1- Sosyal Sigorta – Özel Sigorta Ayrımı
Sosyal sigorta, modern refah devletlerinde büyük halk kitlelerine sosyal güvenlik sağlamak için kurulmuştur. Sosyal sigortanın temin ettiği rizikolar iş kazası, meslek hastalığı, maluliyet, ihtiyarlık halleridir. Genel menfaatleri teminat altına alır, mecburidir, belli bir gruba açıktır. Sigorta ilişkisi kanundan doğar. Bu konu bizim inceleme alanımızı oluşturmamaktadır. Yine genel anlamda Sosyal Sigortalar, mesleki fizyolojik ve sosyo ekonomik risklerden dolayı, gelir ya da kazancı devamlı veya geçici olarak kesilmiş veya azaltılmış bulunan (bireylerin) sigortalıların geçimini ve yaşam ihtiyaçlarını karşılayan ve devlet güvencine dayalı bir sistem olarak tanımlayabiliriz.
Tez konumuz içerisinde yer alan özel sigorta ise, kişisel menfaatlerini teminat altına alır, herkese açıktır ve isteğe bağlıdır. Primler özellikle rizikonun gerçekleşme olasılığına ve olası zarar miktarına göre belirlenir. Sigorta ilişkisi sigorta akdinin kurulması ile doğar. Sigorta akdini sigorta poliçesi ispat eder. Poliçe, tarafların karşılıklı hak ve borçlarını gösteren ve sigortacı tarafından sigorta ettirene verilen yazılı bir belgedir. Poliçede sigorta primi ve bedeli bulunur. Sigortacıya ödenen ücret sigorta primidir. Rizikonun ortaya çıkması ile sigorta ettirene sigortacının ödediği bedel de sigorta bedelidir.
2- Özel Sigortanın Kendi İçinde Ayrımı
Özel sigorta ana hatları ile tazminat sigortası ve meblağ sigortası olarak başlıca ikiye ayrılmaktadır. İnceleme konumuz olan tazminat sigortalarında riziko para ile ölçülmesi mümkün olan menfaatlere ilişkindir. TTK 1269 ncu madde bu tür sigortaya ilişkin hükümler düzenlenmektedir. Diğer özel sigorta türü olan meblağ sigortası inceleme konumuz olmadığından burada incelenmeyecektir. Diğer taraftan zarar
sigortası aktif ve pasif sigorta olmak üzere kendi içerisinde ikiye ayrılır69. Rayegan Kender rizikonun konusuna göre de sigortaları malvarlığı ve şahıs sigortaları olmak üzere ayrı bir tasnife tabi tutmaktadır.
Doktrinde bir üst paragrafta ifade edilen sınıflandırmaların dışında tasnifler söz konusudur. Yine bir kısım müelliflere göre sigorta sözleşmeleri rizikonun konusuna göre mal sigortası ve can sigortası olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Yine ihtiyacın karşılanması kıstasına göre sigorta sözleşmeleri tazminat ve meblağ sigortaları olarak ikiye ayrılmaktadır70.
a- Meblağ Sigortaları
İnsan hayatı ile ilgili rizikoları teminat altına alınan sigorta türüne genel olarak meblağ sigortası adı verilmektedir. Uygulamada hayat – kişi sigortası olarak da adlandırılmaktadır. Bu riziko, kişinin ölümü olabileceği gibi, kişinin kazaya uğraması, sakatlanması, hastalanması ve ihtiyarlaması şeklinde de olabilir. Bu tür sigortalarda ana ilke para ile ölçülebilir bir menfaat değil, meblağın varlığıdır.
b- Tazminat Sigortaları
Para ile ölçülebilir somut bir menfaatin sigortalanması tazminat sigortası olarak tanımlanmaktadır. Sigortacı gerçek riskin ortaya çıkması durumunda sigortalının hasarını öder. Hak ve alacak niteliğinde olan menfaatlerin sigortaları da tazminat sigortası olarak adlandırılır.
Sigorta sözleşmesinde güvence altına alınan rizikonun meydana getirdiği zararın tazmin edileceği öngörülmüşse, bu sigortalar “tazminat sigortası” olarak adlandırılır71. Tazminat sigortalarında taşınır veya taşınmaz bir mal ile maddi olmayan
69 Kender, R, Türkiyede Hususi Sigorta Hukuku, İstanbul, 1979, s. 128–129.
70 Korkmaz, s. 31–32.
71 Çeker, s. 13.
mallardan markalar, patent, fikri haklar gibi para ile ölçülebilen menfaatler mal sigortaları’nın konusunu teşkil eder. Kira kaybından kaynaklanan zararlar, kar elde edilmemesinden kaynaklanan zararlar, işsizlik nedeniyle uğranılan zararların konusunu da mal varlığı sigortaları oluşturur. Yine, sorumluluk sigortası, trafik sigortası, trafik sigortaları ve ikili ( reasürans ) sigorta sigortaları da malvarlığı sigortaları içinde yer alır. Bu tezimizde özellikle trafik sigortası ile kasko sigortası üzerinde detaylı olarak durulacaktır.
