LİMAN SİSTEMİ VE ANALİZ YÖNTEMİ

Limanlar; girdisi, süreçleri, çıktıları olan açık bir sistemdir. Liman performansını ölçmek bir anlamda liman sisteminin süreçlerini değerlendirmektir.

2.1.1. Sistemler ve Çevresi

Licker (1987) sistemi amaçlar ve ilişkiler doğrultusunda öğelerin bir araya gelmesi olarak tanımlamaktadır. Amaçsız bir sistemde bir araya gelmiş öğelerin bir anlamı olmadığı gibi bir şey yapmaları mümkün değildir. Sistemler öğelerin, amaçlarına ve ilişkilerine göre birbirlerinden ayrılmaktadır.

Bu noktada süreç ve sistemlerin karıştırılmaması gerekir. Süreç, bir veya daha fazla girdiden bir çıktı üreten işlemler topluluğudur. Sistem ise süreci oluşturmak için kullanılan öğelerin toplamıdır. Süreç tasarımında sistemde ne oluşturulacağına odaklanılırken sistem tasarımında sürecin ne zaman, nerede ve nasıl işletileceğinin ayrıntıları üzerinde durulur. Genel olarak önce süreç sonra sistem tasarımlanmaktadır (Yeroğlu, 2001; 24).

Başka bir tanıma göre sistem, fonksiyonların tanımlanması ya da amaçların sunulması niyetiyle insanlar, kaynaklar, kavramlar ve iş akışları gibi nesnelerin bir araya gelmesi olarak ifade edilir (Turban ve diğerleri; 2006, 41). Örnek olarak limanlar; ekipmanları, sahası, bilişim alt yapısı, işgücü, alt ve üst yapı elemanlarıyla bir sistemdir.

Bir yönetim destek sisteminin tasarımında sistem amaçlarının iyi tanımlanması çok önemlidir. Bütün sistemler alt sistemlerden oluşmakta ve her sistem başka büyük bir sistem içinde yer almaktadır. Örneğin yük elleçleme sistemi, liman sisteminin bir alt sistemi iken limanlar, lojistik sistemin bir alt sistemidir. Alt sistemler arasındaki tüm bağlantılar bir ara yüzle etkileşimli hale gelmektedir. Sistem ve sistemin içinde bulunduğu çevre Şekil 28’de incelenmektedir.

55

Şekil 28: Sistem ve Sistemin Çevresi Kaynak : Turban ve diğerleri; 2006, 43

Sistemler girdiler, süreçler ve çıktılar olmak üzere üç ana parçaya ayrılabilir (Şekil 28). Sistemler bir çevre ile kuşatılmakta ve yine sistem içinde bir geri bildirim mekanizması yer almaktadır. Ek olarak karar vericiler de sistemin içinde yer almaktadır. Şekilde kullanılan kavramların ayrıntıları aşağıdaki gibidir:

• Girdiler: Sisteme giren tüm unsurlardır. Örnek olarak kimya fabrikasına ham maddenin girmesi, üniversiteye bir öğrencinin kaydolması ya da bir konteynerin liman kapısından içeri girmesi gösterilebilir.

• Süreçler: Girdilerin çıktı içinde yer alması ya da çıktı haline gelmesi için gerekli tüm elementlerdir. Örnek olarak bir fabrikada materyallerin elleçleme alt sisteminde yer değiştirmesi, makineler ya da insanlar tarafından işlenmesi süreçleri ifade eder. Aynı şekilde bir konteyner limanında konteynerin elleçlenmesi, depolanması, gemiye yükleme/boşaltma işlemleri yine bu süreçlere örnektir.

• Çıktılar: Çıktı bitmiş ürünler ya da sistemin sonuca ulaşması anlamına gelir. Örneğin mezun olan öğrenciler üniversite sisteminin, üretilmiş bir buzdolabı bir beyaz eşya fabrikasının çıktısıdır.

