Omuzda Yer Alan Bezemeler

Kandillerin omuzları üzerinde genelde bitkisel bezemeler bulunmaktadır. Bunun yanı sıra küçük daire ve nokta, şua/ışın ve yumurta dizisi motifleri görülür. Kandillerden bazılarının omzu üzerinde oluşan aşırı aşınmadan dolayı tam olarak belirleyemediğimiz bezemeleri burada değerlendirmeye almadık.

4.2.1. İç İçe Küçük Daireler ve Noktalar

Omuz üzerinde iç içe küçük daire bezemesi en erken M.Ö. 2. yüzyıl sonlarında493 görülmüş ve M.S. 5. yüzyıla kadar kullanılmıştır.

Silifke Müzesi’nde omuz üzeri küçük daire ve nokta bezeli sekiz adet kandil bulunmaktadır. En erken eserimiz M.S. 1. ve 2. yüzyıla tarihlenmektedir. Omuz üzerinde dejenere olmuş çift sıra bant halinde küçük daire ile nokta494 sırası görülmektedir (Lev.No:

489 _{Buyruk 2014, 505.} 490 _{Jobes 1962, 386.}

491 _{Bkz. Hayes 1980, 83, Pl. 40, 344; Oziol 1977, Pl. 39, 705-711; Vessberg 1953, 117, Pl. 3, 21; Bailey 1988,}

317, Pl. 71, Q2608-10.

492 _{Hz. İsa’nın on iki havarisi ile yediği son akşam yemeği hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Cömert 2006, 205-}

206, Res. 107.

493 _{Öztürk 2003, 80, Kat. No. 6, Lev. 3a.}

494 _{Omuz üzerinde yer alan benzer bezemeler için bkz. Goldman-Jones 1950, 119, Pl. 104, 251; Heimerl 2001,}

12-23, 24-1). Sonraki iki kandilin omuz üzerinde çift sıra küçük daire bezemesinin arasında tek sıra nokta bezemesi495 _{vardır (Lev.No: 17-34, 18-35, 24-2). Bu kandiller ise M.S. 4. ve 5.} yüzyıla tarihlenmektedir. Omuz üzerinde sadece tek sıra küçük daire motifi görülen dört adet kandil ise M.S. 4. yüzyıl sonu ila 5. yüzyıla tarihlenir (Lev.No: 18-36, 19-37, 19-38, 20-39, 24-3). Bu gruba dâhil olan son örneğimizin omuzunda ise sadece kabartma nokta bezemesi496 görülmektedir (Lev.No: 21-42, 23-4). Bu eserimiz ise M.S. 550-650 yılına tarihlenir.

Sonuç olarak bu tarz bezemelerin daha çok omuz üzerinde uzun yıllar boyunca sevilerek kullanıldığını görülür.

4.2.2. Şua/Işın

Omuz üzerinde yapılan şua motifi ilk olarak Hellenistik Dönem’de görülmektedir497_. Hellenistik Dönem’in erken evrelerinde şua bezemesi fırça darbeleriyle yapılmıştır498_. Özellikle Howland 48 A-B, 51 A, 52 A-B-C-D-E-G-H tiplerinin omuzlarında en çok kullanılan bezemedir499_{. Daha sonra bu motif Roma dönemi kandillerinde de görülmeye} başlamıştır500_{. Ayrıca kimi araştırmacılar tarafından bu bezeme çizgi motifi olarak} adlandırılmıştır501_.

Müze koleksiyonunda omuz üzerinde şua motifi bulunan iki adet kandil (2532, 2739) vardır (Lev.No: 5-9, 5-10, 23-5). Aynı tip iki kandilde M.Ö. 1. yüzyıla tarihlendirilmektedir502.