Sorumluluk sigortasının ortaya çıkmasından sonra mal sigortası can sigortası ayrımı yeterli olmamaya başlamıştır. Mal sigortaları ile sigorta ettirenin mal varlığının aktifinde yer alan değerlerin uğrayabileceği yer alan değerlerin uğrayabileceği zararlar sigorta korumasına alınmaktadır. Ancak sigorta ettiren üçüncü kişilere karşı doğabilecek sorumluluklarına karşı da güvence altına almak isteyebilir. Sigorta ettirenin bu ihtiyacını da sorumluluk sigortaları karşılamaktadır72.
Tazminat sigortası, sigorta edilen rizikonun sebep olduğu gerçek ve somut zararın tazminini hedef alır. Yangın, sel, hırsızlığa karşı sigorta, taşıma sigortası, hayvan sigortası, hukuki himaye sigortası, mali mesuliyet sigortası gibi. Mali mesuliyet sigortası, sigortacının, sigorta ettirenin üçüncü bir şahsa verdiği zarar için, zarar gören şahsın tazminat talebine karşı sigorta himayesi sağladığı sigorta türüdür. Yani zarar görenin tazminat talebi sonucu sigorta ettirenin mal varlığında ortaya çıkacak borçları sigortacının üzerine almasıdır. Sigortacı, rizikonun gerçekleşmesi halinde sigorta meblağını aynen ödemez. Sigorta meblağı sigortacının ödeyeceği en üst sınırı gösterir.
Sigortacı bu sınır içinde zararı karşıladığı için mali mesuliyet sigortası bir zarar sigortasıdır73.
72 Korkmaz, s. 33.
73 Vural, s. 10 vd.
İKİNCİ BÖLÜM
ZORUNLU MALİ SORUMLULUK SİGORTALARINDA HASARIN BELİRLENMESİ
I- GENEL OLARAK KARAYOLLARI TRAFİK KANUNU’NA GÖRE ZORUNLU MALİ SORUMLULUK SİGORTASI
KTK. nun 91–101 nci maddelerinde zorunlu mali sorumluluk sigortası düzenlenmiştir. Bu sigortanın amacı, trafik kazaları nedeniyle üçüncü kişilerin uğrayacakları zararların kolayca temin edilebilmesi olduğu gibi, zarardan sorumlu olan işletenin kaza riskine karşı ekonomik bakımdan korunmasıdır. Fakat günümüzde, zarar göreni korumak ilk plandadır. KTK hükümlerine göre motorlu araç işleteni sayılan kişilerin zorunlu mali sorumluluk sigortası yaptırmaları gerekmektedir (KTK m.91/1)74.
Uygulamada ve halk içerisinde zorunlu mali mesuliyet sigortası trafik sigortası olarak bilinir. Bu sigortaya uygulamada “trafik sigortası” da denilmektedir. Bu sigorta bir tür kaza sigortasıdır. Sigorta, kaza sigortası dalında çalışmaya yetkili olan sigorta şirketleri tarafından yapılır ve bu şirketler zorunlu mali sorumluluk sigortasını yapmak zorundadırlar(KTK m.101/1). Bunun dışında, aracı olan herkes aracına trafik sigortası yaptırmak zorundadır75. Uygulamada bazen karıştırılmakla beraber trafik sigortası zorunlu olmasına rağman kasko sigortası zorunlu değildir.
Sigorta primleri araçların cinsine göre sigortanın en az tutarları üzerinden yapılır (zorunluluk, bu en az tutarlar üzerinden sigorta ettirmekle yerine getirilmiş olur).
Sigortanın en az tutarları Ticaret Bakanlığı tarafından gerektiği zamanlarda belirlenerek yayınlanır. Zorunlu mali sorumluluk sigortası primleri bir defada ve peşin olarak
74 Çeker, s. 164.
75 Ayrıntılı bilgi için bkz. Nazlı, E, Trafik Kazalarının Sebepleri ve Kaza Sigorta İşlemlerinin İncelenmesi isimli Master Tezi, Ankara, 2001, s. 35 vd.
alınmakta ve bu sigorta karşılığı olarak sigorta edilen aracın neden olacağı bir trafik kazasında üçüncü kişinin uğrayacağı (sigorta kapsamındaki) zararı sigorta limiti kapsamında temin etmektedir. Bu sigorta, işleteni değil, aracı takip eder. İşletenin değişmesi (aracın satılması) durumunda uygulamada sigorta poliçesine ek (zeyl) yapılmaktadır76.