• Geri Bildirim: Sistem içinde çıktı unsurlarından karar vericinin sistemin çıktı ve performansını incelemesine doğru bir bilgi akışı olmalıdır. Çıktılara bağlı olarak kontrol sürecinde yer alan karar verici,

56

girdilerin, süreçlerin ya da her ikisinin tadil edilmesine karar verebilir. Kapalı bir döngü içinde gerçekleşen bu bilgi akışına geri bildirim adı verilir. Sistemlerin gözlemlenmesinin sebebi budur. Karar verici sistemin çıktıları ile arzu edilen çıktıları karşılaştırmakta ve değerlendirmekte ve çıktıyı hedeflere daha yakın hale getirmeye gayret etmektedir.

Sistemler, sitemin yapısı ve davranışlarıyla birbirinden farklılıklar göstermektedir (Zeigler ve diğerleri; 2000, 3). Burada sistemin yapısını sistemin girdileri, sistemin davranışları ise sistemin çıktılarını ifade etmektedir. Her sistemin başka bir sistemin alt sistemi olmasından dolayı, sistem analizi süreci hiçbir zaman bitmez. Bunun yanında bir sistem analistinin yönetilebilen sınırları tanımlayabilmesi gerekmektedir. Bu tür sınırlamaların yapılabildiği sistemler kapalı sistemler olarak ifade edilir. Kapalı ve açık sistemler Şekil 29’da gösterilmektedir.

Şekil 29: Açık ve Kapalı sistemler Kaynak: Abernathy, 2005

Kapalı sistemler dış dünyadan bağımsızken, açık sistemler çevrelerinden etkilenmektedir. Öyle ki açık sistemler çevreden aldıkları girdileri yine çevreye sunarken, kapalı sistemler çıktılarını çevreye sunmazlar. Kapalı sistemlere örnek olarak bir ülkenin ordusu verilebilir. Açık sistemlerde verilen kararların tesirlerini belirlerken, sitemin çevreyle ve diğer sistemlerle olan ilişkisinin tanımlanması gerekir. Kapalı sistemlerde, sistemin dış dünyaya kapalı olmasından dolayı buna ihtiyaç yoktur.

Tüm bu değerlendirmeler ışığında limanların açık bir sistem olduğu söylenebilir. Limanların ticari bir açık sistem olarak rekabetçi ortamda ayakta kalabilmeleri için sistem performansının ölçülmesi gerekmektedir. Özellikle çok fazla sistem girdisi ile (alt, üst yapı, ekipman, iş gücü, gemi, yük vs.) faaliyet gösteren limanlarda bilgi sistemlerinin kullanılması, etkin bir karar destek siteminin aktif bir şekilde kullanılması zorunluluktur. Öncelikle sistemlerin işleyebilmesi için temel gereksinimlerden birisi olan bilgi sistemlerine ve bir bilgi sistemi türü olan karar destek sistemlerine değinmek gereklidir.

Sistem Üyeleri

Dış Çevre Dış _Üyeleri Sistem Çevre

Açık Sistemler Kapalı Sistemler

57

2.1.2. Bilgi ve Karar Destek Sistemleri

Fiziksel sistemler, üretim ve bilgi sistemleri gibi sistemlerin işlerliklerini sağlayan birçok araç mevcuttur. Ancak günümüzde bilgi sistemleri özellikle önem kazanmıştır. Bilgi sistemleri konumuzla da doğrudan ilgilidir. Çünkü simülasyon, bir bilgi sistemi türü olan karar destek sistemleri dahilinde bir yöntemdir.

Bilgi sistemleri belli bir amaç için bir araya gelmiş süreçler, analizler ve bilgilerden oluşur. Bilgi sistemleri birçok organizasyonun kalbidir. Örneğin bankalar ve hava yolları şirketleri bilgi sistemleri ile faaliyetlerini sürdürebilmektedirler (Turban ve diğerleri; 2006, 46).