4.2.3. Balıksırtı-Ringa Kılçığı

Genelde kandillerin omuzlarında bulunan Balıksırtı ya da Ringa Kılçığı denilen bu bezeme M.S. 2. yüzyıl gibi ortaya çıkmış503_{, 3. ve 4. yüzyıllarda omuz üzerinde sevilerek}

495 _{Benzer bezemeler için bkz. Bovon 1966, 56-57, Pl. 8, 304; Bailey 1988, 317, Pl. 71, Q2601.}

496 _{Omuz üzerinde nokta bezemesi görülen örnekler için bkz. Bailey 1988, Pl. 107, Q3129-30, 3135-36, 3171.} 497 _{Kassab-Tezgör - Sezer 1995, 110, 149, Res. 280, 420-23; Vessberg 1953, Pl. 1, 16, 17; Bailey 1975, 63, Pl.}

20, Q104. 498 _{Öztürk 2003, 47.} 499 _{Howland 1958, Pl. 48, 50, 51, 609-10, 626-28, 635-36, 686, 700-26, 744-51.} 500 _{Goldman-Jones 1950, 103, Pl. 95, 57.} 501 _{Ponsich 1961, Pl. 2, 17, 23, 24, 25, 8, 12-16, 192, 197, 319, 323, 339.} 502 _{Bkz. Kat.No: 9, 10.} 503 _{Bailey 1988, Pl. 67, Q2491.}

işlenmiş504 _{ve Geç Antik Çağ’a kadar devamlı olarak kullanılmıştır}505_{. Geç dönem} kandillerinde bu motifler Palmiye/ Hurma dalı olarak isimlendirilir506_.

Silifke Müzesi koleksiyonunda omuz üzerinde balıksırtı-ringa kılçığı motifi olan tek örneğimiz vardır (Lev.No: 17-33, 24-6).

4.2.4. Asma Dalları/Üzüm Salkımları

Asma dalları ile üzüm salkımları bezemesi omuz üzerinde M.Ö. 1. yüzyılda görülmeye başlanmıştır507_{. Daha sonra ise M.S. 1. yüzyıldan 6. yüzyıla kadar sevilerek kullanılmıştır}508_. Bu bezeme uzun yıllar boyunca birçok kandil üzerinde görülmesine rağmen, işleniş bakımından gerçeğe en yakın örneklerine Korinth tipi kandiller üzerinde rastlanmaktadır509_.

Müze koleksiyonunda omuz üzerinde asma dalları ile üzüm salkımlarının işlendiği üç adet kandil bulunmaktadır. İlk örneğimiz M.S. 3. yüzyıl ortaları ile erken 5. yüzyıla tarihlenmektedir510 (Lev.No: 16-32, 24-7). İkinci örneğimiz ise aynı tip iki kandildir (Lev.No: 20-40, 21-41, 24-8). Bunlar ise M.S. 5. yüzyıl sonu ile 6. yüzyıla tarihlenir511. Üç kandilde de bezemeler çok güzel işlenmiştir. Ayrıca kandillerin geç dönemlere tarihlenmesine rağmen bezeme detaylarında hiçbir bozulmanın olmaması, kandil ustalarının bu bezemeye daha bir özen gösterdiğinin işareti olarak düşünülebilir.

4.2.5. Meyveli Sarmaşık

Silifke Müzesi’nde omuz üzerinde meyveli sarmaşık bezemesi olan tek örneğimiz bulunmaktadır (Lev.No: 4-7). Meyveli sarmaşık motifi512 _{bizim örneğimiz ve benzerleri} dışında sık kullanılan bir bezeme değildir. Eserimiz M.Ö. 2. yüzyıl sonu ila 1. yüzyıla tarihlenmektedir513. Form olarak Ephesos ve Pergamon üretimli kandiller içerisinde

504 _{Bailey 1988, Pl. 69, Q2560; Broneer 1930, Pl. 14, 15, 16, 17, 18, 19, 952, 1089, 1177, 1229, 1270, 1272,}

1355; Bovon 1966, Pl. 9, 10, 365-67, 369-70, 379.

505 _{Leibundgut 1977, Taf. 15, 954, 957.}

506 _{Bkz. Diskus kenarında betimlenen bitkisel bezemeler.} 507 _{Oziol 1977, 71, Pl. 10, 161.}

508 _{Oziol 1977, 71, 197, 209, Pl. 10, 32, 35, 161, 575, 622; Bailey 1980, 368-69, Pl. 83, 84, Q1395-98; Heimerl}

2001, 135, 177, Taf. 11, 21, 453-54, 1000-01; Bailey 1988, 317, 343, 382, Pl. 71, 84, 105, Q2605, 2748, 3104- 07.

