Mirasbırakanın sağlararası kazandırmalarının tenkise tâbi kabul edildiği ilk hâl denkleĢtirmeye tâbi olması gerektiği hâlde herhangi bir nedenle denkleĢtirmeden kurtulan kazandırmalardır. TMK m.565/b.1‟de Mirasbırakanın, mirasçılık sıfatını kaybeden yasal mirasçıya miras payına mahsuben yapmıĢ olduğu sağlararası kazandırmalar, geri verilmemek kaydıyla altsoyuna malvarlığı devri veya borçtan kurtarma yoluyla yaptığı kazandırmalar ya da alıĢılmıĢın dıĢında verilen çeyiz ve kuruluĢ sermayesinin tenkise tâbi olacağı hüküm altına alınmıĢtır. Söz konusu hüküm uyarınca, mirasbırakan tarafından yapılan sağlararası kazandırmaların tenkisinin mümkün olup olmadığının tespiti için mirasta denkleĢtirme hükümlerinin dikkate alınması gerekir. Çünkü hüküm gereği tenkis için, kazandırmanın öncelikle denk- leĢtirmeye tâbi olması ve herhangi bir nedenle bu yükümlülükten kurtulması Ģarttır75
. Eğer kazandırma bu Ģartları taĢıyorsa ne zaman yapıldığına bakılmaksızın tenkisi yoluna gidilir76.
75
KOCAYUSUFĞAġAOĞLU, Miras Hukuku, s.386; ĠMRE/ERMAN, s.269-270; TURAN
BAġARA, DenkleĢtirme, s.158; NAR, s.155-156.
76 SEROZAN/ENGĠN, s.643; HATEMĠ, Miras, s.65; TEKDOĞAN, s.177; GÖNENSAY/ BĠRSEN, s.82; BAYGIN, Tasarruf Nisabı, s.158.
27
Bir kimsenin denkleĢtirme yükümlüsü olabilmesi için öncelikle yasal mirasçı sıfatına sahip olması gerekmektedir. Yasal mirasçılık sıfatının ölüm, mirastan feragat, mirası ret, mirasçılıktan çıkarma veya mirastan yoksunluk ve benzeri sebeplerinden biri sonucunda yitirilmesi her zaman mümkündür. Yasal mirasçılık sıfatının yitirilmesi denkleĢtirme yükümlülüğünün de ortadan kalkması anlamına gelir. Mirasçılık sıfatı ortadan kalktığı için miras payına mahsuben edinilen kazandırmanın denkleĢtirmeden kurtulması durumunda, mirasçıların saklı payları ihlâl ediliyorsa söz konusu kazandırmaların tenkisi talep edilebilir77
. TMK m.669/I gereğince yasal mirasçılar, mirasbırakandan miras paylarına mahsuben elde ettikleri sağlararası karĢılıksız kazandırmaları, denkleĢtirmeyi sağlamak için terekeye geri vermekle birbirlerine karĢı yükümlüdürler.
TMK m.669‟daki düzenleme ile birlikte değerlendirildiğinde TMK m.565/b.1 hükmünün ancak mirasta denkleĢtirmenin yapılamadığı durumlarda uygulanabileceği görülür. Bunun için, mirasbırakan tarafından miras payına karĢılık olarak kazan- dırmada bulunduğu kiĢinin, mirasın açıldığı tarihte mirasçılık sıfatını; mirasın reddi, mirastan yoksunluk ve mirastan çıkarma gibi bir nedenle kaybetmiĢ olması gerekir78. Çünkü mirasbırakan tarafından lehine sağlararası kazandırmada bulunulan kiĢi, mirasçılık sıfatını sürdürmesi hâlinde denkleĢtirme yapılabilir. Ancak lehine sağla- rarası kazandırmada bulunulan kiĢinin mirasçı olmaması neticesinde denkleĢtirme yapma imkânı kalmaz ve miras payına mahsuben yapılan kazandırmaların tenkisi mümkün hale gelir79
.
Lehine denkleĢtirmeye tâbi sağlararası bir kazandırma yapılan mirasçının yasal mirasçılık sıfatını yitirmesi hâlinde TMK 565/b.1 uyarınca tenkisin söz konusu
77 KOCAYUSUFPAġAOĞLU, Miras, s.390; ĠMRE/ERMAN, s.362; EREN/YÜCER
AKTÜRK, s.286-287; TEKDOĞAN, s.68. 78
Mirasçılık sıfatını kaybeden yasal mirasçının yerine geçecek bir mirasçı varsa tenkis yolu kısmen veya tümü ile kapanabilir (TEKDOĞAN, s.180). Aynı doğrultuda bkz. TURAN
BAġARA, DenkleĢtirme, s.185.
