Mirasbırakan tarafından hayat sigortası alacağı üzerinden yapılan kazandır- malarda tenkise konu tutar sigorta alacağının mirasbırakanın ölümü anındaki satın alma değeridir. TMK m.567‟deki sınırlayıcı düzenleme neticesinde sigorta alacağı- nın kendisi tenkise konu olmaz, sadece mirasbırakanın ölümü anındaki satın alma değeri terekeye eklenir203. Tenkise esas terekenin belirlenmesinde de mirasbırakanın
ödediği pirimler ve sigorta tazminatı dikkate alınmaz204
.
200
DURAL/ÖZ, s.393; KOCAYUSUFPAġAOĞLU, Miras, s.405; ANTALYA/SAĞLAM, s.282.
201 KOCAYUSUFPAġAOĞLU, Miras, s.405.
202 GÖNENSAY/BĠRSEN, s.59; ĠMRE, Miras, s.376; EREN, Tenkis, s.106-107.
203 KOCAYUSUFPAġAOĞLU, Miras, s.406; KÖPRÜLÜ, Miras, s.311; OĞUZMAN, Miras,
s.232; ÖZTAN, s.116; DURAL/ÖZ, s.262; AYAN, Miras Hukuku, s.170; ĠMRE/ERMAN, s.243-244; GÖNENSAY/BĠRSEN, s.59; BAYGIN, Tasarruf Nisabı, s.175; TURANBOY, s.113; NAR, s.227; ÇABRĠ, s.947-948.
204 OĞUZMAN, Miras, s.232; KOCAYUSUFPAġAOĞLU, Miras, s.406; ÖZTAN, s.116; DURAL/ÖZ, s.262; AYAN, Miras, s.213; ĠMRE/ERMAN, s.243-244; TURANBOY,
67
Sigortanın satın alma değerinin nasıl belirleneceği TTK m.1500‟de düzenlen- miĢtir. hükme göre, “Sigorta ettiren, en az bir yıldan beri yürürlükte bulunan ve bir yıllık primi ödenmiĢ olan sigorta sözleĢmelerinde, istediği zaman sözleĢmeyi sona erdirerek sigortadan ayrılabilir. Ayrılma değeri, ayrılmanın istenildiği andaki genel kabul görmüĢ aktüerya kurallarına uygun bir biçimde hesaplanan değerdir”. KOCAYUSUFPAġAOĞLU, sigortanın mirasbırakanın ölüm günündeki bedeli denince, bundan, sigortanın ölüm anındaki gerçek ve fiilî değeri; sigorta Ģirketinin, sigortalı mirasbırakan talep etseydi, ona sigorta poliçesinin iadesi karĢılığında ödemekle yükümlü olduğu miktarın anlaĢılacağını ifade etmektedir205
.
Sigorta sözleĢmesinden bir yıl içinde dönülmesinin sonuçları ile rizikonun gerçekleĢmesinin sonuçları aynı değildir. Bir yıllık süre dolmadan sözleĢmeden dönülmesi hâlinde sigorta ettiren, sigorta Ģirketinden hiçbir Ģey talep edemez. Ancak bu süre içinde sigorta ettiren ölürse, riziko geçekleĢmiĢ olur ve kazandırma lehdarı sigorta alacağını isteme hakkını elde eder. Burada açıklığa kavuĢturulması gereken mesele, bir yıllık süre dolmadan sigorta ettirenin ölmesi hâlinde sigortanın satın alma değerinin terekeye eklenip eklenmeyeceğidir. Öğretide haklı olarak belirtildiği üzere, bir yıllık süre dolmadan sigorta ettirenin ölmesi hâlinde, ortada terekeye eklenecek ve tenkise tâbi olacak sigorta alacağı bulunmamaktadır206. Buna göre, sigorta ettiren bir yıl içinde ölürse, satın alma değeri söz konusu olmaz ve kazandırma lehdarına karĢı tenkis davası açılamaz. Ancak mirasbırakan bir yıllık süre geçtikten sonra ölürse sigorta sözleĢmesinin satın alma değeri terekeye eklenir ve tenkise tâbi olur.
