Silifke Tip 8 (Ephesos Tipi Kandiller)

Howland 49 A302, Broneer Tip 19303, Tarsus Grup 6-B304 adı altında değerlendirmeye alınan kandiller “Ephesos Tipi Kandiller” olarak bilinmektedir. Genellikle Hellenistik Dönem içerisinde üretilmeye başlanan bu tip kandiller, Ephesos’ta üretilmelerinden ziyade bu şehirdeki kazılarda yoğun bir şekilde bulunmalarından dolayı bu adla anılmaktadır305_. Ephesos tipi kandillerde temel olarak iki form karşımıza çıkmaktadır306_{. Bunlardan ilk üretimi} yapılan tipin en belirgin özelliği ok ucu şeklinde buruna sahip olmasıdır. İkinci formun en belirgin özelliği ise etrafını kalın bir halkanın çevrelediği burnunun ucunun yuvarlaklığıdır. Bu iki temel form uzun süre birlikte sevilerek üretilmiştir307_.

Ephesos tipi kandillerin kullanılmasına M.Ö. 2. yüzyılın başlarından itibaren Anadolu’da başlanmıştır308_{. Bu kandiller birçok bölgeye yayılmıştır. Korinth’te, bu tip} kandiller M.Ö. 1. yüzyılın ikinci yarısından itibaren görülür309_{. Délos’ta bulunan Ephesos tipi} kandiller M.Ö. 2. yüzyılın son çeyreği ile 1. yüzyıla tarihlenir310_{. Atina’da bulunmuş olan} Ephesos kandilleri için M.Ö. 2. yüzyılın son çeyreği ile 1. yüzyıl gibi daha genel bir tarih

299 _{Şimşek- Duman 2013, 162.} 300 _{Kassab-Tezgör – Sezer 1995, 124, 333, 334.} 301 _{Meriç 2002, 120, 129, Taf. 100, L35.} 302 _{Howland 1958, 166-169.} 303 _{Broneer 1930, 66-70.} 304 _{Goldman- Jones 1950, 90.}

305 _{Bu tanımlamayı ilk kullananlardan biri Heberdey’dir. Bu çalışmada ele alınan Ephesos kandillerinin büyük}

çoğunluğu J.T. Wood’un 1868-1872 yılları arasında Ephesos’ta yaptığı kazı çalışmalarında ele geçmiştir (Schäfer 1968, 145, dipnot 42; Walters 1914, 46).

306 _{Bruneau, Délos kandillerini incelerken Délos’ta bulunan Ephesos kandillerini 11 gruba ayırarak}

değerlendirmiştir (Bruneau 1965, 51-77).

307 _{Günay-Tuluk 1996, 49.} 308 _{Howland 1958, 166.} 309 _{Broneer 1930, 70.} 310 _{Bruneau 1965, 51-77.}

verilir311_{. Sardes’deki kazılarda figürinlerle birlikte bulunan bu tipe ait kandil M.Ö. 2.} yüzyılın sonu ile 1. yüzyıla tarihlenmektedir312_.

Silifke Müzesi koleksiyonunda Ephesos tipi kandiller grubuna ait olan üç adet kandil bulunmaktadır (Kat.No: 8, 9, 10, Lev.No: 4-8, 5-9, 5-10). Kandillerden daha erken tarihe ait olan örneğimiz diğer iki kandilimizle form ve bezeme özellikleri bakımından farklılık göstermektedir. Bu bakımdan Silifke Müzesi’nde bulunan Ephesos tipi kandilleri iki alt başlık altında incelemeyi uygun bulduk.

3.2.7.1. Silifke Tip 8-a (Howland Tip 49 A, Broneer Tip 19)

Silifke Müzesi’nde bulunan ve bizim Silifke Tip 8-a olarak incelediğimiz kandilimiz Ephesos tipi kandil formlarından ikinci formun özelliklerini taşımaktadır. Ayrıca bu tip kandiller Howland 49 A ve Broneer Tip 19 gruplarına dâhil edilerek incelenmişlerdir.

Bu tipe ait tek örneğimiz bulunmaktadır (Kat.No: 8, Lev.No: 4-8). Kandilimizin diskusunun etrafını yüksek kabartma bir halka çevrelemektedir. Ephesos tipi kandillerinin en tipik özelliğinden birisi, kandil diskusunu çevreleyen yüksek kenarların olmasıdır313_{. Bu} yüksek kabartma kenarın yağ doldurulması esnasında yağın dışarı taşmasına engel olmak için yapıldığı bilinmektedir314_{. Ayrıca eserimizin geniş diskusunda etrafını yüksek bir kabartma} halkanın çevrelediği büyük bir doldurma deliği bulunur. Bu doldurma deliğinin etrafında ise üç adet küçük hava deliği görülmektedir. Bu deliklerin kandil içine yağ dolumu sırasında yağın daha rahat doldurulması ve yağın dışa taşmamasını engellemek amacıyla yapıldığı bilinmektedir. Ephesos tipi kandillerin kil renkleri genelde grinin tonlarında olup, koyu gri veya siyah firnislidir315. Kil renginin gri, astar renginin ise koyu gri olması ile bizim kandilimizde tipin genel kil özelliklerini taşımaktadır. Eserimizin omuz kısmında, aralarında saç örgüsüne benzeyen bir motifin yer aldığı yumurta dizisi bezemesi bulunmaktadır. Bu motifin birebir benzerine rastlanılmamıştır316_{. 8 kat. no’lu bu kandilin burun tablası üzerinde} ise sakalsız mask kabartması bulunur. Ephesos kandillerinin gövde (omuz) ve burunlarında genellikle farklı bezemeler kullanılmıştır317_{. Eserimizin kulbu kırık olduğundan bu konuda}

