Kooperatiflerde “malvarlığı” bir başka deyişle “sermaye” ortaklardan toplanan pa- ralardan oluşmaktadır. Kooperatifler, ana sözleşmelerinde aksine bir düzenleme olma- dıkça alacaklılarına karşı sadece mal varlıklarıyla sorumludur (Koop.K.m.28). Ana söz- leşmede kooperatifin sorumluluğu başka türlü düzenlenmedikçe dış borçlar ancak koo- peratifin mal varlığı ile ödenir ve bunun dışında kooperatif veya ortaklardan herhangi bir talepte bulunulamaz259. Ancak, istisnaî olarak ortaklara sorumluluk yüklenmek iste- niyorsa bu hususun ana sözleşmede düzenlenmesi ve kanunda bulunan sınırsız sorumlu- luk (Koop.K.m.29) veya sınırlı sorumluluk (Koop.K.m.30) türlerinden birinin kabul edilmesi gerekir260.
Kooperatifin sermaye payından başka ve ek olarak sorumluluğunu düzenleyen sı- nırlı sorumluluk da aslında sınırsız sorumluluk gibi bir ek sorumluluk sayılmaktadır. Sınırlı sorumluluk, ana sözleşmede ortakların sorumlu olacakları miktarların kooperatif- teki pay tutarıyla orantılı olarak belirtilmesi durumunda uygulanabilir. Burada ortak, kooperatifin borçları için sermaye payından başka ve ek olarak sorumlu tutulmaktadır. Bu ek sorumluluk, sınırsız sorumluluğun aksine belli bir miktar ile sınırlandırılmıştır.
257 Yargıtay 12. HD. T.30.11.1981, E.1981/6824, K.1981/8987 için bkz. ERİŞ, s.696. 258 GÖÇ GÜRBÜZ, s.469.
259 PARLAR, s.193.
Bu durumda, ortağın mal varlığına başvurulmaktadır, fakat bu başvuru belli ve sınırlı bir miktar içindir.
Ana sözleşmede yapılacak düzenlemede kooperatif ortaklarının sermaye payların- dan başka şahsen sorumlu olacakları miktar rakam olarak veya kooperatif paylarıyla orantılı şekilde gösterilebilir261. Kooperatif ortaklarının kooperatif alacaklılarına karşı şahsen sorumlu olacakları miktar ortağın taahhüt etmiş bulunduğu sermaye pay miktarı veya bu payın belirli katları oranında veyahut da belirli bir miktar örneğin 10.000 TL kadar sorumluluk öngörülmesi şeklinde olabilir262.
Koop.K.m.29 kapsamında hangi hallerde ortakların kooperatif borçlarından dolayı zincirleme olarak ve tüm mal varlıklarıyla sorumlu olacakları gösterilmiştir. Kanun ko- yucu böyle yapmakla, ana sözleşmelerine hüküm konularak kooperatifin varlığının borçlarını karşılamaya yetmediği durumlarda, ortakların zincirleme ve bütün varlıklarıy- la sınırsız olarak sorumlu tutulmalarına imkân tanımak suretiyle kooperatifler için dış ilişkilerde daha geniş bir çalışma ve güven ortamı yaratmayı, kooperatiflerle iş ilişkile- rine girişen gerçek ve tüzel kişilere daha çok güven vermeyi ve kooperatifi daha itibarlı bir konuma getirmeyi amaçlamıştır263.
Kooperatif ortaklarının sorumluluğunun kural olarak kooperatifteki paylarıyla sı- nırlı olması durumunda kooperatiflerden alacaklı olan kişilerin mağdur olma ihtimali de bulunmaktadır. Sınırlı sorumluluğun kabulü halinde ortağın sınırlı sorumluluğu koman- diterin sorumluluğu gibi düşünülebilir264. Koop.K.m.98 ile yapılan yollama nedeniyle sınırlı sorumluluk rejiminin 6102 sayılı kanunda yer alan sermaye şirketlerinin tabi tu- tulduğu gibi uygulanması halinde amaca hizmet etmeyen ve adil olmayan sonuçlara neden olacağı yönünde görüşler bulunmaktadır265.
261 KAYAR, s.158 262 GÖÇ GÜRBÜZ, s.467. 263 PARLAR, s.193. 264 POROY/TEKİNALP/ÇAMOĞLU (2010), s.900. 265 KAYAR, s.149.
Sorumluluk konusunda kooperatif ortaklarının korunmasının yanı sıra kooperatif alacaklılarının ve kooperatifin kendisinin korunması da önemlidir266. Korunma amacı dikkate alındığında, kişisel sorumluluğun ortakların paylarıyla orantılı olması insanların tüzel varlıklara katılmasını teşvik eden bir faktör olarak değerlendirilebilir. Korunma, teşvik veya herhangi bir amaçla sorumluluk sadece bazı kooperatif ortaklarına veya sadece belirli bir zamana bırakılamaz ve buna dair ana sözleşme düzenlenmeleri geçer- sizdir (Koop.K.m.32).
Kooperatif tescil edilmeden önceki dönemde, kooperatifin kuruluşu için çalışan ortaklar arasında bir adi şirket ilişkisinin varlığından söz edilebilir. Tescilden önce koo- peratif adına işlem yapanlar, bu işlemlerden şahsen ve müteselsilen sorumlu olurlar267 (Koop.K.m.7). Tescil ile birlikte kooperatiflerin sınırsız veya sermayeden fazla bir mik- tarda sorumluluğunun söz konusu olabilmesi için kooperatif sözleşmesinde bu konuda açık bir hüküm bulunmalıdır.