205 KOCAYUSUFPAġAOĞLU, Miras, s.406.
68
§ ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TENKĠS TALEBĠNĠN ĠLERĠ SÜRÜLMESĠ,
TARAFLARI VE TENKĠSTE GERĠ VERME
I. Genel OlarakTenkise tâbi bir kazandırmanın tenkisi talep edildiğinde bu talebin lehine kazandırmada bulunulan kiĢi tarafından kabul edilmesi hâlinde, yapılan kazandırma saklı paylar ihlâl edildiği oranda hükümsüz hâle gelir. Ancak lehine kazandırmada bulunulan kiĢi tarafından tenkis talebinin kabul görmemesi hâlinde saklı paylar üzerinde yapılan ihlâlin giderilmesi tenkis talebinin dava ya da def‟i yolu ile ileri sürülmesi sureti ile mümkün olur.
Tenkis davası, saklı payı ihlâl eden kazandırmanın ifası gerçekleĢmiĢ olması ihtimalinde söz konusu olup, saklı pay sahibi mirasçı ihlâlin ortadan kaldırılmasını sağlamak için tenkis talebini açacağı bir tenkis davası ile ileri sürebilir. TMK m.560/I‟e göre, “Saklı paylarının karĢılığını alamayan mirasçılar, mirasbırakanın tasarruf edebileceği kısmı aĢan tasarruflarının tenkisini dava edebilirler”. Kanunda yer alan düzenlemeye bakılarak tenkis davası, mirasbırakanın tasarruf özgürlüğü miktarını aĢacak Ģekilde gerçekleĢtirdiği ve bunun sonucunda mirasçıların saklı paylarını ihlâl ettiği tasarruflarının yasal sınırlara çekilmesini sağlamak amacıyla açılan dava olarak tanımlanabilir (TMK m.560) 207
.
207 KOCAYUSUFPAġAOĞLU, Miras, s.411; HATEMĠ, Miras, s.47; BAYGIN, Alacaklıların
Korunması, s.167; ĠMRE, Zahit, Türk Miras Hukukunda Tenkis Talebi Hakkına ĠliĢkin Bazı Önemli Sorunlar, Hıfzı Timur‟un Anısına Armağan, Ġstanbul 1979, s.360; SEROZAN/
ENGĠN, s.258; DURAL/ÖZ, s.267; GÜNAY, s.65; ĠMRE, Miras, s.399; ANTALYA/ SAĞLAM, s.291; ĠNAN/ERTAġ/ALBAġ, s.377; KILIÇOĞLU, s.217; ÖZTAN, Miras,
s.105; BUZ, s.184; KÖPRÜLÜ, Miras, s.320; UYAR, Üç Müessese, s.406; TURANBOY, s.49; TÜFEK, s.103; ÖZUĞUR, Tenkis, s.43; ARBEK, Ömer, Miras Hukukunda Ölüme Bağlı ĠĢlemlerde Ġrade Serbestisi Sınırları ve Müeyyidesi, Ankara 2007, s.93.
69
Tenkis talebinin ileri sürülmesinin diğer yolu ise tenkisin def‟i olarak ileri sürülmesidir. TMK m.571/III‟e göre, “Tenkis iddiası, def’i yoluyla her zaman ileri
sürülebilir”208
. Tenkis def‟i209, henüz yerine getirilmemiĢ tenkise tâbi bir kazandır-
manın ifasının saklı paylı mirasçıdan dava yoluyla talep edilmesi durumunda ileri sürülebilir210. Mirasçı tarafından, tenkis def‟i kullanılarak, davacı lehine yapılmıĢ
fakat henüz ifa edilmemiĢ kazandırmanın ifasına iliĢkin talep, saklı payın ihlâl edildiği oranda reddedilebilir211. Tenkis def‟i, yerine getirilmemiĢ olan tenkise tâbi
kazandırmalar bakımından saklı paylı mirasçılara tanınmıĢ olan bir savunma aracıdır212
. Bunun anlamı tenkis def‟inin, henüz ifa edilmemiĢ kazandırmalara karĢı saklı payların himayesini sağlayan bir imkan olduğu, kazandırmanın ifası gerçek- leĢmiĢse saklı pay üzerinde gerçekleĢen ihlâlin bu yolla giderilmesinin mümkün olmayacağıdır213. Tenkis davasından farklı olarak tenkis def‟inin ileri sürülebileceği durumlarda, saklı payı ihlâl edilen mirasçı, davacı değil, davalı konumundadır.