79 KOCAYUSUFPAġAOĞLU, Miras, s.385-386; DURAL/ÖZ, s.249-250; AYAN, Miras,
28
olabilmesi için gerçekleĢmesi gereken bir diğer Ģart da yasal mirasçılık sıfatını kaybeden mirasçı yerine geçecek bir mirasçısının olmamasıdır. TMK m.670‟de yer alan, “Mirasın açılmasından önce veya sonra mirasçılık sıfatını kaybeden mirasçıya ait geri verme yükümlülüğü, onun yerini alan mirasçılara, miras paylarında meydana gelen artıĢ oranında geçer” hükmü uyarınca denkleĢtirme yükümlülüğü ortadan kalkmamakta, denkleĢtirme yükümlüsü olan ve mirasçılık sıfatını kaybe- denin yerini alan kiĢilere miras paylarında gerçekleĢen artıĢ oranında geçmektedir80. Böyle bir durumda öncelikle TMK m.670 hükmü uygulanır ve denkleĢtirme yüküm- lülüğünün ortadan kalkmamıĢ olması sebebi ile karĢılıksız kazandırmanın tenkisi de söz konusu olmaz81
. Ancak öğretide, denkleĢtirme yükümlüsü mirasçının bu sıfatını yitirmesi sonucunda onun yerini alan kiĢi ya da kiĢilerden, kazandırmanın kısmen ya da tamamen alınamayarak saklı paylara kavuĢulamaması durumunda tenkis davası açılabileceği kabul edilmektedir82
.
ÇABRĠ, denkleĢtirme yükümlüsü mirasçının bu sıfatını mirasbırakandan önce ölmesine bağlı olarak kaybetmesi ile mirastan çıkarma, yoksunluk veya ret sebebiyle
80 ĠMRE/ERMAN, s.523. 81
KOCAYUSUFPAġAOĞLU, Miras, s.386; ANTALYA/SAĞLAM, s.278; SEROZAN/
ENGĠN, s.237; TURAN BAġARA, DenkleĢtirme, s.162; ÇABRĠ, s.900.
82 NAR, böyle bir durumda denkleĢtirme yükümlüsü hâline gelen saklı paylı mirasçının dahi
saklı payını elde edememiĢ olması durumunda mirasçılık sıfatını yitirmesi sonucu denkleĢtirme yükümlülüğünden kurtulan mirasçıya karĢı tenkis talebinde bulunabileceğini belirtmekte ve Ģu örneği vermektedir: “Mirasbırakan (M) öldüğünde hayattaki yakınları (A), (B) ve (B)‟nin çocuğu (C)‟dir. Net tereke 40.000 TL‟dir. (M) hayattayken (B)‟ye 40.000 TL‟lik denkleĢtirmeye tâbi bir kazandırmada bulunmuĢtur. Ancak (B), (M)‟nin mirasını reddetmiĢtir. Bu durumda (B)‟nin denkleĢtirme yükümlülüğü (C)‟ye geçer. Bu sebeple (A), (B)‟ye karĢı TMK m.565/b.l‟e istinaden tenkis talebinde bulunamaz. Zira (C)‟nin denkleĢtirme yükümlülüğü bulunduğu için (A), terekeden (40.000+40.000=80.000 TL) miras payı olan 40.000 TL'yi tam olarak elde etmektedir. (C) ise, yasal miras payı olan 40.000 TL‟yi fiilen eline geçmeyen 40.000 TL‟ye mahsup edeceğinden, kazandırmadan bizzat yararlanan (B)‟ye karĢı saklı payı olan 20.000 TL için TMK m.5 65/b.l‟e dayanarak tenkis davası açabilecektir” (NAR, s.159). Aynı yönde; KOCAYUSUFPAġAOĞLU, Miras, s.390; DURAL/ÖZ, s.250; ĠNAN/ERTAġ/ALBAġ, s.340; SEROZAN/ENGĠN, s.237; AYKONU, M. Sadettin, Mirasta Ġade ve Yargıtay Kararları Üzerine Bir Ġnceleme, AD, Eylül 1973, S.9, s.700; TEKDOĞAN, s.178; ÇABRĠ, s.900-901.
29
kaybetmesi hâllerini farklı değerlendirmektedir83. Yazara göre, denkleĢtirme yükümlüsü mirasçılık sıfatını mirasbırakandan önce ölmesi sonucunda yitirmiĢse, denkleĢtirmeye tâbi kazandırma doğrudan ölen kiĢinin yerini alan mirasçıya geçeceğinden, onun yerini alan kiĢi külli hâlef olarak denkleĢtirmeyle yükümlü olmalıdır. DenkleĢtirme yükümlüsü mirasçı bu sıfatını, çıkarma, yoksunluk veya ret sebebiyle yitirmiĢse, onun yerini alan kiĢilerin denkleĢtirmeye tâbi kazandırmadan yararlanması söz konusu olmadığı için denkleĢtirmeyle yükümlü olmamaları gerekir. Bu sebeple denkleĢtirme yükümlüsünün yasal mirasçılık sıfatını ölüm dıĢındaki bir sebeple yitirmesi durumunda TMK m.565/b.l uygulanmalı ve denkleĢtirmeden kurtulan kazandırma tenkise tâbi olmalıdır.
Yasal mirasçılık sıfatını yitirmiĢ mirasçı lehine miras payına mahsuben yapılan kazandırmanın terekeye eklenmesi ve tenkise tâbi olması için mirasbırakanın ölümünden ne kadar süre öncesine kadar yapılmıĢ olması gerektiği konusunda bir sınırlama getirilmemiĢtir84
. Bir baĢka deyiĢle, mirasçılık sıfatını kaybeden kiĢiye miras payına mahsuben yapılmıĢ olan kazandırmalar ne zaman yapıldığına bakıl- maksızın terekenin hesabında dikkate alınır ve tenkise tâbi olur.
B. Geri Verilmemek Kaydıyla Altsoya Malvarlığı Devri veya