Uygulamada, sınırlı sorumluluk konusu ile kooperatiflerde aidat ve sair ödemele- rin yapılması sorumluluklarının karıştırıldığı görülmektedir. Konut maliyetleri kapsa- mında kooperatif borçları Koop.K.m.27 ve tip ana sözleşmesi m.21 gereğince aidat ve sair ödemeler olup ortakların bunlardan sorumlu tutulabilmeleri için kooperatif ana söz- leşmesinde istisnai sorumluluk hükmünün bulunmasına gerek yoktur. Kooperatif tüzel kişiliğinin sona erdiği tarihe kadar kooperatif genel kurulu kararıyla ve tasfiyeden sonra da mahkeme kararıyla ortaklar bunlardan sorumlu tutulabilir268.
Ana sözleşmeye, kooperatif borçları için her ortağın kendi payından fazla olarak şahsen ve belirli miktara kadar kooperatiften sonra sorumlu olacakları hususunda hü- küm konulabilir. Bu sorumluluk ortakların her birinin sorumlu olacakları miktarda ikin- ci derecede bir sorumluluktur ve ortağa ancak kooperatiften sonra başvurulabilir. Bu konuya ilişkin uyuşmazlıklarda Yargıtay, kooperatiflerin ana sözleşmelerinde üçüncü şahısların alacaklarına ilişkin herhangi bir düzenleme bulunmayan hallerde kooperatifle-
266 GÖÇ GÜRBÜZ, s.476. 267 DERYAL (2013), s.884. 268 KAYAR, s.174.
rin sınırlı sorumlu olarak kabul edileceğini269 belirlemiştir. Ancak, ana sözleşmede or- takların pay tutarları oranında sorumlu olacakları öngörülmüş ise kooperatifin borçları nedeniyle ortakların sınırsız olarak sorumlu tutulamayacaklarını270 karara bağlamıştır.
Tip ana sözleşmesine göre, yapı kooperatiflerinin ortakları kooperatif borçlarından ancak taahhütte bulundukları pay tutarınca sorumludurlar. Kural olarak kooperatiflerin sınırlı sorumlu olması öngörüldüğünden istisnaî olarak ortaklara sorumluluk yüklenmek isteniliyorsa bunun ana sözleşmede gösterilerek sorumluluk tiplerinden birinin kabul edilmesi gerekmektedir271.
İflas halinde, iflasın sonuna kadar istekte bulunmak iflas idaresine aittir. Bu du- rum, kanunun 33. maddesinde öngörülen iflas usulünün bir sonucudur272. Kooperatif ortağının malvarlığına sınırlı sorumluluğa dayanarak başvurulması kooperatif iflas et- meden veya tasfiye haline geçmeden önce mümkün değildir273. Sınırlı sorumluluk, belli bir miktar ile sınırlandırılmış olduğundan alacaklılar ortağın mal varlığına başvurdukla- rında sadece belirli ve sınırlı bir tutarda talepte bulunabilirler.
Sınırlı sorumluluk, ikinci derece sorumluluk olarak nitelendirilmektedir. Zira, ala- caklılar ancak kooperatife başvurduktan sonra kooperatif ortağından talepte bulunabilir- ler. Koop.K.m.33 hükmüne göre iflas durumunda iflas dairesi iflasın sonuna kadar baş- vuruda bulunabilir274. Bu konuda, kooperatifin tasfiye edilmesinden sonra ortaya çıkan ve aslında kooperatifin kesin maliyet hesabına dahil edilmesi gerekli borçların ödenmesi konusunda belirli şartlarda ortaklara doğrudan başvurmanın mümkün olması gerektiği yönünde görüşler ileri sürülmüştür275.
1163 sayılı Kanundan önce kooperatiflerle ilgili düzenlemelerin bulunduğu 6762 sayılı TTK.m.485/2 hükmünde belirtilen “Mesuliyet tarzını gösteren bir ibarenin, koo- peratif şirketin ticaret unvanına eklenmesi şarttır” kuralı nedeniyle kooperatiflerin un-
269 Yargıtay 11. HD 19.12.1974 tarih ve E.1974/3652, K.1974/3542 için bkz. KURTULAN, s.207. 270 Yargıtay 12. HD.14.11.1991 tarih ve E.1991/10543, K.1991/11887 için bkz. ERİŞ, s.698-699. 271 POROY/TEKİNALP/ÇAMOĞLU (2010), s.899.
272 POROY/TEKİNALP/ÇAMOĞLU (2010), s.900. 273 GÖÇ GÜRBÜZ, s.467.
274 POROY/TEKİNALP/ÇAMOĞLU (2017) s.653. 275 KAYAR, s.174.
vanlarına “sınırlı sorumlu” veya “sınırsız sorumlu” şeklinde ibareler eklenilmiştir. 6762 sayılı kanunun ilgili maddesi mülga olmasına rağmen ülkemizde halen birçok koopera- tifin unvanında bu türden ibarelerin276 bulunmasının bir tür alışkanlık olarak kaldığı düşünülebilir277. Sorumluluk türünü belirten sözkonusu ibareler yürürlükte olan mev- zuat hükümlerine göre unvanlarda bulunması zorunlu unsurlar arasında bulunmamakta- dır278.