Mirasbırakanın sağlararası kazandırmaları hayattayken ifa edilmiĢ olacağı için mirasçılar bu malvarlığı değerleri üzerinde zilyet olamazlar ve bu sebeple de tenkis def‟ini kullanamazlar214
. Tenkis def‟inin kullanılabilmesi için önemli olan, tenkise konu kazandırmanın ifasının gerçekleĢip gerçekleĢmediği ve mirasçıların zilyet olup
208
Her ne kadar kanunda tenkisin def‟i olarak her zaman ileri sürülebileceği hüküm altına alınmıĢsa da bundan kastedilen mutlak bir sınırsız süre değildir. Tenkis def‟inin kullanıl- ması ile istenilen sonucun elde edilebilmesi için davalı konumunda olan mirasçıların kural olarak yargılama aĢamasında HMK m.141 uyarınca “cevap” ve “ikinci cevap” dilekçele - rinde tenkis def‟ini ileri sürmeleri gerekmektedir.
209
Def‟i, hak sahibinin, bir baĢkası tarafından ileri sürülen bir hakkın varlığını kabul etmekle birlikte, bu hakkı kullanmak suretiyle, ileri sürülen hakkı ifadan kaçınma, kısmen veya tamamen engelleme veya ortadan kaldırma imkanı veren bir haktır ( DURAL/SARI, s.249;
AYAN, Medeni Hukuk, s.196; HATEMĠ, Medeni Hukuk, s.134).
210 BERKĠ, ġakir, Miras Davalarında Mürurzaman ve Defii, AÜHFD., C.25, S.1, 1968, s.124; DURAL/ÖZ, s.288; NAR, s.136; ÇABRĠ, s.985.
211 ALBAġ, Ġptal ve Tenkis Def‟i, s.159 212
BERKĠ, Mürurzaman, s.123-124; ALBAġ, Def‟i, s.158; DURAL/ÖZ, s.288; NAR, s.136;
ĠMRE/ERMAN, s.263; ÇABRĠ, s.985.
213 ALBAġ, Def‟i, s.150; KOCAYUSUFPAġAOĞLU, Miras, s.419; ĠNAN/ERTAġ/ALBAġ,
s.389; ÇABRĠ, s.986;
70
olmadığıdır. Tenkise konu kazandırma; ifa edilmiĢse saklı pay sahibi mirasçılar bu Ģey üzerinde zilyet olmadıkları için tenkis def‟ini ileri sürmeleri de mümkün olmaz; ifa edilmemiĢ ise saklı pay sahibi mirasçılar tenkise konu değer üzerinde zilyet olacakları için tenkis def‟ini de ileri sürebilirler215
.
Bu çalıĢmanın konusuna esas teĢkil eden tenkise tâbi sağlararası kazandır- maların ifası da genellikle mirasbırakanın ölümünden önce gerçekleĢmiĢ olaca- ğından, bu tür kazandırmalar bakımından tenkis def‟inin ileri sürülmesi ancak kazan- dırmadan yararlanacak kiĢiye def‟inin ileri sürüleceği tarih itibariyle söz konusu kazandırmanın ifa edilmemiĢ olması hâlinde mümkündür. Bu sebeple bundan sonraki açıklamalar tenkis davası esas alınarak yapılmıĢtır.
II. Tenkis Talebinin Tarafları
A. Tenkis Talebinde Bulunabilecekler