturduğu düzlükler ve geniş vadi tabanları üze- rinde yer alırken, Erken Tunç Çağı’ndan itibaren iskân görmüş olan yük- sek plato ve yayla yerleşmeleri de bulunmaktadır. Kızılırmak havzası yer- leşime en uygun bölgeyi oluşturur. Özellikle MÖ 2. binyıla ait büyük bo- yutlu yerleşmelerin önemli bir bölümü Kızılırmak havzası içinde yer alır.

22 _{Bölge Erken Tunç Çağı’ndan itibaren yoğun olarak iskân görmeye baş-}

lamıştır. Erken Tunç Çağı yerleşimleri, Orta ve Geç Tunç Çağı yerleşimle- rine göre genellikle daha küçük boyutlu olmasına rağmen, yerleşim sayısı çok daha fazladır ve daha geniş bir alan yayılmıştır.

Yüzey araştırmalarında tespit edilen yerleşmeler arasında büyük ve önemli temsilci merkezlerle ilgili olarak bölgesel ve dönemsel değerlen-

20 _{Engin 2009a; 2009b; 2010a; 2010b; 2011; 2015; 2016; 2017; Engin-Uysal-Ay Şafak 2011; Engin}

vd. 2013; 2014a; 2014b.

21 _{Engin-Uysal-Ay Şafak 2011.} 22 _{Engin 2017.}

dirmeleri içeren yayın çalışmaları yapılmıştır. Bu merkezlerden biri, Hafik İlçesi’ne bağlı Gökdin Köyü yakınlarında ve Kızılırmak’ın kuzey kıyısın- da yer alan Gökdin Kale Höyüğü’nde yaptığımız çalışmalarda, kent boyu- tunda büyük bir MÖ 2. binyıl yerleşmesi tespit edilmiştir. 23 _{Kızılırmak}

havzasının Hafik düzlüğüne hâkim konumda, doğal bir yükselti üzerinde yer alan yerleşme, diğer arkeolojik alanlara göre fazla tahribata uğrama- mış ve nispeten iyi korunmuştur. Bölgede yaptığımız çalışmalar, Yukarı Kızılırmak Havzası içerisinde, etrafında küçük boyutlu uydu yerleşmeleri olan, belirli aralıklarla konumlanmış, Gökdin Kale Höyüğü gibi kent bo- yutunda yerleşmelerden oluşan bir yerleşim hiyerarşisi ortaya koymuş- tur. 24 _{Bu çalışmalar, bölgede henüz keşfedilmeyi bekleyen birçok önemli}

Hitit kentinin olabileceğini göstermesi açısından da önemli olmuştur. Kent boyutundaki önemli yerleşmeler bölgede Demir Çağı’da da gö- rülmeye devam eder. Zara İlçesi’ne bağlı Kızılkale Köyü sınırları içerisin- de yer alan Kızılkale önemli bir Demir Çağı tepe yerleşmesidir. 25 _Doğu-

batı yönünde doğal bir tepe yükseltisi üzerine konumlanan Kızılkale yer- leşmesi yaklaşık 250 x 350 m boyutlarında olup, bölgede Demir Çağı’nın Erken, Orta ve Geç evreleri boyunca iskân görmüş olması ve Frig kültür bölgesinden bilinen boyalı çanak-çömlek örneklerinin yoğun olarak en Doğu’da ele geçen merkezlerden biri olması açısından önemlidir. Benzer büyük bir yerleşme, İmranlı İlçesi sınırları içerisinde Kızılırmak’ın kuze- yindeki yüksek ve büyük bir tepe üzerine konumlanmış yaklaşık 350 x 250 m boyutlarındaki Asmen Tepe’dir. 26 _{Özellikle Yukarı Kızılırmak hav-}

zası Demir Çağı boyunca önemli bir yerleşim bölgesi olmuştur. Yüzey araştırmaları bu bölgede Demir Çağı yerleşimlerinin MÖ 2. Binyıl yerle- şimlerine oranla yaklaşık üç kat arttığını ortaya koymuştur.

Münferit bir buluntu olarak Divriği’nin Gözecik Köyü’nde ele geçen ve Sivas Müzesi’ne getirtilen Geç Hitit Dönemi’ne tarihlenen yarı işlenmiş bir bazalt kapı aslanı ile ilgili olarak Divriği çevresinde yaptığımız kısa süreli çalışmalarda, 3 numaralı araştırma bölgesi içinde kalan bölgenin güneydoğu kesiminde de önemli Demir Çağı yerleşmeleri olduğu görül- müştür. 27 _{Gözecik Köyü’ndeki doğal bir tepe üzerindeki Demir Çağı yer-}

leşmesine ait olan Gözecik Kapı Aslanı, en kuzeyde ele geçen Geç Hitit heykeltıraşlık eseri olması açısından önemlidir.