509 _{Broneer 1930, 103, Fig. 48, 12; Perlzweig 1961, 89-98, Pl. 7-9, 271-72, 274.} 510 _{Goldman-Jones 1950, 97, 121, Pl. 105, 285-288, 291.}

511 _{Bailey 1988, 389, Pl. 111, Q3175; Metin 2012, 178-80, 447, 784, Res. K334.} 512 _{Benzeri için bkz. Günay -Tuluk 1996, 53, Çiz. A-38.}

değerlendirilmekte514 _{olması bu bezemenin Anadolu’ya özgü bir motif olabileceğini bizlere} düşündürmektedir. Sarmaşık yaprakları kalp şeklini andırmaktadır (Lev.No: 24-9). Her iki yaprağın arasında meyveler bulunmaktadır.

4.2.6. Yumurta Dizisi

Yumurta dizisi motifi kandillerin omuz kısımlarında Hellenistik Dönem’de görülmeye başlamıştır515_{. Roma Dönemi’nde de sevilerek kullanılan bu motif kimi zaman sade olarak,} kimi zaman bordür içinde ve inci dizileriyle516 _{birlikte kullanılmıştır. Yumurta dizisi motifi} özellikle Roma Dönemi’nde bazı kandillerin omuzlarında özensiz ve silik bir şekilde yapılmıştır. Motifin bu tarz yapılmasının nedeni seri üretimden kaynaklı kandil kalıbında oluşan aşınmalardandır.

Silifke Müzesi kandil koleksiyonunda omuz üzerinde yumurta dizisi yer alan üç adet kandil bulunmaktadır. Bunlardan ilki M.Ö. 2. yüzyılın sonları ila 1. yüzyıla tarihlenmektedir517. Omuz üzerinde bordür içerisinde yumurta dizisi, yumurta motiflerinin arasında ise saç örgüsüne benzer bir motif yer almaktadır (Lev.No: 4-8, 24-10). Motifin birebir benzerine rastlanılmamıştır. Ancak birebir benzeri olmasa da yumurtaların ters olduğu ve yumurta aralarında saç örgüsünün bulunduğu bir motif Efes kandili üzerinde görülmektedir518_{. İkinci örneğimiz M.S. 2. yüzyılın ilk yarısına tarihlenmektedir}519 _(Lev.No: 10-19). Örneğimizin omuz üzerindeki yumurta bezemesi bazı araştırmacılar tarafından yumurta çubuk dizisi olarak isimlendirilmektedir520_{. Eserimizdeki motifin ayrıntıları tam} olarak anlaşılamamaktadır (Lev.No: 24-11). Yani silik yapılmıştır. Bu da bizim yukarıdaki savımızı destekler niteliktedir. Üçüncü kandilimiz ise M.S. 6. yüzyıla tarihlenir521_{. Bu tarih} bize uzun bir dönem aralığında bu motifin sevilerek kullanıldığını göstermektedir. Yumurta motifi bordür içerisine alınmış ve diğer örneklerimizdekilere göre daha büyük yapılmıştır (Lev.No: 24-12). 514 _{Kassab-Tezgör – Sezer 1995, 124, 333, 334.} 515 _{Öztürk 2003, 43.} 516 _{Öztürk 2003, 43.} 517 _{Kassab-Tezgör - Sezer 1995, 116, 120, 302, 320.}

518 _{Bu motifte bizim yumurta olarak bahsettiğimiz bezemeye dil, saç örgüsüne ise püskül denilmiştir. Bailey}

1975, Pl. 38-39, Q199; ayrıca bkz. Günay-Tuluk 1996, 53, Çiz. B-27.

519 _{Heimerl 2001, 58, 61, 131, 146-147, Taf. 10, 15, 409-411, 596-597.} 520 _{Heimerl 2001, 131, Taf. 10, 409-11}

4.2.7. Kalp Şekilli Yapraklar

Kalp şekilli yaprak motifi omuz üzerinde sık görülen bezeme değildir. Bu bezeme daha çok Pergamon üretimli kandil gövdelerinden her iki yana çıkıntı yapan kulakçıklar üzerinde görülmektedir522_{. Bu kandiller Pergamon’da M.Ö. 3. yüzyılın sonlarından başlayarak 1.} yüzyıla kadar kullanılmıştır523_.

Omuz üzerinde kalp şekilli yaprak motifi bezeli tek örneğimiz vardır (Lev.No: 24-13). Yapraklar omuz üzerine herhangi bir düzen gözetilmeksizin yerleştirilmiştir (Lev.No: 3-5).