Bundan başka işletme ve çevresinde hangi verilerin toplanacağını ve nasıl işleneceğini belirleyen kurallar dizisi olarak tanımlanan bilgi sistemleri, belirli hedefleri karşılamak üzere, verileri karar vericiler için anlamlı bilgilere çeviren insan gücü, programlar ve yönetsel süreçlerden oluşan bir settir (Bensghir, 1996; 41).

İşletme ve çevresi arasında bir köprü görevi gören bilgi sistemleri birçok işletme için vazgeçilmez konumdadır. Bilgi sistemlerinin işletmelerdeki rolleri aşağıdaki gibidir (Turban ve diğerleri, 1996; 5):

• Verimliliği arttırmak, • Maliyetleri azaltmak, • Etkinliği arttırmak, • Kaliteyi arttırmak,

• Rekabetçi üstünlük yaratmak, • İşletme stratejisini uygulamak, • Yapısal değişimlerde kullanmak, • Daha iyi ve etkin kararlar almak,

• Müşteri gereksinimlerine ve dış çevredeki değişimlere hızla ayak uydurmak,

• Doğru bilgiye istenen zamanda ulaşmak ve yaratıcılığı geliştirmek Yukarıdaki maddeler incelendiğinde aslında tüm bu maddelerin karar vermeye olan ciddi desteği görülebilir. Bu açıdan bilgi sistemlerinin karar verme sürecine destek açısından incelendiklerinde;

• Hareket İşleme Sistemleri • Yönetim Bilgi Sistemleri, • Üst Yönetim Bilgi Sistemleri ve • Karar Destek Sistemleri

olmak üzere dört ana başlık altında sınıflandırılabilir (Tekin ve diğerleri, 2000; 125).

58

Hareket İşleme Sistemleri, işletmelerin finansman, muhasebe, pazarlama, üretim, dağıtım gibi fonksiyonlarını gerçekleştirirken karşılaştığı günlük ve tekrar eden işlemlerini destekleyen sistemlerdir. Yönetim Bilgi Sistemleri ise işletme içinden Hareket İşleme Sistemleri ile elde edilen verilerin düzenlenerek; yönetim faaliyetlerinde kullanımını sağlamaktadır.

Yönetim Bilgi Sistemleri bir yönetim destek sistemi olup bir işletmenin mevcut faaliyetlerinin planlanması ve kontrolü ile işletmenin gelecekteki performansının tahmin edilmesine olanak sağlayan rutin, özet raporların hazırlanmasını ve sunulmasını sağlamaktadır (Tekin ve diğerleri, 2000; 125).

Üst Yönetim Bilgi Sistemleri ise yöneticilerin görevlerini yerine getirmelerine yardımcı olmak için tasarlanan, bilgisayar tabanlı bilgi sistemi olarak tanımlanabilir (Rai ve Bajwa, 1997, 940).

Karar Destek Sistemleri, alternatiflerin formüle edilmesinde, veriye erişmede, model geliştirmede ve sonuçların yorumlanmasında, alternatiflerin seçiminde veya seçimin etkilerinin incelenmesinde yardımcı olmaktadır (Sauter, 1997; 16). Karar destek sistemleri genellikle konumuz olan limanlar gibi açık sistemlerle ilgilidir. Bu sistemler çoğu zaman karışıktır ve incelenme esnasında sorunların çevreye ve sisteme verdiği etkilerinin tanımlanması gerekmektedir. Simülasyon yöntemi bir karar destek sistemi olarak, sistemlerin analizinde kullanılan bir yöntemdir.

Karar destek sistemlerinden simülasyonun özellikle liman performansını ölçmede ne kadar güçlü bir yöntem olduğu konusuna değinmeden önce performans ölçme gereksinimine konumuz olan limanlar kapsamında değinmek gerekir. Bu sayede limanlardaki karmaşıklık ve dolayısıyla simülasyon kullanma ihtiyacı daha iyi anlaşılabilecektir.