311 _{Howland 1958, 166.} 312 _{Broneer 1930, 66-70.} 313 _{Broneer 1930, 66.} 314 _{Howland 1958, 166.} 315 _{Goldman-Jones 1950, 89; Broneer 1930, 69.}

316 _{Bu bezemenin farklı versiyonları için bkz. Bailey 1975, 110, Pl. 38-39, Q199; Kassab-Tezgör – Sezer 1995,}

117-118, 308.

kesin bir şey söylemek olanaksız olsa da, benzer örnekler ve Ephesos tipi kandillere bakıldığında üzerinde birkaç yivin yer aldığı dikey halka bir kulba sahip olması gerektiği söylenebilir. Burun ucunda etrafını kalın bir halkanın çevrelediği oval bir fitil deliği yer alır. Kandilimiz disk şeklinde kaideye sahiptir. D. Kassab-Tezgör ve T. Sezer burun üzerinde mask betimi olmayan ancak form olarak bizim kandilimize benzer bir kandili M.Ö. 2. yüzyıl sonu ile 1. yüzyıla tarihlendirmiştir318_{. Hayes ise örneğimizin burnundan daha uzun bir buruna} sahip olan ancak form olarak eserimize benzer bir kandili M.Ö. 1. yüzyıla tarihlemektedir. Bu tip kandiller için Howland, Ephesos tipinin geç örnekleri olabileceğinden bahseder. Fakat kesin olarak herhangi bir yargıya varmış değildir319_{. Bizim eserimizin burnunun daha kısa} olması, gövde profilinin Hayes’in incelediği örneğe göre daha dairesel oluşu ve diğer karşılaştırılan eserlere bakarak, kandilimiz için en uygun tarihin M.Ö. 2. yüzyılın sonu ile 1. yüzyıl olacağını söyleyebiliriz.

3.2.7.2. Silifke Tip 8-b (Tarsus Grup 6-B)

İlk örneğimizden farklı forma sahip olan ve Silifke Tip 4-b başlığı altında değerlendirmeye aldığımız aynı forma sahip iki kandilin Tarsus kazılarında açığa çıkarılan benzerleri ise Grup 6-B başlığı altında değerlendirilmiştir320.

Aynı forma sahip kandillerimizin (Kat.No: 9, 10, Lev.No: 5-9, 5-10) omzunda simetrik olarak yapılmış radyal kabartma hatlardan oluşan şua/ışın bezemesi görülmektedir. Ephesos tipi kandillerin geç örneklerinde diskus etrafını çevreleyen yüksek kenarların burna doğru bir kanal oluşturduğu bilinmektedir321_{. Bizim kandillerimizin her ikisinde de diskus etrafını} çevreleyen halka, burna doğru kanal oluşturmaktadır. Örneklerimizin kil ve astar renkleri bu tipin kil ve astar rengi özelliklerini taşımaktadır. Bu tip kandiller genellikle üzerinde iki ya da daha fazla yiv bulunan dikey halka kulba sahiptirler322. Bizim bu tipe ait örneklerimizde de üzerinde beş adet yiv bulunan halka kulp vardır. Eserlerimizin öne doğru silindirik bir biçimde uzayan burun uçları, ok ucunu andırır şekilde üçgen görünümlüdür. Kandillerimize birebir benzer örnekler D. Kassab-Tezgör ve T. Sezer tarafından Levant Üretimi Kandiller başlığı altında değerlendirilmeye alınmış ve üretim yeri olarak şüpheci bir şekilde Suriye

318 _{Kassab-Tezgör – Sezer 1995, 120, 320.} 319 _{Hayes 1980, 15, Pl. 7, 56.}

320 _{Bu kazıda bulunan benzer kandiller Hellenistik ve Roma Dönemi tabakasında açığa çıkarılmıştır. Tarsus Grup}

6-B kandilleri M.Ö. 2. yüzyıl ile M.S. 14 tarihleri arasına verilir (Goldman-Jones 1950, 89-90, 104, Pl. 95-96, Res. 78, 79, 82).

321 _{Gürler 1994, dipnot 73; Goldman-Jones 1950, 90.} 322 _{Tekocak 2013, 709.}

atölyesi denmiştir. Ayrıca bu tip kandiller M.Ö. 1. yüzyıla tarihlenmiştir323_{. Aynı tip kandiller} Oziol324 _{tarafından Ephesos kandilleri başlığı altında değerlendirilmeye alınmıştır. Tarsus} Gözlü Kule kazılarında bizim örneklerimize benzeyen kandiller ise yine Ephesos kandillerinin B sınıfı yani geç örnekleri olarak değerlendirilmiştir325_{. D. Kassab-Tezgör ve T. Sezer’in} atölye konusunda şüpheci yaklaşımının olmasına rağmen Ephesos tipi kandillerinde görülen diskus etrafındaki halkanın buruna doğru kanal oluşturması özelliğine bakarak eserlerimizin

Ephesos Tipi Kandiller grubuna dâhil olması gerektiğini rahatlıkla söyleyebiliriz. Tüm bu

benzer özellikler ve yapılan karşılaştırmalar326 _{her iki kandilimizi M.Ö. 1. yüzyıla} tarihlemenin daha uygun olacağını göstermektedir.